همزمان با خوش‌بینی نسبت به احیای برجام، وزیر خارجه و ۲۵۰ نماینده مجلس بر پافشاری ایران بر خطوط قرمز خود تاکید می‌کنند. تمام شواهد حاکی است هر توافق احتمالی در وین وابسته به کوتاه آمدن ایران از خطوط قرمز اعلام شده است.
وزیر خارجه جمهوری اسلامی یک‌شنبه اول اسفند در گفت‌وگو با شبکه سی‌ان‌ان تاکید کرد ایران نسبت به دست‌یافتن به یک “توافق خوب” در مذاکرات احیای برجام در وین خوش‌بین است.
کریستین امانپور، مجری این شبکه بخش‌هایی از این مصاحبه را در صفحه شخصی خود در توئیتر منتشر کرد که مطابق آن حسین امیرعبداللهیان علت خوش‌بینی خود را “اراده جدی” دولت ابراهیم رئیسی برای رسیدن به یک “توافق خوب و فوری” عنوان کرد.
او چند روز پیش نیز درباره چشم‌انداز مذاکرات احیای برجام گفته بود: «برای ایران اگر توافق امروز در وین حاصل شود بهتر از این است که فردا این اتفاق بیفتد. برای رسیدن به توافق خوب عجله داریم، ولی در چارچوب مذاکرات منطقی و در چارچوب دستیابی به حقوق و منافع ملت‌مان.»
توافق هر چه سریع‌تر یا درخواست‌های حداکثری؟
با وجود تمایل ایران به احیای هر چه سریع‌تر برجام و شواهدی که درباره احتمال رسیدن به توافق در مذاکرات وین در آینده نزدیک وجود دارد، مسئولان و نهادهای جمهوری اسلامی در روزهای اخیر بیش از پیش بر عدم عدول از خطوط قرمز خود تاکید می‌کنند.
امیرعبداللهیان روز شنبه در دیدار با الکساندر شالنبرگ، همتای اتریشی خود در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ ادعا کرد: «انتخاب قطعی تهران احترام به منافع ملی و عدم عبور از خطوط قرمز منطقی و مشروع جمهوری اسلامی ایران است.»
او در حاشیه این کنفرانس در ملاقات با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز این مسئله را تکرار کرد و گفت: «اگر ابتکارات ایران نبود، تا این حد به توافق نزدیک نبودیم ولی طرف مقابل باید بداند تهران خطوط قرمز خود را نادیده نخواهد گرفت.»
مهم‌ترین خطوط قرمز ایران که علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نیز قبلا آنها را ترسیم کرده، از جمله شامل رفع یک‌جا و تمامی تحریم‌ها، راستی‌آزمایی آن و تعهد آمریکا مبنی بر عدم خروج مجدد از توافق هسته‌ای و اعمال دوباره تحریم‌ها می‌شود.
برخی از این خطوط قرمز با توجه به ساختار سیاسی آمریکا و حیطه اختیارات دولت اصولا قابل تحقق نیستند. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا پیش از این درخواست، دادن تعهد را غیرواقع‌بینانه عنوان کرده و گفته بود که دولت جو بایدن نمی‌تواند برای دولت‌های بعدی تعیین تکلیف کند.
در مورد رفع کامل تحریم‌ها نیز آمریکا و سه کشور اروپایی طرف توافق هسته‌ای پیش از این بارها گفته‌اند بخشی از تحریم‌ها توسط قانون‌گذاران ایالات متحده وضع شده و دولت نمی‌تواند به سادگی آنها را لغو کند.
افزون بر این، کشورهای غربی رفع احتمالی تحریم‌ها را وابسته به دست‌یافتن به یک توافق جامع‌تر عنوان می‌کنند که دربرگیرنده برخی مسائل غیرهسته‌ای از جمله برنامه‌های موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی نیز بشود. ایران دست‌کم به طور رسمی مذاکره بر سر این مسائل را رد می‌کند.
درخواست‌های خلاف توافق هسته‌ای مجلس
با این حال ۲۵۰ نماینده مجلس شورای اسلامی اول اسفند در بیانیه‌ای خطاب به ابراهیم رئیسی ضمن تکرار همین خطوط قرمز درخواست‌هایی مطرح کرده‌اند که ناقض مفاد صریح توافق هسته‌ای است.
نمایندگان ضمن تکرار درخواست تعهد کشورهای غربی برای عدم خروج از برجام خواسته‌اند: «رژیم آمریکا و سایر کشورهای طرف برجام باید تعهد دهند که از مکانیسم ماشه استفاده نخواهند کرد.»
“مکانیسم ماشه” بخشی از توافق هسته‌ای و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است و به عنوان سازوکاری برای رفع اختلاف‌های احتمالی پیش‌بینی شده است.
مطابق این مکانیسم اگر کشور یا کشورهایی از امضاءکنندگان توافق هسته‌ای بر این نظر باشد که یکی از طرف‌ها از اجرای تعهدات خود عدول کرده این مسئله برای رسیدگی و تصمیم‌گیری به کمیسیون مشترکی ارجاع می‌شود.
در حقیقت درخواست از کشورهای طرف توافق برای دادن تعهد برای استفاده نکردن از مکانیسم‌های پیش‌بینی شده در آن، اساس آن را زیر سوال می‌برد که به طور منطقی نمی‌تواند مورد نظر جمهوری اسلامی باشد.
بیگانگی نمایندگان با مبنای حقوقی درخواست‌ها
اکثریت قاطع نمایندگان مجلس شورای اسلامی همچنین خواسته‌اند: «رژیم آمریکا و سه کشور اروپایی باید به ملت ایران تعهد دهند که تحریم‌ها علیه ملت ایران به بهانه‌های واهی هسته‌ای، تروریسم، موشکی و حقوق بشر را لغو می‌کنند.»
این خواست نیز اصولا بدون توجه به ابتدایی‌ترین مبانی حقوق بین‌الملل طرح شده زیرا “ملت ایران” گرچه می‌توانند از معاهده‌های بین‌المللی سود و زیان ببرند اما به طور مستقیم طرف آنها نیستند و تعهد کشورهای خارجی به مردم یک کشور دیگر جایگاه حقوقی ندارد.
همچنین اعمال احتمالی تحریم علیه یک کشور به دلایلی نظیر نقض حقوق بشر و فعالیت‌های مخل امنیت مسئله‌ای است که در صورت وقوع آن رخ می‌دهد و کمتر کشور مستقلی حاضر خواهد بود از حق خود درباره واکنش به مسئله‌ای که در آینده اتفاق می‌افتد به طور کلی چشم‌پوشی کند.
نمایندگان دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی از آغاز کار بارها نشان داده‌اند که با بسیاری از مسائل تخصصی و حتی قواعد کار خود بیگانه‌اند و خواسته‌هایی مطرح می‌کنند که با جایگاه و حیطه اختیارات آنها به عنوان قانون‌گذار ارتباطی ندارد.
برخی ناظران معتقدند تکرار عدم عدول از خطوط قرمز توسط مسئولان جمهوری اسلامی در روزهایی که مذاکرات وین به مرحله نهایی نزدیک شده می‌تواند مصرف داخلی داشته باشد یا به عنوان تلاشی برای گرفتن بیشترین و دادن کمترین امتیاز ارزیابی شود.
به هر حال بیانیه پرتناقض نمایندگان مجلس بسیار سوال برانگیز است؛ مطابق پیش‌نویسی از توافق‌نامه احتمالی که خبرگزاری رویترز به تازگی به نقل از دیپلمات‌های غربی منتشر کرد، هیچ یک از خواسته‌های مطرح شده در این بیانیه در توافق لحاظ نشده است.