شش سال پس از حمله تندروها به اماکن دیپلماتیک عربستان در ایران که منجر به قطع روابط دیپلماتیک دو کشور شد، نمایندگی ایران نزد سازمان همکاری اسلامی در شهر جده شروع به فعالیت کرد و سه دیپلمات ایرانی که به تازگی ویزای عربستان گرفتهاند، در این دفتر مستقر شدهاند.
سعید خطیبزاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران، روز دوشنبه، ۲۷ دیماه، با اشاره به فعالیت نمایندگی ایران در این سازمان مستقر در عربستان، گفت که «ایران آمادگی گشایش سفارت خود را در عربستان دارد» و عربستان میتواند هیئتی را برای بازدید از سفارتخانهاش در تهران بفرستد.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، نیز اخیرا از آمادگی ایران برای ازسرگیری روابط با عربستان در «هر زمان» خبر داده بود. ایران و عربستان برای حل اختلافات خود تاکنون چهار دور مذاکره به میزبانی عراق برگزار کردهاند و قرار است دور پنجم این مذاکرات نیز به زودی برگزار شود.
تاکنون جزئیات دقیقی از محورهای مطرح شده در این گفتوگو منتشر نشده است ولی به نوشته رسانههای عراقی در جریان دور اول این مذاکرات، هیئتهای دو کشور به ریاست علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، و خالد بن علی الحمیدان، رئیس وزارت اطلاعات عربستان، در بغداد با هم دیدار کردند.
پیشتر، جلیل رحیمی جهانآبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران نیز خبر داده بود که سفارتخانههای ایران و عربستان «در حال آماده شدن برای بازگشایی» هستند ولی تاریخ دقیقی برای این موضوع اعلام نکرده بود.
جنگ داخلی یمن که از آن به عنوان جنگ نیابتی ایران و عربستان نام برده میشود، نحوه احیای برجام و اجرای تعهدات هستهای ایران، توسعه برنامه موشکی ایران و پشتیبانی ایران از گروههای شبهنظامی در منطقه به ویژه حزبالله لبنان که از سوی عربستان سعودی دخالت در امور داخلی لبنان توصیف شده، مهمترین اختلافنظرهای مطرح بین دو کشور است.
عربستان و به تبع آن شماری از امیرنشینهای خلیج فارس از آغاز روی کار آمدن جمهوری اسلامی ایران مناسبات پرتنشی با تهران داشتهاند، اما آنچه منجر به بحرانی شدن روابط تهران و ریاض و قطع کامل روابط دو کشور شد، سلسله رویدادهای سالهای اخیر بود.
مهمترین آن حمله شماری از نیروهای اصولگرا در ایران به سفارت و کنسولگری سعودی در تهران و مشهد در دیماه ۱۳۹۴ در پی اعدام جمله شیخ باقر النِمر، روحانی سرشناس شیعه اهل عربستان بود که منجر به بسته شدن سفارت عربستان در ایران بود.
علاوه بر حمایت ایران از شبهنظامیان حوثی در جنگ داخلی یمن، آتش این تنشها بین این دو رقیب منطقهای در سال ۲۰۱۹ پس از حمله به تأسیسات نفتی عربستان سعودی که ریاض آن را به گردن ایران میاندازد، افزایش یافت، اتهامی که تهران آن را همواره رد میکند.
روز هشتم دیماه امسال ملک سلمان بن عبدالعزیز آلسعود، پادشاه عربستان، در سخنرانی سالانه خود در شورای این کشور، ضمن ابراز نگرانی درباره توسعه موشکهای بالستیک ایران، برای از سرگیری روابط با ایران دو شرط گذاشت: «پایان دادن به حمایت از شبه نظامیان در منطقه» و «همکاری با جامعه بینالمللی برای احیای توافق هستهای موسوم به برجام».
او همچنین حمایت ایران از شبهنظامیان یمن را باعث طولانی شدن جنگ داخلی در این کشور خواند. عربستان پشتیبان دولت قانونی یمن است و میگوید با دعوت این دولت است که ائتلافی نظامی را برای سرکوب شورشیان حوثی رهبری میکند.
با وجود جدی شدن خبر بازگشایی سفارتخانههای ایران و عربستان همزمان با روند کُند مذاکرات احیای برجام، هیچ یک از مقامات در ایران اعلام نکردهاند که آیا با شروط عربستان برای شروع دور تازه روابط دیپلماتیک موافقت کردهاند یا نه.
در روزهای گذشته خبرهایی از دیدار عبدالله بن خالد بن سلطان، نماینده دائم عربستان سعودی در سازمانهای بینالمللی مستقر در وین با مذاکرهکنندگان ارشد آمریکا، فرانسه و روسیه در مذاکرات احیای برجام در وین منتشر شده است.
عربستان طی سالهای اخیر خواستار گنجاندن فعالیتهای منطقهای و همچنین برنامه موشکی ایران در قالب برجام بوده است ولی این درخواستها با مخالفت جدی ایران مواجه شده است.
مقامهای عربستان در هفتههای اخیر از احیای برجام استقبال کردهاند و آن را گام اول برای رسیدگی به آنچه «رفتار مخرب تهران» میدانند، خواندهاند.