آلان حمیدی…….
نام شنگال در باشور کوردستان (کوردستان عراق) و کوردهای ایزدی با حملە داعش بە آنجا بر سر زبان‌ها افتاد و در رسانە‌ها انعکاس ویژە‌ای یافت. قبل از آن کمتر کسی شناخت صحيحى از كوردهاى اين منطقه داشت تا جايی کە گاهی از لفظ یزیدی برای نامیدن آنها استفاده می‌شد و درباره آنها روایاتی نادرست و دور از واقعیت نیز نقل می‌شد به عنوان مثال این مردمان را به یزید و پیروان او منتسب و تفسیرهای افسانه‌گونه‌ای درباره آنها بیان می‌داشتند که دور از واقعيت بود. تا آنجا كه اين تعاريف در بين كوردهاى ساير نقاط كوردستان تسری یافته بود. حمله داعش به این ناحیه و مطرح شدن نام این مردمان، سبب شد كه این گروه از کوردها بیش از پیش شناخته و درباره آیین و باورهای واقعی آنها بیشتر گفته شود . کوردها از دیرباز ساکنان خطه زاگرس بوده و آنجا را خاستگاه آیین مهر می‌دانند، باستان‌شانس نامی و کوردشناس برجستە پرفسور مسعود گلزاری بارها در سخنرانى‌ها و آثار ارزندەی خود به آیین مهر و خاستگاه زاگرسی آن اشاره نموده‌است. وی به نمادها و باورهای مهری و تجلی آنها در آیین یارسان که اغلب پیروان آن در مناطق استان کرماشان ساکن هستند به تفصیل پرداخته است، آیینی که پیروان آنهای را در لرستان و آذربایجان و بخشی از باشور کوردستان نیز می‌توان یافت. در باشور یارسانی‌ها عمدتا بە کاکە‌ای معروفند.
آیین ایزدی و باورهای آن بە آیین یارسان نزدیک است. یکی از دلایل این نزدیکی را می‌توان در خاستگاە مهری هر دو آیین دانست.
شنگال منطقه‌ای است که ایزدی‌ها در آنجا متمرکز شده‌اند و امکان زیارتی این آیین نیز در آنجا قرار دارد. “دیانا رستمی نژادان” در مقالە‌ای در معرفی ایزدی‌ها برخی از ویژگی‌های آیینی و فرهنگی آنها را با ذکر منابع اینگونه اشاراتی دارد:
“آیین ایزدی‌ها بومی منطقه و فرهنگ آنهاست و آنها از معدود گروه‌هایی هستند که دین و فرهنگشان با یکدیگر تطابق دارد و شاید به همین دلیل است که مرز روشنی بین اعتقادات و باورهای آنها و رسوم فرهنگی و اجتماعی آنها نمی‌توان کشید. معبد و سرزمین لالش برای ایزدی‌ها فقط یک معبد و پرستشگاه نیست، این سرزمین بنا به اعتقاد آنها محل رستاخیز نیز می‌باشد (آنها به روز قیامت اعتقاد دارند) و برای آنان لالش سرزمینی کاملاً مقدس است. در ورودی درۀ لالش راهی به طول دویست متر به جهت راست از راه اصلی منشعب می‌شود که آن را با سنگ‌های سفیدرنگ فرش کرده‌اند که پل صراط می‌باشد. ایزدیان معتقد به تناسخ ارواح هستند و بنابراین پل صراط نیز برای آنان تدارک دیده شده است. در سمت چپ معبد شیخ عدی چشمۀ مقدسی وجود دارد که زائران در آن غسل تعمید می‌کنند و به آن «کانی سپی» یعنی چشمۀ سفید می‌گویند.”
نویسنده به تاثیرگذاری اسلام بر آیین ایزدی تاکید دارد. از متن مقاله نیز چنین استنباط می‌شود که برخی نمادها و عناصر مذهبی اسلامی همچون پل صراط در آیین ایزدی نیز دیده می‌شود که این به نظر تاثیرپذیری این آیین از سایر ادیان چون اسلام و یا تاثیرگذاری دینی چون اسلام بر این آیین را نشان می‌دهد. اشاره نویسنده در جای دیگر به نوشته عربی آیت الکرسی بر سردر معبد شیخ عدی در لالش هم از جمله این تاثیرپذیری‌هاست.
“مراتب مذهبی ایزدی‌ها عبارت است از: شیخ، پیر، فقیر، قوال (نقل کنندگان و خوانندگان سرودهای مذهبی). قبایل کرد ایزدی عبارتند از بکران، بردحلی، بلسین، بادیری، جوانا، جفریه، داسنی، دملی، دنبلان، زیلکان، شیخان، عزوی، قائدیه، هسکان، هکاری، هوبریه (التونجی محمد، ۱۳۸۰: ۹۱). کتاب‌های دینی ایزدیان “مصحف ره‌ش و جیلوه”نام دارند که به زبان‌های انگلیسی، عربی، اتریشی، فرانسوی و … ترجمه شده است. ادوارد براون اولین کسی بود که این کتاب‌ها را در سال ۱۸۹۵ میلادی به انگلیسی ترجمه کرد (التونجی محمد، ۱۳۸۰: ۲۳)(ایزدیان ۱۳۹٨)”(رستمی‌نژاد،(۱۳۹٨)
اما ایزدی‌ها تنها در شنگال نیستند .جالب است کە بدانیم در استان کرماشان نیز عدە‌ای از پیروان این آیین زندگی می‌کنند کە کمتر کسی در این‌بارە می‌داند و کمتر سخن بە میان آمدە است.
ایزدی‌های کرماشان را می‌توان در دو دستە قرار داد.
۱. عشایر . ایلاتی که در قصرشیرین قرار دارند.
۲. یکجانشین که در نواحی سنجابی ساکن‌اند.
جمعیت ایزدی‌های کرماشان در حدود ۱۳۰ خانوار می‌باشد.فرم زندگی آنها در بخشی به صورت کشاورزی و دامپروی می‌باشد و بخشی از آنها در شهر کرماشان ساکن‌اند که صاحب املاک و مستغلات می‌باشند و در زمینه تجارت بیشتر با یهودیان دارای ارتباطات تجاری هستند. از نظر فرهنگی بیشتر به یارسان‌ها نزدیک‌اند. یارسان‌ها آنها را خانواده‌ای هفت وانه می‌نامند. هفت وانە اشارە بە زمان سلطان سهاک برزنجی دارد. در آیین یارسان آمده ايشان هفت شاگرد داشته که همراه او از جنوب کوردستان در اقلیم کوردستان عراق امروزی به هورامان آمده‌اند.
