۴۴ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در ایران دو دوز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند. حالا روند سریع واکسیناسیون علت “تاخیر و درجا زدن پروژه واکسن کرونای داخلی” معرفی می‌شود. آیا تولید قرص کرونا هم در معرض سرنوشتی مشابه است؟
همزمان با پررنگ‌تر شدن اخبار مربوط به پیشرفت واکسیناسیون و کاهش مرگ‌ومیر در ایران خبرهای مربوط به پروژه‌های تولید واکسن داخلی کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر می‌شوند. در ایران ۹ واکسن کرونای تولید داخل موفق به دریافت مجوزهای سازمان غذا و دارو برای کارآزمایی‌های بالینی شدند.
از این ۹ واکسن تنها واکسن کووایران برکت و پاستوکووک (همکاری انستیتو پاستور ایران و موسسه فینلای کوبا) وارد فاز تزریق عمومی شدند و واکسن اسپایکوژن (همکاری شرکت سیناژن با استرالیا) مجوز مصرف اضطراری دریافت کرده است.
اما بیست و یک ماه پس از تایید رسمی „اولین مورد ابتلا به کرونا” در ایران هیچ یک از این واکسن‌ها به غیر از واکسن برکت، آن هم با سهمی بسیار کوچک جایی در “سبد واکسیناسیون” در ایران ندارند.
زمستان ۱۳۹۹ مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا از فراهم شدن مقدمات ساخت واکسن‌های مختلف کرونا در ایران خبر داد و گفت: «تا شهریور ۱۴۰۰ واکسن ایرانی کرونا در انواع مختلف به مرحله تولید می‌رسد و ایران قطب تولید واکسن در دنیا می‌شود.»
قرار بود تا پایان تابستان ۱۴۰۰ شفافارمد، شرکت تولیدکننده واکسن برکت ۵۰ میلیون دوز این واکسن را به وزارت بهداشت تحویل دهد. این در حالی است که بر اساس گزارش‌های رسانه‌‌های داخلی ایران، مجموع واکسن‌های تحویل داده شده از سوی تولیدکننده‌های داخلی به وزارت بهداشت تا اواخر مهرماه سال جاری به ۱۵ میلیون دوز هم نرسیده و بیشترین نیاز کشور با واردات واکسن‌های خارجی تامین می‌شود.
همشهری آنلاین در گزارشی درباره چالش‌های موجود بر سر راه تولید واکسن‌های ایرانی نوشت: «با افزایش واردات و تزریق واکسن، روند آزمایش‌های بالینی واکسن‌های داخلی کندتر شده و احتمالا به تخریب پروژه‌های ایرانی – ملی واکسن‌های کرونا در کشور منجر خواهد شد.»
اما چه شد که تولید واکسن داخلی اولویت نخست نماند؟
نمک بر زخم بازماندگان
بنا بر آمار رسمی پیشرفت کمپین واکسیناسیون کرونا در ایران، کاهش چشم‌گیر مرگ‌ومیر در اثر ابتلا به کووید ۱۹ را در پی داشته است. با این وجود این ویروس تا اواخر آبان ماه سال جاری بنا به آمارهای رسمی جان بیش از ۱۲۸ هزار و ۹۰۰ نفر را در ایران گرفت. کاهش تلفات در پی افزایش شمار واکسینه‌شده‌ها بی‌شک نمک بر زخم خانواده‌‌هایی است که عزیزان خود را در جریان همه‌گیری کرونا و به سبب مواضع و مسامحه مسئولان کشور در تامین واکسن، از دست دادند.
بسیاری از کارشناسان و حتی برخی از مسئولان امور پزشکی و درمانی در ایران معتقدند وعده‌های تولیدکنندگان واکسن داخلی بی‌تردید به یکی از موانع اصلی بر سر راه خرید واکسن خارجی و واردات زودهنگام آن تبدیل شد.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تا جایی پیش رفت که حتی در گزارشی در بهمن ماه سال ۱۳۹۹ با اشاره به احتمال تولید واکسن داخلی در بهار ۱۴۰۰، توصیه کرد واکسیناسیون عمومی به تعویق انداخته شود. مرکز پژوهش‌ها در این گزارش همچنین با تأکید بر آمادگی شرکت فایزر برای فروش ۱۲ میلیون دوز واکسن کرونا از طریق کوواکس، این پیشنهاد را تلاش برای انجام «آزمون و خطا بر روی مردم ایران» خواند.
حدود یک ماه پیش از انتشار گزارش مرکز پژوهش‌ها، سیدعلی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی نیز با دلایل مشابهی واردات واکسن از آمریکا و بریتانیا به ایران را ممنوع اعلام کرده بود که در نهایت به لغو واردات محموله واکسن فایزر از سوی هلال احمر انجامید. خامنهای چندی بعد در پی افزایش انتقادها و نارضایتی‌ها زمانی که شمار کشته‌های روزانه به چند صد نفر می‌رسید، تغییر موضع داد و کرونا را “مسئله اول” کشور خواند و گفت واکسن مورد نیاز مردم باید “به هر شکل ممکن” تهیه شود.
ظاهرا یکی از انگیزه‌های خامنهای در صدور این فرمان حمایت از واکسن ایرانی برکت بوده که قرار بود در یکی از شرکت‌های زیر مجموعه “ستاد اجرایی فرمان امام”، از نهادهای تحت نظر او تولید شود. خامنهای برای تبلیغ این واکسن حتی به اجرای نمایش دریافت آن مقابل دوربین تلویزیون هم اقدام کرد.
منتفی‌شدن ناگهانی اولویت ساخت واکسن داخلی و اقدام به وارد کردن واکسن‌های خارجی پرسش‌های زیادی را به ویژه در میان بازماندگان جان‌باختگان کرونا برانگیخت که مورد توجه برخی رسانه‌‌های داخلی نیز قرار گرفت.
سیمین کاظمی، جامعه‌شناس سلامت در گفت‌وگویی در همین ارتباط با روزنامه «شرق» گفت: «نظام سلامت ایران متولی اصلی برنامه پیشگیری است، ولی در دوره همه‌گیری نتوانست استقلال خود را حفظ کند و به این ترتیب امر سلامت دستخوش تعارض منافع گروهی و جناحی شد. مسائلی مثل تولید واکسن‌های داخلی متعدد و اکثرا با کارایی و اثربخشی مبهم، تقلا بر سر ورود واکسن از سوی گروه‌های خاص و سپردن واردات واکسن به شرکت‌های خصوصی، همگی این پیام را به جامعه منتقل کرد که آنچه برای نظام سلامت اهمیت درجه اول ندارد، سلامت عمومی است.»
سرنوشت واکسن کرونا در انتظار قرص کرونا؟
شرکت داروسازی آمریکایی فایزر به تازگی دارویی به بازار عرضه کرده که بر اساس نتایج پژوهش‌ها در جلوگیری از بروز روند حاد بیماری کووید ۱۹ و مرگ بر اثر آن تا ۸۹ درصد موثر است. شرکت فایزر همچنین با تاکید بر تهدید کرونا بر سلامت همگانی اعلام کرد به ۹۵ کشور جهان از جمله ایران بدون دریافت حق کشف اجازه تولید قرص کرونای فایزر را خواهد داد.
„همشهری” شنبه ۲۹ آبان در گزارشی درباره اما و اگرهای ممکن در مسیر انتقال تکنولوژی و تولید این دارو در ایران نوشت آن طور که بررسی‌های این رسانه نشان می‌دهد، تاکنون مصرف این دارو در کمیته علمی کرونا مطرح نشده و سازمان غذا و دارو هم فعلا تصمیمی برای راه‌اندازی خط تولید این داروی آمریکایی در ایران ندارد.
این روزنامه همچنین به نقل از یک مقام مسئول در وزارت بهداشت که نخواسته نامش فاش شود، نوشت: »راه‌اندازی خط تولید و دسترسی به این دارو چهار شرط دارد؛ تأیید کمیسیون مربوطه در سازمان غذا و دارو، بر هم نخوردن نظام دارویی کشور، جمع‌بندی حقوق مالکیت فکری و ثبت در فهرست دارویی کشور.« عبور از تمام این مراحل بی‌تردید تولید داخلی قرص کرونا در ایران را به تأخیر خواهد انداخت.
خبرگزاری ایسنا هم در مطلبی درباره راه‌اندازی خط تولید داروی جدید شرکت فایزر با اشاره به مشکلات صنعت دارویی ایران، دسترسی به این دارو در آینده نزدیک را امکان‌‌ناپذیر خواند. ایسنا در گزارش خود درخواست‌نکردن مجوز مصرف اضطراری این دارو از سوی ایران و همچنین تأکید بر ساخت نوع بومی این قرص را دلایلی نامید که می‌توانند منجر به تکرار سرنوشت واکسن فایزر برای „پاکسلوید” شود.
گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال تعیین دوباره اولویت‌های اشتباه و امکان تکرار یک فاجعه در ارتباط با تولید قرص پاکسلوید شرکت فایزر صداهای منتقد را نیز بالا برده است.
جلیل رحیمی جهان‌آبادی، نماینده تربت جام و تایباد یکشنبه ۳۰ آبان در حساب توییتر خود نوشت: «خط و نشان کشیدن‌های برخی مسئولان و مافیای داروی کشور برای ممانعت از ورود قرص درمانی کرونا به کشورشروع شده! باید هر فردی که مانع دسترسی مردم به دارو و واکسن کرونا شود را به دلیل ارتکاب “جنایت علیه بشریت” و “قتل عمد” تحت تعقیب داخلی و بین المللی قرار داد تا بدانند ملت بی پناه نیست.»
