دیده‌بان حقوق بشر در گزارشی تحقیقی می‌گوید مقامات و نیروهای نظامی ایران از «قوهٔ قهریه بیش از حد و مرگبار» علیه کولبران کرد در مناطق مرزی استفاده می‌کند.
این سازمان بین‌المللی روز دوشنبه ۱۹ تیرماه در گزارشی اعلام کرد که بر اساس مصاحبه با کولبرها به این نتیجه رسیده که این افراد «دسترسی محدودی به عدالت» دارند و مقامات ایرانی با کولبرهای بازداشت‌شده «بدرفتاری» کرده‌اند.
در این گزارش با اشاره به «سرکوب و به حاشیه‌راندن» جوامع کرد ایرانی از سوی جمهوری اسلامی و نرخ بالای فقر و بیکاری به عنوان یکی از محرک‌های اصلی برای کولبری در کردستان آمده است خطرات نیروهای امنیتی حکومت ایران بر «خطرات و مشقات» شغل کولبران افزوده است.
ناهید نقش‌بندی، سرپرست پژوهشگری ایران در دیده‌بان حقوق بشر، با بیان اینکه مقامات ایرانی باید فرصت‌های اقتصادی پایدار را در مناطق مرزی کردستان ایجاد کنند، گفت: «استفاده بیش از حد نیروهای امنیتی از قوهٔ قهریهٔ مرگبار علیه کولبرهای کرد یکی دیگر از راه‌هایی است که مقامات جمهوری اسلامی برای سرکوب جوامع کرد از آن استفاده می‌کنند.»
به گزارش رادیو فردا، این سازمان در گزارش خود با اشاره به اینکه در بازهٔ زمانی اکتبر ۲۰۲۱ تا آوریل ۲۰۲۴ با ۱۳ کولبر یا بازماندگان آنها مصاحبه داشته است، اعلام کرد بر اساس گفتهٔ شاهدان مرزبانی فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب از جمله نیروهایی هستند که کولبرها را هدف شلیک گلوله قرار می‌دهند.
بر اساس این گزارش افراد مصاحبه‌شونده همگی کرد بودند و حوادث مورد اشارهٔ آنها در استان‌های آذربایجان غربی و کرمانشاه رخ داده است.
شش مصاحبه‌شونده گفته‌اند که نیروهای امنیتی ایران آنها را هدف گرفته و به آنها شلیک کرده‌اند، و کولبران دیگری را نیز دیده‌اند که مورد اصابت گلوله قرار گرفته بودند.
دو نفر گفته‌اند نیروهای امنیتی ایران با شلیک به بستگانشان که کولبری می‌کردند آنها را کشته‌اند، یک نفر نیز گفته است پس از رفتن روی مین یک پایش را از دست داده است.
در میان این افراد دو نفر که دست یا پای خود را بر اثر انفجار مین از دست داده‌اند گفته‌اند که پس از سانحه، نیروهای امنیتی ایران آنها را با ضرب‌وشتم بازداشت کرده‌اند.
کولبرهایی که با این سازمان گفت‌وگو کرده‌اند، گفته‌اند که نیروهای نظامی ایران «بدون اخطار» به آنها تیراندازی یا حمله کرده‌اند «حتی زمانی که کالایی را حمل نمی‌کردند».
علاوه بر تیراندازی مستقیم مین‌های زمینی در مرز نیز باعث جراحات شدید و از دست دادن دست و پای کولبرها می‌شود. این مین‌ها بازماندهٔ جنگ ایران و عراق است اما برخی از کولبرها معتقدند که نیروهای مرزی ایران نیز در سال‌های اخیر مین‌های زیادی را در مسیر آنها کار گذاشته‌اند.
خبرگزاری کردپا در گزارشی که دیده‌بان آن را منعکس کرده، اعلام کرد که در سال ۱۴۰۰ حداقل ۴۴ کولبر در زمان کار کشته و ۴۶۳ کولبر نیز مجروح شده‌اند که بر اساس این گزارش، نیروهای نظامی جمهوری اسلامی مسئول بیش از ۸۰ درصد این تلفات بوده‌اند.
بر اساس این گزارش حداقل ۲۸ نفر از قربانیان این تلفات کودک بوده‌اند.
دیده‌بان حقوق بشر با اشاره به اینکه امکان اجرای عدالت به دلیل «حاشیه‌نشینی اجتماعی و اقتصادی» برای کولبرها بسیار سخت است، نوشت که با وجود برخوردهای «مکرر و مرگبار» نیروهای جمهوری اسلامی، مراجعه این شهروندان به مراجع قانونی «حداقلی» و پاسخگویی مقامات در این زمینه «نادر» است.
این سازمان به مدارک یکی از معدود دادگاه‌هایی دست یافته که به دلیل اصابت گلوله به یک کولبر در سال ۱۳۹۹ تشکیل و در آن رأی به نفع کولبران صادر شده است.
بر اساس این دادگاه مرزبانان محکوم به پرداخت دیه شده‌اند اما هیچ‌گاه این مبلغ پرداخت نشده است.
دیده‌بان حقوق بشر همچنین اشاره کرده که در سال ۲۰۲۲ یک دفتر محلی وکلای ایران در نامه‌ای به استاندار آذربایجان غربی خواستار بررسی پرونده‌های حل‌نشدهٔ قربانیان مین شد.
این وکلا به بیش از ۴۰۰ پرونده باز اشاره کردند که بعضی از آنها بیش از ۲۵ سال قدمت داشته و پس از اطلاع‌رسانی به استانداری، هیچ پاسخی به آنها داده نشده است.
وکلا گفتند که دولت به خاطر عدم پاکسازی مین‌ها مسئول پرداخت غرامت به قربانیان است.
کولبران کارگرانی هستند که برای کسب درآمدی اندک به حمل کالاهای سنگین بر دوش خود با عبور از رودخانه، کوهستان‌های پربرف، مرتفع و سخت‌گذر میان ایران و عراق مشغول‌اند.
مقامات دولتی پس از مدت‌ها انکار چنین پدیده‌ای، از جمله در سفرهای استانی به مناطق کردنشین، بارها قول رسیدگی به بیمه درمانی یا قانونی‌کردن کار آنان را داده‌اند، اما این وعده‌ها هنوز محقق نشده است.