توافق جامع هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهان، سطح غنی‌سازی اورانیوم ایران را به خلوص کمتر از چهاردرصد محدود کرده بود. اما آژانس بین المللی انرژی اتمی می‌گوید ایران حالا غنی‌سازی را به خلوص بالای ۶۰ درصد رسانده است.
براساس تازه‌ترین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی برآورد می‌شود که ایران در حال حاضر این میزان اورانیوم تولید کرده باشد:
- ۱۳۶۸ کیلوگرم اورانیم ۲ درصد
- ۱۷۷۳ کیلوگرم اورانیوم ۵ درصد
- ۶۳ کیلوگرم اورانیوم ۲۰ درصد
- ۲.۴ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصد
اما این حجم اورانیوم غنی شده از دید کشورهایی که نگران ابعاد احتمالا برنامه هسته‌ای ایران هستند به چه معنی است؟
مرز ۵ درصدی
اواخر سال گذشته وقتی ایران اعلام کرد غنی سازی را به بالای ۲۰ درصد رسانده است، رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه با یک روزنامه ژاپنی غنی‌سازی بیست درصدی اورانیوم را “فوق‌العاده حساس” خوانده و گفته بود پس از این مرحله غنی‌سازی برای ساخت سلاح آسانتر می‌شود. اما دلیل نگرانی آقای گروسی چیست؟
در صنعت غنی‌سازی اورانیوم هرچه تعداد سانتریفوژها بیشتر باشد، و البته هرچه سانتریفوژها مدرن‌تر باشند، یعنی با سرعت بیشتر و صرف انرژی کمتر غنی‌سازی کنند، توان غنی‌سازی صنایع اتمی بالاتر می‌رود. به این معنی که زمان و انرژی کمتری برای غنی‌کردن اورانیوم با درجه خلوص بالاتر لازم است.
معمولا برای تولید سوخت راکتورهای عادی که برق تولید می‌کنند، خالص کردن اورانیوم تا حدود چهار یا پنج درصد کافی است. برای تولید سوخت راکتورهای تحقیقاتی (مانند راکتور تهران) اورانیوم باید تا درجه ۲۰ درصد خالص شود. و برای ساخت سلاح هسته‌ای نیاز به غنی‌سازی اورانیوم تا درجه خلوص ۹۰ درصد است.
آنچه بالا رفتن توان غنی‌سازی ایران را بحث برانگیز و برای بعضی از کشورها نگران کننده می‌کند، آن است که اگر کشوری بتواند اورانیوم را تا درجه حدود ۵ درصد غنی کند، غنی‌سازی تا درجه‌های بالاتر آسانتر خواهد شد.
البته ایران می‌گوید هدفش تولید سلاح هسته‌ای نیست و برنامه هسته‌ای تنها برای تولید برق و ایجاد صنعت غنی‌سازی بومی است. البته در سال‌های گذشته “پنهان‌کاری‌های حکومت ایران” درباره ابعاد برنامه‌هسته‌ای خود به نگرانی‌های غرب در مورد احتمال تلاش ایران برای پیشبرد اهداف پنهان نظامی افزوده است. همچنین شواهدی که آژانس در مورد تلاش ایران برای مطالعات مربوط به ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای همزمان با پیشبرد برنامه موشکی منتشر کرده، این برآورد را تقویت کرده است. اگرچه آژانس می گوید این تلاش ها اوایل دهه ۱۳۸۰ متوقف شده است.
متخصصان اتحادیه کنترل مسابقه تسلیحاتی که یک سازمان غیردولتی در آمریکا است، برآورد کرده‌اند برای ساخت یک بمب اتمی به ۱۰۵۰ کیلوگرم (بیش از یک تن) اورانیوم غنی شده تا درجه خلوص ۳/۷۶ درصد نیاز است. محاسبات زیر براساس برآوردهای موسسه جهانی انرژی اتمی به دست آمده است و همانطور که گفته شده، تنها برای نشان دادن دلیل نگرانی‌ها از افزایش خلوص غنی‌سازی ایران است.
گرافیک قابل کلیک زیر سه سناریوی فرضی را در نظر گرفته است. محاسبات حدودی و بدون در نظر گرفتن جزئیات فنی تاسیسات غنی‌سازی ایران انجام شده است و تنها برای نشان دادن دلیل نگرانی‌ها از بالا رفتن درجه خلوص غنی‌سازی ایران است.
برای ساخت بمب اتمی چقدر اورانیوم طبیعی لازم است؟
گرافیک فعالمقدار اورانیوم طبیعی را انتخاب کنید۱۰۰۰کیلوگرم۲۰۰۰کیلوگرم۳۰۰۰کیلوگرم
همانطور که نمودار بالا نشان می‌دهد، هرچه سطح خلوص غنی‌سازی بالاتر برود، رسیدن به درجه خلوص بالاتر آسانتر می‌شود. سو را معیاری برای تلاش برای غنی‌سازی در نظر بگیرید اگر اطلاعات بیشتری درباره سو می‌خواهید مطلب زیر را ببینید:
در پرونده هسته‌ای ایران، برای کشورهایی که ایران را به تلاش برای دست یافتن به سلاح هسته‌ای متهم می‌کنند، زنگ خطر زمانی به صدا درآمد که ایران در سال ۱۳۸۸ اعلام کرد غنی‌سازی تا ۲۰ درصد خلوص را “برای تولید سوخت راکتور تهران” آغاز کرده است. در آن زمان جو بایدن، معاون وقت رئیس جمهوری آمریکا و حالا رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد که ایران اگر تصمیم بگیرد سلاح هسته‌ای تولید کند “بین دو تا سه ماه وقت لازم دارد.”
بعد از برجام ایران تمام ذخیره اورانیوم ۲۰ درصدی خود را بی‌اثر کرد. هدف برجام آنطور که مقامات آمریکایی گفتند، محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران تا درجه‌ای بود که زمان لازم برای تولید مواد لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای دست‌کم به یک سال برسد.
تصویر قابل کلیک زیر هم نشان می‌دهد که در چرخه تولید سوخت هسته‌ای در چه شرایطی می‌توان از برنامه‌ای غیرنظامی به تولید سلاح هسته‌ای رسید.
غنی‌سازی چطور انجام می‌شود؟
به زبان ساده، تولید سوخت راکتورهای هسته‌ای یا تولید بمب اتمی؛ تنها با اتم‌های سبک‌تر اورانیوم طبیعی ممکن است. اورانیوم طبیعی به صورت عمده دو نوع اتم (یا ایزوتوپ) دارد. اتم‌های سنگین‌تر که U-۲۳۸ خوانده می‌شوند، کاربردی در صنایع هسته‌ای یا نظامی ندارد. برعکس اتم‌های سبک‌تر U-۲۳۵ هستند که در این زمینه کاربرد دارند. هدف از غنی‌سازی هم جدا کردن اتم‌های سنگین و سبک از یکدیگر است. غنی‌سازی با استفاده از دستگاه‌‌هایی به نام سانتریفوژ انجام می‌شود. تصویر زیر روش کار این دستگاه‌ها را نشان می‌دهد.
