نورجان بایسل، روزنامه نگار کرد اهل دیاربکر، معتقد است کردهای ترکیه در پنج سال گذشته از لحاظ آزادی زبانی به 80 سال پیش باز گشته اند.
هفتۀ گذشته هنگامی که داشتم در خیابان های شهر سور قدم می زدم، به گروهی از دختران جوان برخوردم و با آنها شروع به صحبت کردم. از آنها پرسیدم آیا می توانند در کلاس های آنلاین شرکت کنند، آیا تبلت و نلفن هوشمند در اختیار دارند، دوران همه گیری را چگونه گذرانده اند و …. در خلال صحبت فهمیدم که چرا این دختران جوان به چشم تحسین به من نگاه می کنند [یکی از آنها پرسید]:
- خواهر، چقدر خوب صحبت می کنی؟
- خوب؟ چطور؟
- ترکی تو خیلی خوب است.
- جدی؟ تو هم خوب صحبت می کنی.
- نه، من نمی توانم به خوبی تو حرف بزنم. به خاطر لهجۀ کردی که دارم.
- کردی زبان مادری شما است و خیلی خوب حرف می زنید. کردی زبان مادری من هم هست، اما ببینید، نمی توانم کردی حرف بزنم. الان سال ها است که کردی می خوانم تا بتوانم کردی حرف بزنم.
- اما من نمی خواهم کردی حرف بزنم.
- چرا؟
- کردی خوب نیست.
- چرا کردی خوب نیست؟
- منظورم این است که اگر قشنگ بود نمی بایست در مدرسه هم باشد؟
- البته که کردی باید در مدرسه و هر جای دیگر هم استفاده شود، اما این که استفاده نمی شود به این معنا نیست که زیبا نیست.
- نه، من می خواهم ترکی را خوب صحبت کنم. ترکی بهتر است.
آن روز این مکالمه دل مرا آزرد. البته بریوان، دوست جدید من، تنها کودکی نیست که این گونه می اندیشد. پژوهش خندان چاغلایان در سال 2014 – که بعداً در کتابی با عنوان «زبان های متفاوت در یک خانه» منتشر شد – به طور قابل توجهی درک کودکان از زبان کردی را نشان داد. این موضوع که زبان کردی از نسلی به نسل بعد منتقل می شود یا نه و پاسخ های کودکان به پرسش های پژوهش خندان چاغلایان، که متغیرهای روستایی / شهری بودن، جنسیت، مهاجرت و طبقۀ اجتماعی را بررسی کرده است، تکان دهنده اند:
- گویشوران ترک فقیرترند یا گویشوران کرد؟
- گویشوران کرد فقیرترند.
- گویشوران ترک چگونه لباس می پوشند؟
- جین، پیراهن و این جور چیزها می پوشند. لباس های آنها قشنگ است.
- گویشوران کرد چگونه لباس می پوشند؟
- آنها دامن های بلند دارند. موهایشان را می پوشانند.
روسری سر می کنند. موهایشان ژولیده است.
- گویشوران انگلیسی چه؟
- آنها زیبا هستند.
در اواسط دهۀ 2000 به یمن پروسۀ آشتی و موفقیت انتخاباتی جنبش سیاسی کردها در شهرداری های محلی، فشار روی زبان کردی کمتر شد. کردها توانستند در عرصۀ عمومی و فضای خصوصی، مدیریت های محلی، همایش ها، میتینگ ها، دانشگاه ها و برنامه های تلویزیونی از زبان کردی استفاده کنند. با وجود این، تغییر در نگرش کودکان کرد نسبت به زبانشان تغییر چندانی نکرد و دلیل آن هم سلسله مراتب میان زبان ها است.
شاید اگر پروسۀ آشتی ادامه می یافت، شرایط برای کودکان کرد نیز شروع به تغییر می کرد. اما پایان یافتن پروسۀ آشتی، درگیری های مسلحانه در استان های مناطق جنوب شرقی ترکیه و افزایش فشار بر کردها این ورند مثبت را متوقف کرد و استفاده از زبان کردی بار دیگر رو به افول گذاشت.
در پنج سال گذشته مدارس زبان کردی تعطیل شدند و بسیاری از روزنامه ها و مجلاتی که به زبان کردی منتشر می شدند بسته شدند. مهد کودک هایی که به زبان کردی آموزش می دادند و مؤسسات زبان شناختی دانشگاه ها خالی ماندند. ما در رابطه با آزادی زبانی به 80 سال پیش، به دهۀ 1940، باز گشته ایم. در پنج سال گذشته پیش آمده که کردی به عنوان «زبان ناشناخته» ثبت شود.
ژوئن 2020 در جلسۀ محاکمۀ روزنامه نگار فردا یلماز اوغلو و سیهان چیچک عضو شورای زنان حزب دموکراتیک خلق ها (HDP)، دادستان معرفی به زبان کردی را نپذیرفت و گفت این «یک زبان غیر قابل فهم» است. به این ترتیب مقامات حکومت ترکیه کردی را یک «زبان غیر قابل فهم» به شمار می آورند.
بدون تردید یک «زبان غیر قابل فهم» هیچ ارزشی در سیاست ها و خدمات عمومی ندارد. وزارت بهداشت ترکیه بروشورهایی به شش زبان مختلف منتشر کرد که عبارت بودند از زبان های انگلیسی، فرانسه، عربی، روسی، آلمانی و فارسی و به این صورت شهروندان کرد را، که دست کم یک چهارم جمعیت این کشور را تشکیل می دهند، مورد بی اعتنایی قرار داد.
21 فوریه روز جهانی زبان مادری بود. اما در کشور من، در سرزمینی که به دنیا آمده و بزرگ شده ام، زبانم گویی «غیر قابل فهم» است. نسل من با نوعی «احتضار زبان» رشد کرده است. ما زبان پدربزرگ ها، مادربزرگ ها و گاهی حتی والدین خود را در نمی یابیم. ما از یک سو نالایق خوانده شدیم و از سوی دیگر بی ریشه ماندیم. ما همچون «ناتوان ذهنی» به نظر آمدیم چون زبان مدرسه را نمی فهمیدیم. به ما گفته شد که زبانمان بی ارزش است و از همین رو از زبان خود و جهان پیرامون آن شرم زده شدیم.
با وجود این، ما، به عنوان فرزندان «یک زبان غیر قابل فهم»، علی رغم همۀ فشارها آسیمیله نشدیم و هویت خود را از دست ندادیم. سرکوب زبان ما باعث نشد این کشور را بیشتر دوست بداریم. نفرت علیه کردها این کشور را بهتر و سعادتمند تر نکرد. بریوان جوان نیز از همۀ راه هایی که ما در دهه های 1980 و 1390 از آنها عبور کردیم، عبور خواهد کرد.
روز فرا خواهد رسید که او دریابد با او چه کرده اند و چگونه او را از ریشه هایش جدا کرده اند. او حتی اگر تا بزرگ می شود زبان مادری خود را فراموش کند، باز هم برای این که کودکان دیگر از زبان کردی نا امید نشوند، مبارزه خواهد کرد. او تا زمانی که «زبان غیر قابل فهم» قابل فهم شود، تا زمانی که زبان، فرهنگ و هویت فرزندان «زبان غیر قابل فهم» در این کشور مورد پذیرش و احترام قرار گیرد، تلاش خواهد کرد.
منبع: پایگاه خبری – تحلیلی احوال
ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه