یکی از نماد و سمبلهای ملی و هویتی ملت کورد، لباس و نحوە پوشش این ملت است کە بە تنوع رنگ، زیبایی بی‌نظیر و نادر شهرە است، لباس مردمان کوردستان بە عنوان بخش مهمی از هویت ملی این ملت محسوب می‌شود.
بسیاری از سیاحان و گردشگرانی که به بخشهای مختلف کوردستان سفر می‌کنند و سرزمین و لباس مردم آنجا را مشاهدە کردەاند، لباس این ملت را یکی از زیباترین‌ها و بی نظیرترین‌ها دانستەاند و مصداق این حقیقت، رتبه نخست این لباسها در جشنوارەهای مختلف بین‌المللی لباس است.
تاریخچەی لباس کوردی به قدمت و درازای تاریخ این سرزمین و مردمان کورد باز می‌گردد کە تصاویری از نقش برجستەهای دوران مادها بر روی لباس ملت کورد نقش بستە کە نشان دهندەی تصاویری از سربازان و سرداران ماد را به نمایش گذاشته است و این جزء تصاویر نخستینی هستند که در رنگ و فرم و لباس ملت کورد به تصویر کشیده شده است.
در این مقالە کوتاه تلاش خواهیم کرد بە توضیح کوتاهی دربارە چند نوع لباس کوردی زنانە و مردانە در مناطق مختلف کوردستان بپردازیم.
تن‌پوش، سرپوش و پای افزار، پوشاک زنان و مردان کورد است که این لباسها در فصل های مختلف، نوع کار، مراسم‌ها و جشن‌ها و از لحاظ نواحی و مناطق با یکدیگر متفاوت هستند.
یکی از نکاتی که در مورد لباس ملت کورد وجود دارد، این است که پوشاکی که مردمان مناطق مختلف کوردستان برای دوخت لباس استفاده می‌کنند، با یکدیگر متفاوت است، به طوری که لباس مردمان هورامان، کرماشان، سقز، بانه، ایلام، بیجار گروس، سنندج، مریوان، ایلام، مناطق مکریان و ارومیە، هولیر، سلیمانیە، بادینان و دهوک و بخشهای دیگر کوردستان متفاوت از یکدیگر می‌باشد، اما تمامی این لباسها وجەهای مشترکی دارند و آن پوشش کامل آنهاست و این نشانەی فرهنگ مشترک این ملت است کە با هم درآمیختە است.
یکی دیگر از نکاتی که درمورد لباس ملت کورد وجود دارد، این است که تا قبل از وارد شدن پارچەها، کفشها و سایر محصولات خارجی به این مناطق، دوزندگان محلی به بافتن و دوخت پارچەها و پای افزارها می‌پرداختند کە این نوع پارچەها در منطقە هورامان و اطراف دهوک بیشتر دیدە می‌شود.
لباس‌های اصیل زنان کوردستان به دلیل نوع طراحی و رنگ‌بندی جزو زیباترین لباسها می‌باشند، که شامل:
چۆخه: یک نیم تنەی پنبەای، یا پشمی است که مردم هورامان شرق و جنوب کوردستان و سنندج این پوشاک مردانه را با این نام می‌خوانند، اما در مناطقی چون سقز، بانه و مریوان و مکریان و جنوب کوردستان و استان سنە به آن «کوا» می‌گویند.
مەلەکی: یک نیم تنه بدون یقه می‌باشد که مردان کورد از قسمت پایین تا بالای آن را با دکمه می‌بندند، همچنین انواع لباسها بەنامهای “ستارخانی، مرادخانی، رانک و چوخە، هورامی، دهوکی و…” وجود دارند.
پانتۆڵ: شلوار گشاد با دم پای تنگ است که به آن «رانک» نیز می‌گویند کە هم با چوخە و هم جداگانە مردان می‌پوشند، کە نوع دوخت و دیزاین و فرم “رانک و چوخە” مردان بر اساس فرهنگ و مناطق مختلف کوردستان متفاوت است.
لفکه و سۆرانی: “فەقێیانە” پیراهنی سفید و آستین بلند است که در انتهای آستین (قۆڵ) می‌بندند کە فرمی مثلثی شکل دارد و دور مچ یا بازو بسته می‌شود.
شەدە: پیج و دسمال، مردان کورد به جای کلاه از «دستار» استفاده می‌کنند که در مانطق مختلف نام های دیگری چون «سەروێن»، « مێزەر» نیز وجود دارد کە میزر بیشتر کسانی کر بە حج رفتەاند و لقب “حاجی” گرفتەاند، از نوع زرد برای سر و پشت استفادە می‌کنند. کە در آواز و موسیقی فلکلوریک و در بیتها این نامها خیلی مورد استفادە شدە است.
پشتوێن: «پشتینه» به شال مردانه کورد گفته می‌شود که بر روی لباس در قسمت کمر بسته می‌شود.
کوڵەبال: “پەستەک” یک نوع نمد پوششی مورد استفاده چوپانان در صحرا، هنگام چرا گله می‌باشد و این لباس کە بە نوع خاصی دوختە می‌شود، بیشتر در هورامان رایج است و نوع دراز آن کە بیشتر بە “کەپەنک” معروف است.
فەرەنجی: فرنجی هم یکی دیگر از پوشاک اقوام کرد است که جنس نمد دارد، کە بە طریق خاص و با مهارت فراوان و خیلی با زحمت دوختە می‌شود، کە مختص به مردان منطقه اورامانات می‌باشد.
بە جزو انواع و شیوەهایی کە در این مقالە بە آنها اشارە شد، بدون شک در هر شهر، منطقە و بخشی از کوردستان بەنا بە فرهنگ ملی و محلی، انواع دیگر لباس زنانە، مردانە و حتی کودکانە و برای اقشار مختلف جامعە کوردستان وجود دارد کە نشان تنوع فرهنگی کوردستان می‌باشد کە دارای قدمتی بە درازای تاریخ کورد و کوردستان است.
لباس‌های اصیل زنان کردستان بستە بە نوع، طراح، فرم و رنگ، جزو زیباترین لباسها می‌باشند که شامل:
جافی: نوعی شلوار شبیه به شلوار مردان کردستانی است و اغلب زنان روستایی، هنگام کار از آن استفاده می‌کنند اما در مواقع دیگر، شلوارهای گشاد بە نامهای “پاپۆش و درپێ” با جنس حریر مورد استفاده زنان کورد قرار می‌گیرد.
کوڵەنجه: کە در مناطق سقز و مکریان بە “کوڵەنجە” معروف است و در مریوان، سنندج، کرماشان و ایلام و جنوب کوردستان “سەڵتە و سیخمە،سوخمە و ئێلەک” نام دارد، نوع گشاد و بزرگتر آن بستە بە مناطق مختلف نامهای گوناگونی دارد، کە بە یکی دیگر از انواع پوشاک زنان گفتە می‌شود که نیم تنەای زری، یا مخمل می‌باشد و زنها روی پیراهن بلند (کراس) به تن می‌کنند.
زنان کورد هم مانند مردان از شال برای بستن در ناحیه کمر استفاده می کنند که از پارچەای زیبا تهیه می‌شود کە بە “پشتوێن” معروف است.
کڵاو: یا کلاه زنان کورد جنس مقوایی دارد و به شکل استوانەای و کوتاه می‌باشد که با پولک‌های رنگین و زیبا تزیین شده است کە در مناطق سنندج و اردلان “کڵاو و شەوبەن” نام دارد و نوع دوخت و تزین آن بستە بە سن و سال زنان و فرهنگ مناطق، متفاوت است.
لەچک، لەچکە، لێچک: روسری، یا دستاری است که دارای رشته بلندی از جنس ابریشم سیاه و سفید با تزیینات ملیله دوزی می‌باشد که زنان به جای کلاه استفاده می‌کنند کە در مناطق سنندج و هورامان بە آن “هەوری” و در مناطق ایلام، کرماشان و لرستان بە “گوڵوەنی” معروف است.
دەسماڵ: در مناطق سقز و مکریان بە جز لچک، پارچە دیگری روی روپوش (کراس) و در سرشانەها استفادە می‌کنند کە پارچەای نازک و بعضی مواقع توری بە کار می‌بردند کە بە آن دسمال می‌گویند کە دسمال نزد مردان بە چوپی حریری نیز گفتە می‌شود کە در زمانهای گذشتە همیشە برای خشک کردن سر و صورت استفادە شدە همە مردان در جیب خود یک دسمال داشتند کە نوع، فرم، رنگ و اندازە آن با دستمال زنان بسیار متفاوت است.
امروزە با پیشرفت تکنولوژی و رونق بازار و تحولات بازرگانی و تغییر سلیقەها، در مناطق مختلف کوردستان خیاطها تغییرات فراوانی در نوع دوخت و فرم لباس کوردی زنانە و مردانە ایجاد کردەاند کە این مسئلە اعتراض بسیاری از فعالین ملی و فلکلوریک کورد را برانگیختە است و بر این باور هستند این تغییرات بر اساس رنگ، فرم، اصیل و اسالت ملی نیست.