مصطفی مهرآیین، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس، خیزش سراسری ایرانیان علیه جمهوری اسلامی را «انقلاب خیر علیه شر» خواند و مقام‌های جمهوری اسلامی را به تفکر در مورد این پرسش دعوت کرد که چگونه جمهوری اسلامی در طول چهار دهه تبدیل به یک «شر بنیادین» شده است؟
در یک فایل صوتی منتشر شده از نشستی با حضور برخی جامعه‌شناسان، مهرآیین از یک «فروپاشی درونی» و «انقلاب تمدنی» خبر داد که حاصل تجربیات ایرانیان در پیش و پس از انقلاب است.
او گفت: «تحلیل جامعه‌شناسی با عبارات و اصلاحات مدیریتی، بروکراتیک و اداری سازگار نیست.»
این جامعه‌شناس تحلیل برخی جامعه‌شناسان داخل ایران از خیزش سراسری مبنی بر این که جوانان ایرانی به سکس نیاز دارند، «احمقانه» توصیف کرد و حسین کچوییان و ابراهیم فیاض را «نادان» خواند.
مهرآیین همچنین به اظهارات احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد که معترضان را جوانانی با قمقمه‌های مشروب در دستشان توصیف کرده بود، اشاره کرد.
او این اظهارات را نیز «تحلیل‌هایی احمقانه» خواند، هیات حاکمه را به «بی‌صداقتی» متهم کرد و گفت: «۴۰ سال است که دارند دروغ می‌گویند؛ البته این دروغ‌ها ریشه جامعه‌شناختی دارد.»
این جامعه‌شناس همچنین اظهارات مقام‌های جمهوری اسلامی مبنی بر این که کسی در این اعتراضات کشته نشده یا این که معترضان «شورشی» و «اسلحه به دست» هستند، «دروغ» خواند.
مهرآیین گفت: «مشکل این‌ها (حاکمان) این است که جامعه را یک نظام معنادار نمی‌بینند. در حالی که جامعه، مهم‌ترین جایگاه تجلی معناست.»
او از این که جمهوری اسلامی خود را یک «نظام مقدس» می‌پندارد انتقاد کرد و گفت: «بله، تو مقدس بودی در سال اول، چون ملت بودی، حاصل یک انقلاب بودی.»
این مدرس دانشگاه با اشاره به اظهارات حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که به معترضان دستور داده بود «از فردا حق ندارند به خیابان‌ها بیایند»، گفت: «تو مگر صاحب ملتی؟ مگر صاحب بدن مردمی؟ مگر صاحب خیابانی؟ تو کی هستی؟ از منظر جامعه‌شناسی جایگاهت چیست؟»
او همچنین از نامه نمایندگان مجلس شورای اسلامی یاد کرد که از قوه قضاییه خواسته بودند معترضان بازداشت‌شده را اعدام کنند و گفت: «احمق‌ها شما نماینده مردم هستید؟! یعنی چه اعدام کنید؟»
مهرآیین در ادامه گفت: «نوید افکاری بهتر از شما می‌فهمید که گفت شما برای طنابتان دنبال گردن هستید. احمق‌ها! نظام سیاسی که همه‌اش طناب دار نیست؛ پلیس و دستگاه سرکوب و باتوم نیست. [اما] شما نمی‌فهمید!»
مردم و جامعه
مصطفی مهرآیین در ادامه صحبت‌های خود درباره نسبت مردم و جامعه گفت: «مردم جامعه را از درونشان می‌فهمند. از درونشان حس تعلق به یک جامعه و خاک و سرزمین دارند. همین حس تعلق درونی بود که باعث شد در جنگ شرکت کنند. فقر و بدبختی و بی‌آبی را تحمل و در انتخابات هم شرکت کردند. مردم مثل شما که تافته جدا بافته نیستند؛ شمایی که خانواده‌هایتان هم هیچ‌کدام اینجا نیستند.»
این استاد جامعه‌شناسی یکی از ویژگی‌های جنبش کنونی را این دانست که نمی‌خواهد نظام اجتماعی را به هم بزند و گفت: «یعنی [فردی که در آن نقش معترض را دارد] آن‌قدر کشورش ایران و سرزمینش را دوست دارد که خودش مراقب است تبدیل به جنگ داخلی نشود. به همین دلیل کشتار در زاهدان یا کردستان تبدیل به جنگ داخلی نمی‌شود چون جامعه دست به اسلحه نمی‌برد.»
او در ادامه گفت: «البته در عین حال انقلاب هم می‌خواهد ولی بدون جنگ و خونریزی و ویرانی. این نشان می‌دهد که جامعه حتی در شورش خودش هم مهربانانه و عاقلانه عمل می‌کند. گویی این انقلاب بیشتر اخلاقی است تا سیاسی.»
مهرآیین با تاکید بر این که «مشکل این جامعه سکس نیست چرا که اتفاقا عاشق است»، گفت: «این بچه‌هایی که در خیابان هستند عاشقانه همدیگر را دوست دارند و این کاملا متفاوت از انگی به نام سکس است. جامعه ما از سکس عبور کرده و مبنای عشق بچه‌هایی که الان در خیایان هستند، رمانتیسم است. یعنی نوعی دگرخواهی متعالی در آن دیده می‌شود.»
او با اشاره به برخوردش با دانشجویان گفت: «این نگاه تحقیرآمیزی که ما به زن داشتیم را این جوانان ندارند. بچه‌هایی که الان در خیابان‌ها حضور دارند، همان‌هایی هستند که به کودکان کار کمک می‌کردند. آن‌ها برخلاف ما (نظم سیاسی حاکم) نگاهشان به برابری زن و مرد است و می‌گویند که عشق را برابر می‌فهمیم. گویی جامعه ما در حال شکل دادن دوباره به منطق انسان، منطق معنا و منطق اخلاق است.»
مهرآیین در ادامه، فقه را پایین‌ترین سطح از دانش دینی خواند که البته کوشیده تا در ۴۰ سال گذشته حاکم شود اما سنت عرفانی و معرفت‌شناسی از دین معطوف به انسان و دین اخلاقی در برابر فقه دفاع کرد.
او همچنین جمهوری اسلامی را متهم به نگاه ابزاری نسبت به بدن انسان کرد چرا که از «صنعت بدن» پول درمی‌آورد؛ اما در مقابل، منظور معترضان از «بدن»، بدن شورمند و معنادار است که در راستای مسائل جنسی حرکت نمی‌کند.
تبدیل «مقدس» به «نامقدس»
این جامعه‌شناس تاکید کرد که جمهوری اسلامی در درون مردم ایران فرو ریخته و ناخواستنی است: «بحث دیگر بر مشروع بودن یا نبودنش نیست بلکه پرسش اصلی برای مقام‌های جمهوری اسلامی باید این باشد که چگونه جمهوری اسلامی تبدیل به یک شر بنیادین شد؟»
او طرح این یک سوال را اخلاقی خواند که: «چگونه یک امر مقدس به یک امر نامقدس تبدیل شد؟»
مهرآیین اضافه کرد: «برای رسیدن به پاسخ این پرسش، باید دید که جمهوری اسلامی چه کار کرد که در عرض ۴۳ سال تبدیل به یک شر بنیادین شد به گونه‌ای که مردم می‌خواهند از دست آن خلاص شوند. اما نکته اصلی این است که خود جمهوری اسلامی، خودش را به این شر بنیادین مبتلا کرد.»
این جامعه‌شناس گفت: «جمهوری اسلامی نه فقط در مواجهه با مردمش که حتی در برخورد با محیط زیست کاری کرده که در حال تبدیل شدن به یک عبرت انسانی مانند هولوکاست است؛ به گونه‌ای که دیگر در تاریخ تکرار نشود.»
او به ترانه «برای …» هم اشاره کرد و گفت که این ترانه «چکیده‌ای از همه تخریب‌های جمهوری اسلامی است» و برای همین تبدیل به مانیفست این انقلاب شد.
مهرآیین خطاب به مقام‌های جمهوری اسلامی که شعار نابودی اسرائیل را سر می‌دهند، گفت: «شما الان مثل هیتلر شده‌اید و می‌گویید قدرت دست یهودی است و باید اول آن‌ها را نابود کرد تا بشود پیروز شد.»
این جامعه‌شناس با اشاره به خیزش سراسری علیه جمهوری اسلامی، آن را یک انقلاب تمدنی توصیف کرد که می‌خواهد تعادل به هم خورده جامعه را برگرداند.
او پیش‌بینی کرد: «جمهوری اسلامی در هر حال فرو می‌پاشد. الان نشد، سال بعد یا بعدتر … چون شری است که دیگر مردم آن را نمی‌خواهند و تحملش نخواهند کرد.»
مهرآیین با اشاره به سرکوب خیزش از سوی مقام‌های جمهوری اسلامی، هشدار داد: «اگر بخواهند جلوی انقلاب را با سرکوب و افسرده کردن این نسل بگیرند کل جامعه و تمدن ایران را به نابودی خواهند کشاند.»
او در پایان خطاب به حکومت گفت: «تنها توصیه این است که فرآیند گذار را به دست خودتان تسهیل کنید.»