این روزها همه‌گیری کرونا در ایران خیلی‌ها را سیاه‌پوش کرده است و هزاران نفر در بیمارستان‌ها در حال مبارزه با این ویروس هستند.
در شرایطی که بسیاری از کشورهای دنیا با انجام واکسیناسیون سراسری به تدریج سیاست‌های بازگشت به زندگی عادی را پیگیری می‌کنند، در ایران مدیریت بحران کرونا از دست مسئولان جمهوری اسلامی خارج شده است. موج جدید سویه “دلتا” به سرعت شهر به شهر را در می‌نوردد و رکورد مرگ و میر و ابتلا هر روز رقم تازه‌ای ثبت می‌کند.
مقام‌های ایران وعده داده بودند که تا پایان تابستان، واکسیناسیون سراسری را به پایان برسانند. اما بنا بر اعلام وزارت بهداشت، تاکنون فقط ۷ میلیون و ۵۶۳ هزار و ۴۱۴ نفر دوز دوم واکسن کرونا را دریافت کردهاند؛ یعنی حدود ۹ درصد جمعیت۸۴ میلیونی ایران.
هنوز خبری از تولید انبوه واکسن تولید داخل با اثرپذیری قابل قبول نیست و واردات واکسن هم به کندی پیش می‌رود.
در حال حاضر در کنار چهار واکسن ایرانی برکت، نورا، فخرا و کووپارس، سه واکسن خارجی، یعنی پاستوکووک (تولید مشترک ایران – کوبا)، اسپایکوژن (استرالیایی – ایرانی) و اسپوتنیک‌وی (روسی – ایرانی) در حال تولیدند که هیچکدام هنوز کفاف واکسینه کردن واجدان شرایط واکسیناسیون را نداده است.
بازار سیاه واکسن در مراکز درمانی
چنین مدیریت نابسامانی، بازار سیاه واکسن کرونا را با قیمت‌های هنگفت داغ کرده است. خیلی‌ها در جبران کوتاهی حکومت و با حساب اینکه احتمالا هزینه واکسن از هزینه درمان کرونا کمتر خواهد شد، یا به دل جاده زده‌اند و به ارمنستان و کشورهای همسایه می‌روند و یا به کانال‌های غیر رسمی پناه برده‌اند.
قیمت مشخصی برای این واکسن‌ها وجود ندارد. نرخ‌های متعددی از ۵ میلیون تومان برای واکسن آسترازنکا تا ۶۰ میلیون برای واکسن فایزر گزارش شده است.
این بار خرید و فروش واکسن کرونا، نه در کوچه پس کوچه‌های بازار ناصر خسرو که در مطب‌ها و مراکز درمانی انجام می‌شود.
مردی در میانه چهل سالگی و ساکن یکی از شهرهای اطراف تهران می‌گوید برای زدن واکسن مدرنا به یک کلینیک پزشکی در تهران رفته است.
او می‌گوید: “من واکسن مدرنا زدم. چون هر ویال مدرنا ده دوز واکسن است، ما هم یک گروه ده نفری شدیم و هر کدام برای دو دوز ۸ میلیون تومان دادیم. قبل و بعد ما هم گروه‌های ده نفره دیگری برای واکسن آمده بودند. خیلی مرتب تر و دقیق‌تر از مراکز دولتی بودند. فروشنده گفت واکسن را در بلغارستان تحویل گرفته است.”
او در جواب اینکه چطور می‌تواند اطمینان کند که این واکسن واقعی و معتبر بوده است، اینطور توضیح می‌دهد: “البته همیشه درصدی از احتمال ریسک هست. من ولی شماره سری ساخت یا همان “لات‌نامبر” ( lot number ) را از روی وب‌سایت شرکت واکسن مدرنا مقایسه کردم و همه اطلاعات و تاریخ و نحوه ساخت و حتی تاریخ مصرف را هم چک کردم. همگی با واکسنی که من زدم همخوانی داشت. این را هم اضافه کنم که تزریق آب مقطر دردناک است و شما موقع تزریق متوجه درد غیرعادی آن می‌شوید.”
با این حال اگر بر فرض این واکسن‌ها معتبر باشند، باز هم نمی‌توان تشخیص داد که چقدر چرخه نگهداری آنها رعایت شده و هنگام وارد کردن آنها به ایران، آیا شرایط خاص نگهداری آنها در یخچال‌های خاص و در درجه حرارت تعیین شده برای هر کدام رعایت شده است یا خیر؟
واکسن‌های کرونا از کجا می‌آیند؟
افرادی که واکسن کرونا خریده‌اند، کشورهای مختلفی را به عنوان مبدا خرید آن عنوان کردهاند. بلغارستان، لهستان، امارات و کردستان عراق از جمله کشورهایی هستند که گفته شده “ویال‌هایی” از شرکت‌های مختلف واکسن کرونا از آنها وارد ایران شده است.
فروشندگان واکسن‌ها، به خریداران گفته‌اند که واکسن‌ها را به صورت شخصی و چمدانی وارد کردهاند و به همین دلیل تعداد آنها زیاد نیست.
اما پیشتر خبرگزاری‌های ایران نوشته بودند شایعه‌هایی از سر درآوردن واکسن سهمیه کووکس در بازار آزاد مطرح شده است.
معصومه پاشایی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس اردیبهشت ماه گفته بود: “متأسفانه تعدادی از واکسن‌ها از زنجیره رسمی توزیع خارج شده و با مبالغ هنگفت در بازار سیاه به فروش رسیده است، به طوری که هر واکسن آسترازنکا در بازار سیاه تا ۲۵ میلیون تومان به فروش می‌رسد، در حالی که قیمت این واکسن نهایتا ۳۰۰ هزار تومان است.
مقام‌های وزارت بهداشت چنین ادعایی را رد کردهاند. از جمله علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان اردیبهشت ماه در یک برنامه تلویزیونی گفت که “داروهای کرونا در بازار هست، اما واکسن کرونا در بازار آزاد، واکسن نیستند و در واقع سرم و آب مقطرند.”
او در توضیح بیشتر گفته بود: ” توزیع واکسن بر عهده معاونت بهداشتی است. به محض واردات واکسن یک کدهای اختصاصی روی واکسن‌ها درج می‌شود و اگر واکسن‌ها وارد بازار شوند به راحتی قابل رهگیری هستند.”
با وجود تکذیب مقام‌ها، بازار قاچاق واکسن‌ها داغ است و این میان نام کردستان عراق بیشتر از هر کشور دیگری به گوش می‌رسد.
صدور کارت واکسن در کردستان عراق؟
دختر جوانی ساکن تهران می‌گوید به همراه مادرش و ۵ نفر دیگر، نفری ۲۶ میلیون تومان برای دو دوز واکسن آسترازنکا داده‌اند و در مطب یک پزشک عمومی فعلا دوز اول واکسن را زده‌اند.
او در جواب اینکه چرا برای واکسنی که قیمت رسمی آن بسیار کمتر از این مقدار است، اینقدر هزینه کرده، می‌گوید: “راستش قیمت‌ها خیلی متفاوت است و واکسن ارزان‌تر هم پیدا می‌شود. به اصل بودن واکسن فایزر که اعتمادی نیست. در مورد بقیه واکسن‌ها، چهار هفته قبل که قیمت واکسن می‌گرفتم، مدرنا ۸ میلیون تومان بود و آسترازنکا را ۱۰ میلیون تومان می‌زدند. ولی هیچکدوم به شما کارت واکسن نمی‌دادند. من دوزی ۱۳ میلیون برای آسترازنکا دادم چون ما می‌خواستیم کارت واکسن برایمان صادر شود. به ما گفتند پاسپورت‌های ما را می‌گیرند. به عراق می‌فرستند و آنجا کارت واکسن صادر می‌کنند. انگار که رفته باشی آنجا و واکسن زده باشی.”
چند ماه قبل هم فیلمی منتشر شد که نشان می‌داد چند مرد در حالی که فارسی حرف می‌زنند، یک پالت واکسن فایزر را با یخچال و امکانات ویژه این واکسن باز می‌کنند. در جایی از این فیلم کارتی با مهر وزارت بهداشت کردستان عراق مربوط به این واکسن‌ها نشان داده می‌شد.
وزارت بهداشت کردستان عراق همان زمان این ادعا که واکسن کرونا از آنجا به ایران قاچاق شود را رد کرده بود.
شایان عسکری، نایب رئیس کمیته بهداشت و محیط زیست پارلمان کردستان عراق نیز به بی‌بی‌سی گفت “کمیته بعد از انتشار این فیلم نماینده‌ای را به سلیمانیه که به مرز ایران نزدیک است فرستاده‌اند تا موضوع را بررسی کنند.”
او گفت: “متوجه شدیم واکسن‌هایی که در فیلم هست از طرف شرکت تولید کننده ردیابی می‌شوند بنابراین باز کردن بسته‌های واکسن جای دیگر و قاچاق آنها کار راحتی نیست. درباره کارت واکسن با مهر کردستان عراق هم وزارت بهداشت ما این موضوع را تکذیب کرد.”
با این حال او در جواب اینکه آیا این احتمال وجود دارد که مراکز درمانی بدون اطلاع وزارت بهداشت کارت واکسن صادر کنند، چنین پاسخ داد: “من نه می‌توانم این موضوع را تکذیب کنم و نه تایید.”
آیا واکسن‌ها قابل اعتمادند؟
نگهداری واکسن‌های کرونا بویژه فایزر و آسترازنکا شرایط ویژه و سختی دارد که در صورت رعایت نکردن آن می‌تواند باعث آلودگی میکروبی شود و جان مصرف کننده را به خطر بیندازد.
ماهان غفاری، پژوهشگر اپیدمیولوژی و تکامل ویروس از دانشگاه آکسفورد می‌گوید: “من البته داخل ایران نیستم و نمی‌توانم صحت مورد به مورد واکسن‌ها را بررسی کنم. اما این یک اصل کلی است که توزیع و تزریق واکسن اگر از نهاد غیر رسمی باشد، امکان تایید آنها، ماهیت آنها نحوه نگهداری‌شان میسر نیست. بنابراین ترجیح شخصی من این است که واکسن‌هایی استفاده شوند که مورد تایید وزارت بهداشت یا سازمان غذا و دارو در ایران هستند.”
گزارش‌هایی هم از تزریق واکسن‌های تقلبی در ایران منتشر شده است که بر نگرانی‌ها اضافه کرده است.
یک شهروند با شغل آزاد، از همین گروه است که چند ماه قبل برای ۱۸ نفر از اعضای خانواده و کارمندانش دوز اول ۴۰ میلیون و دوز دوم ۶۰ میلیون تومان پرداخت کرده است و در یکی از ساختمان‌های نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران واکسن فایزر زده‌اند.
او می‌گوید از زمان تزریق واکسن چند بار تست آنتی‌بادی داده‌اند و متوجه شده در بدن هیچکدام از آنها، پادتن ویروس کرونا تشکیل نشده است.
به ناچار خانواده‌اش را به ترکیه برده و ظاهرا موفق شده دستکم برای دو نفر از اعضای خانواده‌اش دوباره در ترکیه واکسن کرونا تزریق کند. نتیجه شگفت‌انگیز اینکه در یک آزمایشگاه واحد در این کشور؛ دو نفری که در ترکیه واکسن فایزر زده‌اند، بعد از دو هفته تست آنتی‌بادی داده و پادتن داشته‌اند
و دو نفر دیگر بعد از دو ماه و نیم از تزریق واکسن در تهران همچنان آنتی‌بادی ندارند.
این مرد می‌گوید: “حالا واقعا نمی‌دانم که آیا آن واکسن‌ها در ایران واقعی بوده‌اند یا نه؟ می‌ترسم اگر بقیه را هم در اینجا واکسن بزنم بشود ۴ دوز واکسن فایزر و عوارضش بیشتر از فایده‌اش باشد.خیلی نگرانم خانم. بخصوص که یکی از اعضای خانواده‌ام ناراحتی قلبی دارد. نمی‌دانم چه کنم.”
این مرد و هزاران نفر از دیگر از شهروندان ایرانی این روزها قربانی سومدیریت مقام‌های جمهوری اسلامی در کنترل بحران کرونا هستند. مدیریتی که خیلی‌ها را سیاه‌پوش کرده است و بسیاری را نگران و سرگردان. در این میان، کسی از مسئولان نظام پاسخگوی جان‌های از دست رفته و لطمه‌های روحی و جسمی صدها هزار مبتلا به ویروس کرونا نیست. اما در فقدان مسئولیت‌پذیری حکومت، نبرد مبتلایان و شهروندان برای غلبه به ویروس کرونا ادامه دارد.
توضیح: مصاحبه‌شوندگان این گزارش نمی‌خواستند هویت و نام آنها مشخص شود.