عملیات های تهاجمی مداوم ترکیه در اقلیم کردستان عراق در راستای بخشی از استراتژی و توسعه منطقه ای گسترده تر این کشور است.
ارتش ترکیه روز دوشنبه 18 آوریل 2022 ذ، تهاجم جدیدی به منطقه کردستان عراق آغاز کرد و نیروهای زمینی و هوایی را در کوهستان های این منطقه مستقر کرد. ترکیه مانند قبل از مبارزه با حزب کارگران کردستان ترکیه یا (پ‌ک‌ک) برای توضیح و توجیه ورود خود به خاک کردستان استفاده کرد. با این حال، ترکیه از سال 2018 و پس از هر عملیات نظامی، پایگاه‌ها و پست‌های نظامی دائمی در این منطقه ایجاد کرده است. این پایگاه‌ها در نقشه سال 2020 منتشر شده توسط ریاست جمهوری ترکیه فهرست‌بندی شده‌اند و چهل پایگاه نظامی در داخل خاک اقلیم را مشخص می‌کنند. اگرچه این نقشه بلافاصله پس از انتشار حذف شد، اما این نقشه هنوز در اینترنت قابل دسیابی است.
ترکیه به طور مکرر عملیات‌های جدیدی را در فصل بهار در داخل خاک اقلیم کردستان انجام می‌دهد که این عملیاتها از سال 2018 منجر به تصرف مناطق بیشتری از این منطقه توسط ترکیه منجر شده است. شاید بهانه آنکارا برای این عملیات توجیه‌پذیر باشد چون حضور PKK در اقلیم کردستان از دهه 1980 واقعا ملموس بوده است. اما ترکیه از مقابله با پ.ک.ک در خاک اقلیم کردستان به دنبال به دست آوردن اهداف مهم تری بوده است. به عنوان مثال، پ.ک.ک توانایی خود را برای حمله به داخل ترکیه از دست نداده است، اما فعالیت خود را به دفاع از خود محدود کرده است. اما اشغال مناطق داخل خاک اقلیم کردستان عراق توسط ترکیه به آن کشور اجازه می‌دهد تا حکومت منطقه‌ای کردستان عراق و پیگیری آرزوی استقلال آن یا حتی فکر تکرار یک رفراندوم استقلال دیگر را هدف قرار دهد.
سیاست توسعه نفوذ در عراق بخشی از اهداف منطقه‌ای ترکیه است که از سال 2018 شکل گرفته است. ترکیه به مداخله مستقیم در امور سوریه و لیبی ادامه می‌دهد و همچنان روابط خود را با اخوان‌المسلمین و حماس متعادل می‌کند و در عین حال تلاش می‌کند روابط خود را با کشورهای مصر و کشورهای خلیج فارس بهبود بخشد. ترکیه همچنین در هنگام آغاز جنگ علیه ارمنستان در قره باغ، مستقیماً در کنار آذربایجان قرار گرفت و در حال فراهم نمودن نفوذ خود در آفریقا است. ترکیه در تهاجم روسیه بازی دوگانه ای انجام داده است، اما تا زمانی که پهپادهای ترکیه به اوکراین فروخته می شود، جامعه بین المللی چشم خود را بر روی این بازی می بندد.
علاوه بر این، منافع ترکیه در منطقه در صورت توان این کشور برای تامین امنیت خط لوله کنونی نفت از کرکوک تا بندر جیهان آن نیز گسترش می‌یابد و شاید هم یک خط لوله گاز در آینده توسط دولت اقلیم کردستان با کمک ترکیه در حال ایجاد باشد. گاز طبیعی اقلیم کردستان با توجه به این که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اخیراً متعهد شده است که دسترسی ترکیه به گاز طبیعی را از طریق معامله با عراق تقویت کند برای آنکارا جذاب است و می تواند مننافع این کشور را تامین کند.
اگرچه ممکن است- با توجه به اختلافات میان کردها و با بغداد – استفاده از گاز طبیعی کردستان برای ترکیه آسان نباشد اما ترکیه هنوز تنها جایی است که می تواند زمینه صدور را برای دارندگان گاز در عراق فراهم کند. امضای قرارداد گاز برای ترکیه ضروری است و از حمایت بین المللی برخوردار است. از آنجایی که اروپا در پی جنگ روسیه و اوکراین، برای یافتن تامین کنندگان جایگزین تلاش می کند، این خط لوله می تواند جایگزینی برای مقدار معقولی از گاز طبیعی روسیه شود که به اروپا عرضه می شود، به خصوص که انتظارات در مورد افزایش تولید در الجزایر و لیبی از بین رفته است.
عراق به عنوان بخشی از سیاست توسعه ترکیه، هدف مهمی بوده که در این خصوص می توان به تلاش ترکیه برای کنترل تعداد قابل توجهی از نهادهای سیاسی عراق اشاره کرد. به عنوان مثال، ترکیه از سال 2003 از فقدان رهبری سنی ها در عراق سوء استفاده کرده است و پس از گذشت نزدیک به دو دهه، اردوغان اخیرا توانست سنی ها را زیر پرچم خود متحد کند. در واقع، تلاش های ترکیه از نینوا پس از سال 2003 آغاز شد، اما گسترش یافت و سنی ها در غرب عراق را نیز در بر گرفت. امروز بلوک نیمه متحد سنی در پارلمان عراق تحت تأثیر مستقیم ترکیه است. به همین ترتیب، ترکیه از اقلیت ترکمن در کرکوک و نینوا برای تامین منافع سیاسی خود استفاده کرده است. به عنوان مثال، حزب جبهه ترکمن توسط ترکیه در سال 1995 در اربیل تأسیس شد. از آن زمان، جبهه ترکمن توسط ترکیه حمایت می شود و برای برنامه های مختلف از جمله هدف قرار دادن کردها و احزاب سیاسی آنها در منطقه مورد مناقشه استفاده می شود. ترکیه حتی با ایجاد نیروی شبه نظامی برای سنی ها و جبهه ترکمن ها اقدامات خود را در این زمینه گسترده تر کرده است. ترکیه در سال 2015، بدون هیچ توافقی با بغداد یا ائتلاف جهانی به رهبری ایالات متحده برای مبارزه با داعش، پس از ایجاد یک پایگاه نظامی در منطقه بشیقه نینوا، یک نیروی سنی تشکیل داد. ترکیه در کرکوک صدها جنگجوی ترکمن را آموزش داده و به بهانه مبارزه با داعش، آنها را به عنوان کمپین فشار علیه کردها مسلح کرده است.
ترکیه همچنین از شکاف میان کردها در اقلیم کردستان یعنی بین حزب دموکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان و همچنین اختلافات بین حزب دموکرات کردستان و کردهای هموطن آنها از سوریه و ترکیه سود برده است. با این حال، جغرافیا، رقابت منطقه ای تاریخی بین ایران و ترکیه و واقعیت موجود باعث شده است حزب دموکرات کردستان به طور طبیعی جذب ترکیه و اتحادیه میهنی کردستان به ایران نزدیک تر باشد. امروز ترکیه تا حدی از حامیان اصلی حزب دموکرات کردستان است، زیرا از میلیاردها دلار انرژی و مبادلات تجاری با اقلیم کردستان سود می برد.
ترکیه در بغداد، سطح جدیدی از روابط با عراق را از طریق کابینه فعلی به ریاست مصطفی الکاظمی برقرار کرده است. بغداد به نوبه خود از بمباران مداوم مناطق ایزدی نشین توسط ترکیه که نیروهای محلی وفادار به پ.ک.ک را هدف قرار می دهد، حمایت می کند. علاوه بر این، ترکیه در ژانویه 2021، با استفاده از عضویت در ناتو، رسماً نیروهای خود را در بغداد مستقر کرد و نفوذ بیشتری در این کشور به دست آورد. علیرغم اظهارات گاه و بیگاه بغداد در انتقاد از اقدامات ترکیه در داخل مرزهایش، دولت فعلی با رویکرد کلی ترکیه در مورد “مبارزه” این کشور علیه پ.ک.ک موافق است. برای بغداد، این یک وضعیت «برد-برد» است زیرا هدف ایجاد اهرم فشار علیه کردهاست.
به عنوان مثال، سیاست‌های بغداد همیشه در راستای تضعیف موجودیت حکومت اقلیم کردستان بویژه پس از همه‌پرسی استقلال کردستان بوده است. کنترل ترکیه بر قلمرو اقلیم کردستان عراق، بغداد را وادار به انجام هیچ اقدامی جز ابراز محکومیت نکرده است. علاوه بر این، وجود یک اقلیم کردستان ضعیف به معنای تقویت بغداد است که منجر به وابستگی بیشتر کردها به دولت مرکزی می‌شود. در عین حال، این مسئله، بر خلاف ترتیبات فعلی که در آن ترکیه با حکومت اقلیم کردستان وعمدتاً مستقیماً با حزب دموکرات کردستان معامله می کند، بغداد را به تنها طرف معامله با آنکارا تبدیل می کند.
این مسئله نیز که آب به عنوان کارتی از سوی ترکیه برای محدود کردن عراق استفاده کرده، یک حقیقت است. این مسئله عمدتاً به دلیل عدم برنامه ریزی پی در پی دولت های عراق برای مسئله آب از سال 2003 بوده است. برای مثال، ترکیه به طور موقت آب های دجله و فرات را در یک منطقه قطع کرد. حرکتی که بلافاصله کشور را تحت تاثیر قرار داد و به یک موضوع سیاسی تبدیل شد زیرا کشاورزان در سراسر عراق با خشکسالی روبه رو شدند.
ترکیه همچنین در حال حاضر پهپادهایی را در اختیار عراق قرار می دهد و با تاسی از ایالات متحده، قرارداد عراق با روسیه برای خرید میگ-29 را در ازای خرید پهپادهای ترکیه لغو کرده است. علاوه بر این، عراق همچنین بازار اصلی کالاهای ترکیه ای است زیرا برندهای ترکیه حدود 90 درصد از بازارهای موجود در مراکز خرید عراق را تشکیل می دهند.
همه این عوامل نشان می دهد که نفوذ و دخالت ترکیه در داخل عراق همچنان رو به افزایش است. ترکیه از بسیاری از مسائل داخلی، اقتصادی و سیاسی ناشی از اقتدارگرایی اردوغان رنج می برد. با این حال، گسترش منطقه‌ای ترکیه به‌ویژه به دلیل فقدان وحدت در جهان عرب، احتمالاً غیرقابل توقف است. ترکیه نیز مانند دیگر قدرت های منطقه ای علاقه مند است که خود را به عنوان رهبر جهان اسلام معرفی کند. علاوه بر این، به دلیل موقعیت جغرافیایی و توسعه نظامی آن در سال‌های اخیر نمی توان اهمیت ترکیه را انکار کرد. سیاست‌های توسعه منطقه‌ای با وجود برگزاری انتخابات در این کشور در سال آینده و حتی با احتمال عدم انتخاب رجب طیب اردوغان به عنوان رئیس جمهور این کشور احتمالا ادامه خواهد یافت. با توجه به اینکه اپوزیسیون ترکیه آشکارا با اردوغان در اکثر مداخلات منطقه‌ای او همسو شده است – به ویژه وقتی صحبت از کردها می‌شود – اقلیم کردستان عراق مجبور است با این سیاست همچنان دست و پنجه نرم کند.
منبع: انستیتو واشنگتن برای خاورمیانه