از زمان شروع اعتراضات در ایران، بنا بر تخمین‌هایی که سازمان‌های حقوق بشری می‌زنند، بیش از ۱۸ هزار نفر بازداشت شده‌اند. در اغلب بازداشت‌هایی که در خیابان رخ داده و ماموران امنیتی تصمیم به تشکیل پرونده قضایی علیه فرد بازداشت شده گرفته‌اند، ماموران با مراجعه به منزل فرد، وسایل الکترونیکی و برخی وسایل ارزشمند را به‌عنوان مستندات با خود برده‌اند.
اگرچه این روند طی چهار دهه اخیر و در زمان اغلب بازداشت‌ها معمول بوده، «ایران‌وایر» در گفت‌وگو با ۹ نفر از شهرهای مختلف ایران، به الگوی جدیدی از اقدامات ماموران سرکوب نظام جمهوری اسلامی پی برده است.
بررسی‌های ما نشان می‌دهند که ماموران جمهوری اسلامی با ضبط و پس ندادن متعلقات ارزشمند افراد بازداشت شده و خانواده‌های آن‌ها، در پی اعمال فشار بیشتر، از جمله فشارهای مالی بر این افراد هستند و در برخی موارد نیز با رشوه‌گیری از خانواده‌ها، قول آزادی عزیزان آن‌ها را می‌دهند. مواردی نیز از باج‌گیری و پس دادن متعلقات در صورت همکاری فرد بازداشت شده مخابره شده است.
ضبط پول، خودرو و طلا
دست‌کم چهار نفر از افرادی که «ایران‌وایر» با آن‌ها گفت‌وگو کرده است، تایید کرده‌اند که در حین بازداشت، مقادیری طلا، پول و حتی خودروی شخصی آن‌ها ضبط شده و به‌رغم آزاد شدن با قید وثیقه و با گذشت زمانی بین ۱۷ تا ۴۰ روز از آزادی، این متعلقات به آن‌ها پس داده نشده‌اند.
«ک» زن جوانی است که اوایل آبان ۱۴۰۱ در محل کار خود در یکی از استان‌های شرقی ایران بازداشت شده است.
ماموران امنیتی که برای بازداشت او رفته بودند، مدارک، پروانه کسب و حتی مُهر او را که از طریق آن کار خود را انجام می‌دهد، ضبط کرده و با خود برده‌اند. بعد از بازداشت نیز گروهی از ماموران به‌همراه خودش به محل سکونت این زن جوان رفته و علاوه بر زیر و رو کردن خانه‌اش، تحقیر او و خانواده‌اش از طریق فحاشی و تهدید، گوشی موبایل خود او و تمامی اعضای خانواده‌اش، لپ‌تاپ، تبلت و حتی سکه و سرویس طلای او را که داخل گاوصندوق بوده، با خود برده‌اند.
بر اساس گفته‌های این زن جوان به «ایران‌وایر»، خودروی شخصی او و برادرش نیز ضبط شده و بعد از حدود دو ماه، فقط خودروی برادرش را به او بازگردانده‌اند.
این زن جوان که حالا با قید وثیقه آزاد شده و به‌دلایل امنیتی نام او محفوظ می‌ماند، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «هیچ یک از وسایلی را که بردند، به ما پس ندادند. نمی‌دانم ارزش دقیق آن‌ها چه‌قدر است ولی سکه‌ها پس‌اندازم بودند و ماشینم هم وسیله رفت و آمد هر روزه‌ام. از این‌ها جگرسوزتر این است که موقع حمله آن‌ها به خانه‌ام، حیوان‌های خانگی من را هم با خود بردند. اصلا بابت آن‌ها هیچ جوابی نمی‌دهند و من حتی نمی‌دانم طفل معصوم‌هایم زنده هستند یا مرده.»
ماموران در زمان بازداشت، سه انگشت دست راست او را با باتوم شکسته بودند و در حال فشار به او از طریق مسدود کردن حساب‌های بانکی و ضبط اموالش هستند.
«ایران‌وایر» پیش‌تر مطلع شده بود که ماموران بسیجی و لباس شخصی که «امیرحسین رحیمی»، نوجوان ۱۵ ساله را در فلکه چهارم «فردیس» کرج بازداشت کرده‌اند، «ایرپاد» او را که خودش با کار کردن در یک بنگاه خرید و فروش مسکن خریده بود، از او گرفته و حتی این را در صورت‌جلسه‌ای که بعدا به خانواده داده شده است، نیاورده‌اند.
یکی دیگر از خانواده‌هایی که عزیزشان در یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان بازداشت شده نیز تایید کرده است که بعد از بازداشت او در خیابان، ماموران به خانه‌اش حمله برده و بعد از تفتیش منزل و ٰضبط لوازم الکترونیکی، مقداری طلا به ارزش ۸۰۰ میلیون تومان را نیز با خود برده‌اند ولی با گذشت بیش از یک ماه، آن را گردن نگرفته و حاضر به پس دادنش نیستند.
این خانواده بلوچ که فرزند آن‌ها حدود یک ماه پیش از زندان با قید وثیقه آزاد شده است، به «ایران‌وایر» گفته‌اند مامورانی که برای تفتیش خانه آن‌ها رفته بودند، حتی حاضر نشده‌اند طلاهای ضبط شده را در صورت‌جلسه‌ای که تهیه کرده‌اند، بگنجانند و یکی از ماموران با لحنی تهدید و تحقیرآمیز به آن‌ها گفته است شما بلوچ‌ها که می‌گویید نان ندارید بخورید، این همه طلا را از کجا آورده‌اید؟
یکی از آن‌ها به «ایران‌وایر» می‌گوید که این مقدار طلا، پس‌انداز تمام زندگی و بخشی از آن نیز هدیه‌های ازدواج‌شان بوده است.
هم‌چنین یکی دیگر از بازداشتی‌های ماه اول اعتراضات در شهر بوکان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تایید کرده است که پس از بازداشت در خیابان، حدود ۱۰ مامور به منزل مسکونی او هجوم و پول، طلا، موبایل‌ها و حتی وسیله‌های خانه، مثل تلویزیون را با خود برده‌اند.
او که بیش از یک ماه است به قید وثیقه آزاد شده، تاکید کرده است که ماموران حتی حاضر نیستند درباره پول و طلاهای ربوده شده از منزلش حرفی بزنند و در مراجعات مکرر خانواده‌اش برای بازپس گرفتن این متعلقات ارزشمند، ماموران به طور کلی ضبط آن‌ها را انکار کرده‌اند.
درخواست واریز پول به حساب‌های شخصی یا سازمانی غیرمرتبط
دو تن از افرادی که با «ایران‌وایر» گفت‌وگو کرده‌اند، موضوعاتی را مطرح می‌کنند که الگوی نسبتا جدیدی در روند بازداشت‌ها و آزار و اذیت خانواده‌های افراد بازداشت شده است.
شهروندی که در جریان سالگرد اعتراضات آبان ۱۳۹۸ در یکی از شهرهای جنوبی ایران بازداشت شده، به «ایران‌وایر» گفته است که ماموران برای آزادی او طلب پرداخت مبلغ ۵۰ میلیون تومان پول نقد کرده و از خانواده او و برخی دیگر از افراد بازداشت شده خواسته بودند که این پول را به حساب سازمان همیاری شهرداری هرمزگان یا بندرعباس واریز کنند تا برای آن‌ها قرار وثیقه صادر شود و متعاقب آن، به‌صورت موقت آزاد شوند.
شهروند دیگری که در جریان اعتراضات آبان‌ماه در شهر سقز بازداشت شده نیز به «ایران‌وایر» گفته است ماموری به خانواده او گفته بودند که ۸۰ میلیون پول نقد را به بانک برده و به صورت دستی به یک حساب شخصی که به‌دلایل امنیتی «ایران‌وایر» قادر به افشای نام صاحب حساب نیست، واریز کنند.
این مامور به خانواده این فرد بازداشت شده گفته که تنها در صورت واریز این مبلغ است که بازجوها می‌توانند روند بازجویی را سرعت ببخشند و عزیز بازداشت شده آن‌ها «زودتر» با قید وثیقه آزاد شود.
خانواده شهروند بازداشت شده هم‌چنین تایید کرده که این فرد از نیروهای لباس شخصی بوده و در مراجعات مکرر آن‌ها به زندان مرکزی سقز، چندین بار او را دیده‌اند که «از ساختمان زندان خارج شده و با سایر خانواده‌ها نیز گرم می‌گرفته» و در صحبت را باز می‌کرده است.
«ایران‌وایر» نتوانسته است از محتوای صحبت‌های این مامور با سایر خانواده‌ها مطلع شود.
ضبط موبایل، لپ‌تاپ و وسایل با ارزش الکترونیکی
ضبط موبایل، لپ‌تاپ و سایر وسایل الکترونیکی یکی از روش‌های معمول آزار و اذیت معترضان بازداشت شده یا فعالان سیاسی و مدنی است اما در حدود سه ماه اخیر و با بالا گرفتن اعتراضات ضد‌حکومتی علیه جمهوری اسلامی، این شکل از ضبط وسایل الکترونیکی به‌نوعی باج‌گیری حکومتی تبدیل شده است.
یک شهروند اهل یکی از استان‌های شمالی ایران که در جریان اعتراضات چهلم «مهسا (ژینا) امینی» بازداشت شده، به «ایران‌وایر» گفته است که بازجوهایش پس از آزادی با قید وثیقه، چندین بار با تلفن با او تماس گرفته و گفته‌اند که اگر موبایل آیفون و ساعتش را می‌خواهد، باید با آن‌ها همکاری کند.
این شهروند در توضیح نحوه این همکاری نیز تایید کرده که ماموران از او خواسته بودند که در میان جمعیت برود و با تصویربرداری از سایر معترضان، آن‌ها را در اختیار بازجوهای خود قرار دهد: «به من گفتند که اگر موبایلت را می‌خواهی، باید برای ما کار کنی. یکی از ان‌ها گفت که چیز زیادی از تو نمی‌خواهیم، همین‌کاری که قبلا می‌کردی را ادامه بده؛ برو در تجمع‌ها شرکت کن و ویدیو بگیر و به جای این‌که برای اجنبی‌ها بفرستی، برای ما بفرست!»
شهروند دیگری که در استان اصفهان بازداشت شده نیز از ضبط لوازم الکترونیکی خود و تمامی اعضای خانواده‌اش خبر داده و به «ایران‌وایر» گفته است بازجوهایش حتی درباره محتویات گوشی او و برادر و خواهرش نیز نمی‌پرسیده‌اند.
این شهروند با ابراز تعجب از این که چرا اصلا در این مورد از او پرسش نشده، مدتی بعد از آزاد شدن، به‌دنبال گوشی‌های موبایل و سایر وسایل الکترونیکی ضبط شده‌اش رفته ولی ماموران ضمن انکار ضبط لپ‌تاپ‌ها، «پلی‌استیشن» و یک «ایرپاد» که در روز بازداشت به همراه او بوده است، گفته‌اند اگر می‌خواهد گوشی‌ها را پس بگیرد، باید با بازجویش همکاری کند!
«ف»، شهروند اهل استان کرمان که پیش از این نیز سابقه بازداشت در اوایل دهه ۸۰ خورشیدی را داشته و لپ‌تاپ او توسط ماموران ضبط شده و هرگز پس داده نشده است، به تکرار این موضوع در بازداشت اخیر خود نیز اشاره می‌کند و به «ایران‌وایر» می‌گوید: «من تجربه پس ندادن لپ‌تاپ خود را دارم. برای همین وقتی به من گفتند که اگر می‌خواهی وسایلت را پس بگیری، باید با ما همکاری کنی، رُک و راست به آن‌ها گفتم که از خیرش گذشته‌ام. در جواب این حرفم، بازجو به من گفت که خب حالا با خیال راحت آبش می‌کنیم و خندید!»
رقیه رضایی / ایران وایر
دزدی، باج‌گیری و درخواست رشوه؛ روش‌های جدید درآمدزایی ماموران امنیتی
از زمان شروع اعتراضات در ایران، بنا بر تخمین‌هایی که سازمان‌های حقوق بشری می‌زنند، بیش از ۱۸ هزار نفر بازداشت شده‌اند. در اغلب بازداشت‌هایی که در خیابان رخ داده و ماموران امنیتی تصمیم به تشکیل پرونده قضایی علیه فرد بازداشت شده گرفته‌اند، ماموران با مراجعه به منزل فرد، وسایل الکترونیکی و برخی وسایل ارزشمند را به‌عنوان مستندات با خود برده‌اند.
اگرچه این روند طی چهار دهه اخیر و در زمان اغلب بازداشت‌ها معمول بوده، «ایران‌وایر» در گفت‌وگو با ۹ نفر از شهرهای مختلف ایران، به الگوی جدیدی از اقدامات ماموران سرکوب نظام جمهوری اسلامی پی برده است.
بررسی‌های ما نشان می‌دهند که ماموران جمهوری اسلامی با ضبط و پس ندادن متعلقات ارزشمند افراد بازداشت شده و خانواده‌های آن‌ها، در پی اعمال فشار بیشتر، از جمله فشارهای مالی بر این افراد هستند و در برخی موارد نیز با رشوه‌گیری از خانواده‌ها، قول آزادی عزیزان آن‌ها را می‌دهند. مواردی نیز از باج‌گیری و پس دادن متعلقات در صورت همکاری فرد بازداشت شده مخابره شده است.
ضبط پول، خودرو و طلا
دست‌کم چهار نفر از افرادی که «ایران‌وایر» با آن‌ها گفت‌وگو کرده است، تایید کرده‌اند که در حین بازداشت، مقادیری طلا، پول و حتی خودروی شخصی آن‌ها ضبط شده و به‌رغم آزاد شدن با قید وثیقه و با گذشت زمانی بین ۱۷ تا ۴۰ روز از آزادی، این متعلقات به آن‌ها پس داده نشده‌اند.
«ک» زن جوانی است که اوایل آبان ۱۴۰۱ در محل کار خود در یکی از استان‌های شرقی ایران بازداشت شده است.
ماموران امنیتی که برای بازداشت او رفته بودند، مدارک، پروانه کسب و حتی مُهر او را که از طریق آن کار خود را انجام می‌دهد، ضبط کرده و با خود برده‌اند. بعد از بازداشت نیز گروهی از ماموران به‌همراه خودش به محل سکونت این زن جوان رفته و علاوه بر زیر و رو کردن خانه‌اش، تحقیر او و خانواده‌اش از طریق فحاشی و تهدید، گوشی موبایل خود او و تمامی اعضای خانواده‌اش، لپ‌تاپ، تبلت و حتی سکه و سرویس طلای او را که داخل گاوصندوق بوده، با خود برده‌اند.
بر اساس گفته‌های این زن جوان به «ایران‌وایر»، خودروی شخصی او و برادرش نیز ضبط شده و بعد از حدود دو ماه، فقط خودروی برادرش را به او بازگردانده‌اند.
این زن جوان که حالا با قید وثیقه آزاد شده و به‌دلایل امنیتی نام او محفوظ می‌ماند، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «هیچ یک از وسایلی را که بردند، به ما پس ندادند. نمی‌دانم ارزش دقیق آن‌ها چه‌قدر است ولی سکه‌ها پس‌اندازم بودند و ماشینم هم وسیله رفت و آمد هر روزه‌ام. از این‌ها جگرسوزتر این است که موقع حمله آن‌ها به خانه‌ام، حیوان‌های خانگی من را هم با خود بردند. اصلا بابت آن‌ها هیچ جوابی نمی‌دهند و من حتی نمی‌دانم طفل معصوم‌هایم زنده هستند یا مرده.»
ماموران در زمان بازداشت، سه انگشت دست راست او را با باتوم شکسته بودند و در حال فشار به او از طریق مسدود کردن حساب‌های بانکی و ضبط اموالش هستند.
«ایران‌وایر» پیش‌تر مطلع شده بود که ماموران بسیجی و لباس شخصی که «امیرحسین رحیمی»، نوجوان ۱۵ ساله را در فلکه چهارم «فردیس» کرج بازداشت کرده‌اند، «ایرپاد» او را که خودش با کار کردن در یک بنگاه خرید و فروش مسکن خریده بود، از او گرفته و حتی این را در صورت‌جلسه‌ای که بعدا به خانواده داده شده است، نیاورده‌اند.
یکی دیگر از خانواده‌هایی که عزیزشان در یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان بازداشت شده نیز تایید کرده است که بعد از بازداشت او در خیابان، ماموران به خانه‌اش حمله برده و بعد از تفتیش منزل و ٰضبط لوازم الکترونیکی، مقداری طلا به ارزش ۸۰۰ میلیون تومان را نیز با خود برده‌اند ولی با گذشت بیش از یک ماه، آن را گردن نگرفته و حاضر به پس دادنش نیستند.
این خانواده بلوچ که فرزند آن‌ها حدود یک ماه پیش از زندان با قید وثیقه آزاد شده است، به «ایران‌وایر» گفته‌اند مامورانی که برای تفتیش خانه آن‌ها رفته بودند، حتی حاضر نشده‌اند طلاهای ضبط شده را در صورت‌جلسه‌ای که تهیه کرده‌اند، بگنجانند و یکی از ماموران با لحنی تهدید و تحقیرآمیز به آن‌ها گفته است شما بلوچ‌ها که می‌گویید نان ندارید بخورید، این همه طلا را از کجا آورده‌اید؟
یکی از آن‌ها به «ایران‌وایر» می‌گوید که این مقدار طلا، پس‌انداز تمام زندگی و بخشی از آن نیز هدیه‌های ازدواج‌شان بوده است.
هم‌چنین یکی دیگر از بازداشتی‌های ماه اول اعتراضات در شهر بوکان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تایید کرده است که پس از بازداشت در خیابان، حدود ۱۰ مامور به منزل مسکونی او هجوم و پول، طلا، موبایل‌ها و حتی وسیله‌های خانه، مثل تلویزیون را با خود برده‌اند.
او که بیش از یک ماه است به قید وثیقه آزاد شده، تاکید کرده است که ماموران حتی حاضر نیستند درباره پول و طلاهای ربوده شده از منزلش حرفی بزنند و در مراجعات مکرر خانواده‌اش برای بازپس گرفتن این متعلقات ارزشمند، ماموران به طور کلی ضبط آن‌ها را انکار کرده‌اند.
درخواست واریز پول به حساب‌های شخصی یا سازمانی غیرمرتبط
دو تن از افرادی که با «ایران‌وایر» گفت‌وگو کرده‌اند، موضوعاتی را مطرح می‌کنند که الگوی نسبتا جدیدی در روند بازداشت‌ها و آزار و اذیت خانواده‌های افراد بازداشت شده است.
شهروندی که در جریان سالگرد اعتراضات آبان ۱۳۹۸ در یکی از شهرهای جنوبی ایران بازداشت شده، به «ایران‌وایر» گفته است که ماموران برای آزادی او طلب پرداخت مبلغ ۵۰ میلیون تومان پول نقد کرده و از خانواده او و برخی دیگر از افراد بازداشت شده خواسته بودند که این پول را به حساب سازمان همیاری شهرداری هرمزگان یا بندرعباس واریز کنند تا برای آن‌ها قرار وثیقه صادر شود و متعاقب آن، به‌صورت موقت آزاد شوند.
شهروند دیگری که در جریان اعتراضات آبان‌ماه در شهر سقز بازداشت شده نیز به «ایران‌وایر» گفته است ماموری به خانواده او گفته بودند که ۸۰ میلیون پول نقد را به بانک برده و به صورت دستی به یک حساب شخصی که به‌دلایل امنیتی «ایران‌وایر» قادر به افشای نام صاحب حساب نیست، واریز کنند.
این مامور به خانواده این فرد بازداشت شده گفته که تنها در صورت واریز این مبلغ است که بازجوها می‌توانند روند بازجویی را سرعت ببخشند و عزیز بازداشت شده آن‌ها «زودتر» با قید وثیقه آزاد شود.
خانواده شهروند بازداشت شده هم‌چنین تایید کرده که این فرد از نیروهای لباس شخصی بوده و در مراجعات مکرر آن‌ها به زندان مرکزی سقز، چندین بار او را دیده‌اند که «از ساختمان زندان خارج شده و با سایر خانواده‌ها نیز گرم می‌گرفته» و در صحبت را باز می‌کرده است.
«ایران‌وایر» نتوانسته است از محتوای صحبت‌های این مامور با سایر خانواده‌ها مطلع شود.
ضبط موبایل، لپ‌تاپ و وسایل با ارزش الکترونیکی
ضبط موبایل، لپ‌تاپ و سایر وسایل الکترونیکی یکی از روش‌های معمول آزار و اذیت معترضان بازداشت شده یا فعالان سیاسی و مدنی است اما در حدود سه ماه اخیر و با بالا گرفتن اعتراضات ضد‌حکومتی علیه جمهوری اسلامی، این شکل از ضبط وسایل الکترونیکی به‌نوعی باج‌گیری حکومتی تبدیل شده است.
یک شهروند اهل یکی از استان‌های شمالی ایران که در جریان اعتراضات چهلم «مهسا (ژینا) امینی» بازداشت شده، به «ایران‌وایر» گفته است که بازجوهایش پس از آزادی با قید وثیقه، چندین بار با تلفن با او تماس گرفته و گفته‌اند که اگر موبایل آیفون و ساعتش را می‌خواهد، باید با آن‌ها همکاری کند.
این شهروند در توضیح نحوه این همکاری نیز تایید کرده که ماموران از او خواسته بودند که در میان جمعیت برود و با تصویربرداری از سایر معترضان، آن‌ها را در اختیار بازجوهای خود قرار دهد: «به من گفتند که اگر موبایلت را می‌خواهی، باید برای ما کار کنی. یکی از ان‌ها گفت که چیز زیادی از تو نمی‌خواهیم، همین‌کاری که قبلا می‌کردی را ادامه بده؛ برو در تجمع‌ها شرکت کن و ویدیو بگیر و به جای این‌که برای اجنبی‌ها بفرستی، برای ما بفرست!»
شهروند دیگری که در استان اصفهان بازداشت شده نیز از ضبط لوازم الکترونیکی خود و تمامی اعضای خانواده‌اش خبر داده و به «ایران‌وایر» گفته است بازجوهایش حتی درباره محتویات گوشی او و برادر و خواهرش نیز نمی‌پرسیده‌اند.
این شهروند با ابراز تعجب از این که چرا اصلا در این مورد از او پرسش نشده، مدتی بعد از آزاد شدن، به‌دنبال گوشی‌های موبایل و سایر وسایل الکترونیکی ضبط شده‌اش رفته ولی ماموران ضمن انکار ضبط لپ‌تاپ‌ها، «پلی‌استیشن» و یک «ایرپاد» که در روز بازداشت به همراه او بوده است، گفته‌اند اگر می‌خواهد گوشی‌ها را پس بگیرد، باید با بازجویش همکاری کند!
«ف»، شهروند اهل استان کرمان که پیش از این نیز سابقه بازداشت در اوایل دهه ۸۰ خورشیدی را داشته و لپ‌تاپ او توسط ماموران ضبط شده و هرگز پس داده نشده است، به تکرار این موضوع در بازداشت اخیر خود نیز اشاره می‌کند و به «ایران‌وایر» می‌گوید: «من تجربه پس ندادن لپ‌تاپ خود را دارم. برای همین وقتی به من گفتند که اگر می‌خواهی وسایلت را پس بگیری، باید با ما همکاری کنی، رُک و راست به آن‌ها گفتم که از خیرش گذشته‌ام. در جواب این حرفم، بازجو به من گفت که خب حالا با خیال راحت آبش می‌کنیم و خندید!»
رقیه رضایی / ایران وایر