حبیب بخشوده، شاعر و پژوهشگر ادبی ایلامی طی یادداشتی به بررسی کتاب «شنه‌ێ واێ شه‌ماڵ» اثر علیرضا خانی و بهناز دلشاد پرداخته است.
اخیرا در شاباش بهار و مبارکباد سال نو،تحفه ای تازه وارزشمند از دوست شاعر و محقق ،جناب علیرضا خانی،دریافت کردم که جای سپاسگزاری از ایشان دارد. کتابی با عنوان “شنه‌ی وای شه‌ماڵ” که در آن پژوهندگان به بررسی همه سویه‌ی دیوان شاعران نام آشنای ادبیات کردی،شاکه و خان منصور ،پرداخته اند.
این مجموعه کامل ترین کتاب در شرح اشعار شاکه و خان منصور است که با مساعی مجدانه ی علیرضا خانی و همسر گرامی ایشان،خانم بهناز دلشاد و با اهتمام انتشارات باشور در واپسین روزهای سال ۹۹ به دست دوست داران و طالبان شعروادب کردی رسیده است.
کتاب که حاصل پژوهشی دانشگاهی است دارای سپاس نامه، مقدمه،مختصری از تاریخ کرد،کلهر و ایوان،مختصری در باب تقسیمات رایج زبان شناسی راجع به زبان کردی،مبحثی در باب زندگی نامه هر دو شاعرمورد بحث و مطلبی در باب ویژگی های سبکی این دو سراینده است که با توجه به وجه پژوهشی کتاب لازم بود مستقلا و با مباحثی طولانی تر به آن پرداخته می شد.
پژوهندگان پس از این مباحث مطلبی در باب نهاد و کالبد دارند و سپس به بررسی آرایه های بیانی و بدیعی پرداخته اند.اغلب مثال های موجود در ذیل آرایه ها نمونه هایی مناسبندفقط در مورد نمونه ای ایهامی که در ادامه می آید،جای بحث وجود دارد.
“مانای دارایی دلداری له یله
جوورمانگه شه‌و سارای دو‌جه‌یله”
دراین مثال پژوهندگان کلمه ی “سارا”را معادل دو معنا دانسته اند.نخست، نامی زنانه و دوم صحرا و بیابان و صحرا
سارا”در این بیت نمی تواند نقشی ایهامی بازی کند چرا که سارا کردی شده ی صحرا ست و معنای بیت با در نظر گرفتن نام زنانه سست وسخیف به نظر می رسد
“سارای دوجیل” نامی معروف در ادب کردی است و یاد آور داستان لیلی و مجنون.
بخش اعظم کتاب مربوط به دیوان اشعار شرح و بررسی آن مربوط می شودکه نویسنده باپیروی ازاسلوب کاری دکتر میر جلال الدین کزازی،استاد ممتاز ادبیات، پس از ذکر اشعار در دو بخش واژه شناسی ،زیباشناسی به شرح کتاب پرداخته است. با تورقی در بررسی معانی تا حدود زیادی نویسندگان در جا انداختن و شرح ساده ی ابیات موفق بوده اند.اگر چه می توانستند بهتر از این شرح برخی واژگان و ترکیبات و ابیات را شرح دهند.مانند بیت:
“رمه‌ێ مارده‌مم پڕ بۊ له هه‌رزام
که‌ڵ پیر بۊه چای چنه‌ر پڕ زام”
صدای تفنگم در کوه و دشت طنین انداز شد و کار نقش بر زمین شد.
اما در این شرح معانی مارده‌م ،هه‌رزام و چای مشخص شده ولی واژه ی “چنه‌ر” نامشخص است. هم چنین در دو بیت:
“سه‌روه‌نان وه‌و میخ مه‌وداێ میله‌وه
سه‌ر که‌لاف وا و باد گیژ و لۊله‌وه
وه‌ختێ باێ شه‌ماڵ مه‌ده‌ێ ستیزه
وه رو یاسا میل دووگه ریزه”
در واژه شناسی “میل” به نقد از فرهنگ معین به معنی آلتی یا چوبی یادفلزی که به وسیله ی آن سرمه و توتیا درچشم کشند،آمده است و درادامه
به اين صورت معنی شده است.
سربند زیبا و رنگارنگ او و گره ها و سنجاق های گیسوانش بر روی کلاف باز شده و مجعد و تابدارش ریخته است. که عملا معنی” میل” به نقل از فرهنگ معين هیچ استفاده ای ندارد.
یا واژه ی “میل “در مصراع دوم بیت دوم که در معنی آمده است. وقتی نسیم شمال به وزش درمی آید زلفان او را بروی صورت مانند یادش به رقص در می آورد.
از صفحه ی ۳۰۴ تا ۳۲۸ نمونه هایی از تصاویر و مکتوبات مربوط به نسخ متعدد آورده شده. جداول و آمار شامل شش جدول جداگانه اطلاعات مفیدی در اختیار خواننده قرار می دهد. مثلا سهم دو شاعر از سرایش دراین مجموعه که شاکه ۶۴ درصد و خان منصور ۳۶ درصد است. یا جدول سوم که وضعیت تعداد منظومه در انواع ادب غنایی را نشان می دهد.
فهرست منابع و ماخذ در پایان کتاب تعداد هفتاد و چهار منبع را ذکر می کند که بیشتر منابع به شکل کتاب بوده و رد مطبوعات و نشریات در آن بسیار کم رنگ است.
در هر صورت تلاش جناب استاد علیرضا خانی و سرکار خانم دلشاد ارجمند و قابل تقدیر است و جامعه ادبی و ادب دوستان قدردان ایشان خواهند بود.