وضعیت حقوق بشر در ایران؛ مرور سال میلادی ۲۰۲۰ خلاصه: * مقامات ایران به شدت حقوق آزادی بیان، تشکل‌ها و تجمعات را سرکوب کردند. * نیروهای امنیتی با استفاده غیرقانونی از قوای قهریه اعتراضات را سرکوب کردند. * مقامات ایران به بازداشت خودسرانه صدها معترض، مخالف و دگراندیش و نیز مدافعان حقوق بشر ادامه دادند و بسیاری را به حبس و شلاق محکوم کردند. * زنان و همچنین اقلیت‌های اتنیکی و مذهبی با تبعیض نهادینه شده و نیز خشونت روبه‌رو بودند. * ناپدیدسازی‌های قهری، شکنجه و سایر رفتارهای بی‌رحمانه، غیرانسانی و ترذیلی به صورت گسترده و سازمان‌یافته و همراه با مصونیت مرتکبان از مجازات اعمال شد. * مجازات‌های بدنی معادل شکنجه، از جمله شلاق و قطع عضو، اعمال شد. * حقوق دادرسی منصفانه به طور سازمان‌یافته نقض شد. * از مجازات اعدام به عنوان سلاحی برای سرکوب سیاسی استفاده شد. برخی اعدام‌ها در ملاء عام و برخی دیگر مخفیانه صورت گرفتند. اعدام شدگان شامل افرادی می‌شدند که در زمان وقوع جرم زیر ۱۸ سال سن داشتند. * مقامات ایران با پنهان کردن نظام‌مند سرنوشت و محل دفن بقایای چندین هزار مخالف و دگراندیش سیاسی که در سال ۱۳۶۷ مورد ناپدیدسازی قهری قرار گرفته و به طور فراقضایی و مخفیانه اعدام شدند، به ارتکاب جنایات علیه بشریت ادامه دادند. روند تخریب گورهای جمعی، که باور می‌رود حاوی بقایای قربانیان است، ادامه یافت. وضعیت حقوق بشر در خاورمیانه و شمال آفریقا؛ مرور سال میلادی ۲۰۲۰ خلاصه: * دولت‌ها در سراسر منطقه در پاسخ به بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ وضعیت اضطراری اعلام کرده یا قوانینی برای اعمال محدودیت‌های نا‌به‌جا بر آزادی بیان تصویب کردند. افراد به دلیل انتقاد از واکنش حکومت‌ها به این بیماری همه‌گیر تحت آزار و اذیت و پیگرد قانونی قرار گرفتند. کارکنان بخش بهداشت نسبت به فقدان حفاظت لازم در محل کار، از جمله ناکافی بودن تجهیزات حفاظتی و میزان دسترسی به تست کووید اعتراض داشتند، اما به دلیل ابراز نگرانی یا انتقادات در مورد شرایط کار و بهداشت عمومی با دستگیری و محاکمه کیفری روبرو شدند. نحوه پاسخ دولت‌های منطقه به این بیماری همه‌گیر، از جمله در امر توزیع واکسن، تبعیض‌آمیز بود.* مدافعان حقوق بشر در منطقه، علی‌رغم رویارویی با خطر بالای زندان، محاکمه کیفری، ممنوعیت سفر یا سایر انواع انتقام‌جویی، به فعالیت‌های خود ادامه دادند. نیروهای امنیتی از قوای قهریه کشنده یا کمترکشنده استفاده کردند که منجر به کشته یا زخمی شدن صدها تن از مردم شد؛ نیروهای امنیتی برای اعمال‌شان در این زمینه پاسخگو نشده و از مصونیت از مجازات برخوردار ماندند.* ازدحام بیش از حد و شرایط غیربهداشتی موجب شد زندانیان در این منطقه به طور ویژه در خطر ابتلا به کووید-۱۹ قرار بگیرند، وضعیتی که به دلیل مراقبت‌های بهداشتی ناکافی و شکنجه یا سایر بدرفتاری‌ها در این زندان‌ها شدت افزونی یافت.* طرفین درگیری‌های مسلحانه مرتکب جنایات جنگی و سایر موارد جدی نقض قوانین بین المللی بشردوستانه شدند. در میانه بیماری همه‌گیر کووید-۱۹، مقامات دست به اعمال محدودیت در کمک‌های بشردوستانه زده و این چنین، وضعیت بد سیستم‌های بهداشتی را که از قبل تضعیف شده بودند، تشدید کردند. سایر قدرت‌های نظامی از طریق انتقال غیرقانونی اسلحه و پشتیبانی مستقیم نظامی از نظامیان به وقوع تخلفات و جرائم دامن زدند.* کشورهای کوچکتر همچنان میزبان بیش از ۳ میلیون پناهنده از سوریه بودند اما مجموعه‌ای از عوامل فشار بسیاری از سوری‌ها را ناچار به بازگشت به سوریه کرد. حملات نظامی و دیگر انواع جنگ و ناامنی در چندین کشور، صدها هزار نفر را از خانه‌های خود آواره کرد.در اثر مشکلات ناشی از نتایج اقتصادی بیماری همه‌گیر کووید-۱۹، کارگران در سراسر منطقه با اخراج ناگهانی یا کاهش دستمزد روبرو شدند. کارگران مهاجر به ویژه با توجه به این که در بسیاری از کشورها سیستم «کفالت» وضعیت اقامت آنها را به وضعیت استخدام‌شان پیوند می‌زد، بسیار آسیب پذیر بودند.* خشونت خانگی، به ویژه در دوره‌های قرنطینه سراسری در کشورها افزایش یافت. قتل‌های به اصطلاح «ناموسی» ادامه داشتند و قاتلان از مجازات مصون ماندند.* مقامات حقوق افراد همجنسگرا، دوجنسگرا، ترنس‌جندر و بیناجنسی را به شدت سرکوب کردند، آنها را به دلیل گرایش جنسی یا هویت جنسیتی واقعی یا مفروض‌شان دستگیر نمودند و برخی از مردان را تحت معاینات مقعدی اجباری قرار دادند.***سازمان عفو بین‌الملل در گزارش سالانه خود که روز چهارشنبه ۱۸ فروردین منتشر شد با انتقاد از «وضعیت حقوق بشر در ایران» اعلام کرد که در سال ۲۰۲۰، از مجازات اعدام به نحو فزاینده‌ای به عنوان سلاحی برای سرکوب سیاسی معترضان، مخالفان و اعضای گروه‌های اقلیت مورد استفاده قرار گرفت.این سازمان به اعدام روح‌الله زم، مدیر کانال تلگرامی «آمدنیوز»، اشاره کرده و نوشته است که اعدام‌ها در پی دادگاه‌های غیرمنصفانه اجرا شدند و تعداد قابل توجهی از اعدام‌شدگان از اعضای اقلیت کرد ایران بودند. عفو بین‌الملل از افزایش استفاده از اعدام به عنوان «سلاحی برای سرکوب سیاسی» یاد کرده و به اعدام‌های مخفیانه و اعدام افرادی اشاره کرده است که به گفته آن، در زمان وقوع جرم زیر ۱۸ سال سن داشتند.پیشتر، سازمان حقوق بشر ایران که به رصد و تحلیل وضعیت حقوق بشر در ایران می‌پردازد، در سیزدهمین گزارش سالانه خود اعلام کرده بود که در سال ۲۰۲۰، حداقل ۲۶۷ نفر در ایران اعدام شده‌اند.در بخش دیگر از گزارش سازمان عفو بین‌الملل به سرکوب آزادی بیان، استفاده غیرقانونی از قوای قهریه برای سرکوب اعتراضات و بازداشت بی‌ضابطه صدها معترض، مخالف، دگراندیش و مدافعان حقوق بشر اشاره شده است. خشونت و تبعیض نهادینه شده علیه زنان و اقلیت‌های قومی و مذهبی و همچنین ناپدیدسازی‌های قهری، شکنجه و سایر رفتارهای بی‌رحمانه و غیر انسانی به صورت گسترده و سازمان یافته، همراه با مصونیت مرتکبان از مجازات از دیگر محورهای گزارش عفو بین‌الملل است.شلیک موشک سپاه به هواپیمای مسافربری اوکراین در فضای هوایی ایران و مخفی‌کاری و سرپوش گذاشتن اولیه مقامات ایران روی آن، مورد دیگری است که عفو بین‌الملل به آن اشاره کرده و نوشته است: «نیروهای امنیتی با استفاده غیرقانونی از قوای قهریه، از جمله شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای نوک تیز، گلوله‌های لاستیکی، گاز اشک‌آور و اسپری فلفل، تجمعات مسالمت‌آمیز افراد معترض به سرنگونی هواپیمای اوکراینی و دادخواه را سرکوب کردند و معترضان را با لگد، مشت و وسایل مختلف مورد ضرب‌وشتم قرار دادند و ده‌ها نفر را به صورت بی‌ضابطه دستگیر کردند».در پرواز ۷۵۲ هواپیمایی اوکراین که روز ۱۸ دی ۹۸ با شلیک دو موشک سپاه پاسداران سرنگون شد، ۱۷۶ نفر کشته شدند که ۱۴۶ نفر از آنها ایرانی بودند. مسئولان جمهوری اسلامی سه روز نخست بعد از ساقط کردن هواپیما با کتمان حقیقت، علت را سانحه هوایی اعلام می‌کردند اما پس از فشارهای بین‌المللی، فرمانده هوافضای سپاه عنوان کرد که هدف قرار دادن این هواپیما «سهوی» بوده و پدافند سپاه پاسداران آن را با یک موشک کروز «اشتباه» گرفته است.در بخش دیگری از گزارش سازمان عفو بین‌الملل به شیوع ویروس کرونا اشاره شده و به گفته این سازمان، نظام پزشکی به دلیل بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ به شدت زیر فشار قرار گرفت و حداقل ۳۰۰ نفر از کارمندان بخش سلامت در اثر این بیماری جان خود را از دست دادند. همزمان مقامات اقداماتی را برای جلوگیری از گزارش‌های مستقل و به منظور مسکوت نمودن انتقادات در مورد نحوه برخورد با این بیماری همه‌گیر صورت دادند.ایران ظرف یک سال گذشته با سه موج کرونا روبرو شده و پس از تعطیلات نوروز گزارش‌ها حاکی از آغاز موج چهارم است به طوری که بر اساس آمارهای رسمی، در ۲۴ ساعت منتهی به روز چهارشنبه حدود ۲۰۰ نفر قربانی شده و ۲۰ هزار نفر نیز به این ویروس مبتلا شدند.مقام‌های وزارت بهداشت ایران در حالی به طور روزانه آمار ابتلا و مرگ ناشی از کرونا را در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهند که تردیدهای جدی نسبت به درستی این آمار وجود دارد و سازمان نظام پزشکی ایران آمار قربانیان را سه تا چهار برابر آمار رسمی می‌دانند. از سوی دیگر روند واکسیناسیون در ایران بسیار کند است و رهبر جمهوری اسلامی روز ۱۹ دی پارسال ورود واکسن‌های آمریکایی و بریتانیایی کرونا به کشور را ممنوع کرد.«محرومیت زندانیان از مراقبت‌های پزشکی»عفو بین‌الملل در بخش دیگری از گزارش خود نوشته است مسئولان زندان و مقامات دادستانی عمداً زندانیان عقیدتی و سایر زندانیانی را که با انگیزه‌های سیاسی حبس شده‌اند، از مراقبت‌های پزشکی مناسب محروم کردند و حق سلامت زندانیان در بسیاری از زندان‌ها و بازداشتگاه‌ها همچنان بی‌رحمانه و غیرانسانی باقی ماند و این شرایط آنها را بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری کووید-۱۹ قرار داد.این سازمان همچنین به یک گزارش بنیاد عبدالرحمن برومند استناد کرده است که در سال گذشته حداقل ۱۶۰ نفر به شلاق محکوم شده‌اند. چندین زندانی مرد در شرایط مشکوک جان خود را از دست داده‌اند و شواهد تصویری و ویدیویی دریافتی نشان می‌دادند حداقل دو تن از آنها پیش از مرگ شکنجه شده بوده‌اند.جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته حاضر به پذیرش گزارشگر ویژه سازمان ملل و سایر کارشناسان سازمان ملل یا ناظران مستقل حقوق بشر نشده و عموما درخواست های همکاری آنان را رد کرده است.محاکمه‌های غیر منصفانه، پخش «اعترافات اجباری به دست آمده زیر شکنجه» از صداوسیما، مصونیت مسئولین نقض حقوق بشر از مجازات، ادامه حصر خانگی بی‌ضابطه مهدی کروبی، میرحسین موسوی و زهرا رهنورد بدون هرگونه اتهام و محاکمه، دستگیری‌های گسترده، ناپدیدسازی و شکنجه در پی اعتراضات به عنوان نمونه‌های مهم نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی در این گزارش ذکر شده و عفو بین‌الملل نوشته است که مقامات، بسیاری از بازداشت‌شدگان از جمله زندانیان عقیدتی را با نگه‌داشتن آنها در مکان‌های نامعلوم و مخفی کردن سرنوشت و محل نگهداری آنها از خانواده‌هایشان، تحت ناپدیدسازی قهری قرار دادند.این سازمان همچنین با اشاره به تداوم پنهان‌کاری جمهوری اسلامی درباره سرنوشت و محل دفن چند هزار مخالف و دگراندیش سیاسی در دهه ۶۰، این رفتار را مصداق جنایت علیه بشریت توصیف کرده است. براساس جمع بندی عفو بین الملل تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده همچنان بر اقتصاد ایران تاثیر منفی گذاشت و عواقب زیان آوری را در زمینه بهره مندی از حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به همراه داشت.
