بنیاد تامسون رویترز در گزارشی درباره آلودگی هوا در ایران با چند شهروند و چند کارشناس صحبت کرده است. کارشناسان سازمان ملل در این گزارش عملکرد مقامات ایران در مقابله با آلودگی هوا را به شدت نقد کرده‌اند.
“فاجعه آلودگی هوا”؛ این ترکیبی است که کارشناسان سازمان ملل درباره وضعیت آلودگی هوا در ایران به کار برده‌اند. بنا بر گفته مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران، سالانه ۴۰ هزار نفر در ایران در اثر مشکلات مربوط به آلودگی هوا از عفونت‌های تنفسی تا سرطان ریه و حملات قلبی جانشان را از دست می‌دهند.
اما احتمالا این آمار سیر صعودی خواهد داشت چرا که کارشناسان محیط زیست می‌گویند وضعیت در حال بدتر شدن است زیرا ایران مقادیر بیشتری از مازوت – سوختی با کیفیت پایین و بسیار آلاینده – را برای حفظ نیروگاه‌های خود در زمان کمبود گاز طبیعی می‌سوزاند.
سوختن مازوت باعث تولید گازهای سمی مانند دی‌اکسید سولفور شده و می‌تواند باعث شیوع بیماری‌های گوناگون و مرگ زودرس شود.
دیوید بوید، گزارشگر ویژه سازمان ملل در حقوق بشر و محیط زیست می‌گوید: «ایران در میانه یک فاجعه آلودگی هوا با سطوح بالای ذرات معلق (PM) در هوا قرار دارد.»
کوچکترین فرم ذرات معلق که با نام “ذرات معلق ۲/۵” شناخته می‌شود، سمی‌ترین نوع آن است. به گزارش خبرگزاری ایسنا در ماه‌های آذر و دی، میزان این نوع آلودگی در تهران به خطرناک‌ترین سطح خود رسید.
بوید و سایر تحلیل‌گران محیط زیستی و چهره‌های آکادمیک به دلیل قوانین ضعیف حاکم بر آلاینده‌های صنعتی و وسایل نقلیه و اجرای ضعیف قوانین و مقررات مرتبط با کیفیت هوا، مانند قانون هوای پاک مصوب سال ۱۳۹۶برای جلوگیری از آلودگی هوا و آلودگی صوتی، از مقامات ایران انتقاد کرده‌اند.
به عنوان مثال بوید می‌گوید وزارت کشور ایران ماه گذشته استانداردهای کیفیت هوا را پایین آورد تا مدارس پس از چند دوره تعطیلی بتوانند دوباره کلاس‌ها را برگزار کنند. گزارشگر ویژه سازمان ملل می‌گوید: «این واکنشی کاملا نامناسب به این بحران است.»
بوید این موضوع را “خنده‌دار” می‌داند که ایران با توجه به ذخایر عظیم نفت و گاز و در حالی که سوخت‌های فسیلی صادر می‌کند، با کمبود گاز طبیعی روبروست.
سازمان حفاظت از محیط زیست ایران از پاسخ به پرسش‌های بنیاد تامسون رویترز در این باره خودداری کرده است. مقامات جمهوری اسلامی همواره ادعا می‌کنند تحریم‌های آمریکا دلیل اصلی فقدان بودجه دولتی در امور محیط زیست است.
بیمارستان‌های پر
مسئول روابط عمومی اورژانس تهران بهمن ماه امسال به خبرآنلاین گفت: «در روزهای آلوده، ماموریت‌های قلبی و تنفسی حتی به ۴۰ درصد هم می‌رسد این درحالی است که در خرداد ماه سال جاری که هوا نسبتا پاکیزه بوده آمار مراجعه ۱۸ درصد اعلام شده است.»
تامسون رویترز در گزارشش با شخصی با نام مستعار سعید صحبت کرده که ۳۵ سال دارد و صاحب یک شرکت تکنولوژی در تهران است. او به دلیل سرگیجه و حالت تهوع مزمن به مدت سه هفته در بیمارستان بستری بوده است. پس از عکسبرداری و آزمایش‌های گوناگون پزشکان تشخیص داده‌اند که او مبتلا به عفونت ریه در اثر استنشاق هوای آلوده است.
بعد از مرخص شدن از بیمارستان نیز به او اکیدا توصیه شده که از منزل خارج نشود.
بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ (۱۳۹۷) هوای تهران را جزو “آلوده‌ترین‌ها در دنیا” اعلام و تاکید کرد که رفع این مشکل با افزایش رشد جمعیت، توسعه صنعتی و شهرنشینی و مصرف سوخت ساده نخواهد بود.
این نهاد بین‌المللی همچنین اعلام کرد که که بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا برای ایران سالانه دو میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار هزینه در بر دارد. این رقم اما هزینه‌های ناشی از کاهش بهره‌وری کشاورزی و روزهای تعطیلی مدارس را در بر نمی‌گیرد.
یک مقام وزارت بهداشت آذرماه به خبرگزاری ایسنا گفت در فاصله اسفند ۱۳۹۹ تا اسفند ۱۴۰۰ مرگ و میر ناشی از قرار گرفتن در معرض “ذرات معلق ۲/۵” حداقل ۸۷ درصد نسبت به زمان مشابه در سال قبل افزایش داشته است.
وحید حسینی، مدیر موسسه کنترل کیفیت هوای تهران از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷، به تامسون رویترز گفته درحالی که هوای تهران پیشتر نیز بسیار آلوده بوده، سوخت مازوت وضعیت آلودگی را بدتر از قبل کرده و پایتخت ایران را با خطر “غیرقابل سکونت شدن” روبرو کرده است.
حسینی که در حال حاضر دانشیار مهندسی انرژی پایدار در دانشگاه سیمون فریزر کاناداست می‌گوید: «هزاران نفر دچار مرگ زودرس می‌شوند و آمار بیماری و مرگ و میر بسیار بالاست.»
آلودگی هوا؛ نقض حقوق بشر
سال گذشته مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که بر اساس آن دسترسی به محیط زیست سالم از جمله هوای پاک یکی از موارد حقوق بشر عنوان شد. بیش از ۱۶۰ کشور به این قطعنامه غیر الزام‌آور رأی مثبت دادند اما هشت کشور آن را امضا نکردند از جمله چین، روسیه و ایران.
کاوه مدنی معاون پیشین سازمان محیط زیست ایران و رییس کنونی موسسه آب و محیط زیست دانشگاه سازمان ملل به تامسون رویترز می‌گوید این انتظار که دولت ایران آلودگی هوا و تخریب محیط زیست را نقض حقوق بشر بداند، غیر واقع‌بینانه است. او می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران نه برای سلامت محیط زیستش احترام قائل است و نه برای جان مردمانش.»
در حالی که بودجه ایران برای سال ۱۴۰۲ که اخیراً اعلام شده نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد رشد داشته است، طبق اسناد دولتی، هزینه‌های مقابله با آلودگی هوا تقریباً به نصف کاهش یافته است – به حدود سه میلیون دلار با نرخ ارز رسمی کشور.
معصومه ابتکار رییس پیشین سازمان محیط زیست ایران در توییترش این موضوع را مورد انتقاد قرار داد و نوشت: «داریم در شدت آلودگی هوا رکورد میزنیم. آنوقت چرا بودجه ۱۴۰۲ قانون هوای پاک نصف شده است؟»
اریک سولهایم، مدیر اجرایی برنامه محیط زیست سازمان ملل از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ می‌گوید محیط زیست در ایران باید در دستور کار سیاسی بسیار بالاتری قرار بگیرد و هر دولت باید این موضوع را بدون توجه به گرایش‌های سیاسی در کانون توجهش قرار دهد.
او به بنیاد تامسون رویترز می‌گوید: «حق محیط زیست پاک و زندگی سالم یکی از حقوق اساسی بشر و مرگ تدریجی در اثر آلودگی هوا یک نقض حقوق محوری بشر است.»
بنا بر گزارش سال ۲۰۲۲ موسسه صلح و اقتصاد، آلودگی هوا سالانه ۸ هزار و یکصد میلیارد دلار هزینه در بردارد؛ معادل ۶/۱ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی و همچنین بین ۶ تا ۹ میلیون کشته بر جای می‌گذارد.
یک مستندساز مقیم تهران که با نام کوچکش “یان” با بنیاد تامسون رویترز مصاحبه کرده می‌گوید فکر نمی‌کند که دولت ایران اهمیتی به موضوع آلودگی هوا بدهد. او که ۳۰ سال دارد می‌گوید: «با هر دم، سم استنشاق می‌کنم و با هر بازدم، آلودگی بیرون می‌دهم…دولت این موضوع را در اولویتش قرار نخواهد داد حتی اگر ما تا آخرین نفر در اثر استنشاق این هوای خطرناک بمیریم.»