با تبلیغ حکومت ایران و تلاش‌های ترویجی دولت جمهوری اسلامی که در زمان «ابراهیم رئیسی» به اوج رسید، اینک فاجعه پزشکی رواج تجویز عطاری‌ها و نسخه‌پیچی افرادی که خود را متخصص «طب اسلامی» عنوان می‌کنند، به مشکلات فزاینده در ایران اضافه شده است. در این گزارش با نمونه‌هایی از این مسائل، بیشتر آشنا می‌شوید.
***
پزشک فوق تخصص نازایی وقتی برای اولین بار اسم «عروس پشت پرده» را شنید، آن را به همراه تجربه بیمارش در شبکه اجتماعی «ایکس» منتشر کرد. زنی با ۲۱ روز تاخیر در عادت ماهانه مدتی از این دمنوش گیاهی استفاده کرده بود تا اگر باردار بوده جنین سقط شود، اما به گفته پزشک، این دمنوش اثر نکرده و آزمایش بارداری آن زن مثبت شده بود.
استفاده از داروهای گیاهی در ایران دچار شرایط آشفته‌ای است که ملغمه‌ای از طب سنتی، طب اسلامی و عطاری به‌وجود آورده است. توصیه‌های درمانی متعددی با عنوان طب اسلامی یا طب سنتی در شبکه‌های اجتماعی پیدا می‌شود و البته توصیه‌کنندگان، مخاطبان خود را به رفتن به مطب و مراجعه حضوری یا آنلاین هم تشویق می‌کنند؛ از توصیه برای درمان پروستات و سرطان خون گرفته تا آنفلوآنزا یا لکه پوستی. صاحبان عطاری‌ها هم نسخه‌های خود را برای مشکلات جسمی دارند.
جالب این‌جاست که توصیه‌کنندگانی که برای درمان جدی‌ترین مشکلات جسمی و روانی نسخه می‌پیچند، زیر نظر هیچ نهاد و سازمان دولتی و علمی نیستند.
تخصص در درمان همه بیماری‌ها از سرماخوردگی گرفته تا سرطان
خانم دکتر متخصص زنان و نازایی در پیامی دیگر در شبکه اجتماعی ایکس نوشته که بیمار برای خونریزی غیرطبیعی (مربوط به عادت ماهانه) به جای رفتن پیش پزشک، از عطاری راهنمایی گرفته بود. تجویزشان عرق رازیانه بود و آویشن. وقتی به پزشک مراجعه کرد مشخص شد پولیپ رحمی دارد. این پزشک در پست دیگری توضیح داد که پولیپ رحمی می‌تواند باعث سقط جنین و ناباروری بشود.
نمونه دیگر، بیماری بود که مدت زیادی عرق رازیانه و روغن گل پامچال برای درمان خونریزی غیرطبیعی دوران عادت ماهانه استفاده کرده بود. اما با سردرد و علایم بینایی مواجه شده بود. بعد از بررسی مشخص شد که به خاطر مصرف این مواد، دچار افزایش فشار مغزی شده بود و تحت درمان قرار گرفت.
استقبال بسیاری از مردم از داروهایی که عطاری‌ها تجویز می‌کنند یا افرادی که با عنوان طب اسلامی و طب سنتی به مردم توصیه می‌کنند، گاه به این دلیل است که گمان می‌رود داروی گیاهی عوارضی ندارد. این در حالیست که پزشکان می‌گویند تجویز داروی گیاهی هم غیرعلمی است و هم در برخی موارد عارضه خطرناک دارد.
«همایون افتخاریان»، از دانشجویان پیشین پزشکی به «ایران‌وایر» گفت که خیلی از داروهایی که عطاری‌ها می‌فروشند به خاطر این‌که تخصص ندارند باعث مشکلات جسمی برای فرد می‌شود؛ مثلا کپسول‌های چاقی و لاغری که عطاری‌ها می‌فروشند باعث می‌شود سر استخوان ران سیاه شود و کبد آسیب ببیند یا مثلا اگر عرق کاسنی بیش از حد نوشیده شود، به کبد آسیب جدی می‌زند.
او با اشاره به تجربه خود در اورژانس یکی از بیمارستان‌های ایران گفت: «بیماری را با عفونت و تب چهل درجه آورده بودند. لباسش را درآورده و با ابزار مخصوص داخل واژن زن را چک کردند. زن برای افزایش میل جنسی به عطاری رفته بود و او هم توصیه کرده بود که در واژن خود تخم گشنیز بگذارد همین هم موجب عفونت شده بود. زن دیگری برای پسر دار شدن به توصیه عطار پشم گوسفند در واژن خود گذاشته بود و او هم دچار عفونت شده بود.»
«یاسر قرشی»، پزشک و عضو پزشکان بدون مرز، درباره مراجعه به افرادی خارج از حیطه پزشکی مدرن برای درمان، مانند عطاری ها، به نکته دیگری هم اشاره کرد. او گفت که مراجعه به عطاری باعث می‌شود که بیمار دیرتر به پزشک مراجعه کند و در نتیجه بیماری پیشرفت کرده و درمان آن سخت‌تر شود.
به اعتقاد او، علاوه بر تاخیر در درمان، مراجعه به عطاری‌ها اثر روانی منفی روی بیمار دارد چرا که عطاری به بیمار اطلاعات غلط و امید واهی می‌دهد و بیمار پس از این‌که بهبود پیدا نکرد، با روحیه‌ای خراب و افسرده به‌سراغ پزشک می‌رود.
جایگاه دانشگاهی برای طب سنتی
اگر چه تجویز بدون تخصص داروهای گیاهی و عوارض آن انتقادهای تند پزشکان را نسبت به طب سنتی به‌دنبال داشته، ولی این همه ماجرا نیست. وزارت بهداشت مدتی است که سه رشته مربوط به طب سنتی را وارد رشته‌های دانشگاهی کرده است.
طب سنتی ایرانی، طب سنتی چینی و تاریخ طب سنتی. وب‌سایت‌های آموزش عالی در ایران از این نوع طب، با عنوان طب مکمل یاد می‌کنند؛ به این معنا که به تنهایی و مستقل از پزشکی نمی‌تواند بیماران را به‌طور کامل درمان کند. کسانی‌که می‌خواهند در این رشته‌ها تحصیل کنند هم تنها می‌توانند از طریق شرکت در آزمون سراسری سازمان سنجش یا همان کنکور وارد دانشگاه شوند.
همین شرایط علمی، باعث شده که دست اندرکاران طب سنتی در دانشگاه‌ها در مورد نقش طب سنتی با احتیاط صحبت کنند و مثلا در مورد کرونا به همان توصیه‌های عمومی وزارت بهداشت بسنده کنند.
اتفاق دیگری که در دو دهه اخیر در مورد طب سنتی و نقش مراکز علمی و دانشگاهی در آن افتاده، استفاده از داروهای گیاهی در داروسازی ایران به شیوه مدرن است؛ داروهایی که در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد و پزشکان آن را تجویز می‌کنند نه عطاری‌ها.
یاسر قرشی، پزشک و عضو پزشکان بدون مرز در این مورد به ایران‌وایر گفت که نمی‌شود انکار کرد که برخی داروهای گیاهی که فرم تبدیل آن‌ها به دارو مشخص است، می‌تواند در درمان اثربخش باشد. در این نوع داروها، میزان دُز ماده مشخص است و اگر تحت نظر پزشک تجویز و مصرف بشود، مشکلی ایجاد نمی‌کند ولی موادی که عطاری‌ها می‌دهند، هیچ دُز مشخصی ندارد و می‌تواند سمی باشد یا مصرف زیاد آن مشکلات جدی ایجاد کند.
همایون افتخاریان هم گفت که هر چیزی که به‌طور علمی بررسی شده باشد، آزمایش کافی روی آن شده باشد، مکانیزم اثر آن و مکانیزم دفع آن بررسی شده باشد، عوارض آن مشخص شده باشد، می‌توان در پزشکی از آن استفاده کرد، اما آن چیزی که بدون نظارت کافی در عطاری‌ها فروخته می‌شود گاهی حتی برای بیمار خطر هم دارد.
طب اسلامی با حمایت‌های پیدا و پنهان حکومت
بار بزرگ رواج شیوه‌های غیرعلمی درمان در ایران علاوه بر عطاری‌ها، بر دوش طب اسلامی است. اصطلاحی که بسیاری آن را ساختگی و غیرواقعی می‌دانند، اما افراد زیادی با همین اصلاح مدعی مداوای مردم هستند.
معروف‌ترین چهره های طب سنتی، «عباس تبریزیان»، روحانی ساکن مشهد و «حسین روازاده» هستند. عباس تبریزیان به‌دلیل اظهاراتش در مورد پزشکی رایج و تجویز استعمال مقعدی «روغن بنفشه» برای مقابله با کرونا، در سال‌های اخیر بسیار خبرساز شد؛ طرفدارانش او را پدر طب اسلامی می‌خوانند، اما وزارت بهداشت به شدت با او مخالف است. یک بار هم دفاترش را در مشهد به‌دلیل «اقدام خلاف سلامت جامعه» بستند.
«طب اسلامی» علاوه بر پزشکی مدرن، مخالفانی هم در بین مراجع تقلید دارد. از «ناصر مکارم شیرازی» و «عبدالله جوادی آملی» به عنوان دو مخالف سرسخت این طب یاد می‌کنند. مخالفان می‌گویند که روایات و احادیثی که مدعیان طب سنتی به آن‌ها استناد می‌کنند یا جعلی است یا قابل اتکا نیست.
اما دوران کرونا موتور محرکه تازه طب اسلامی بود که همچنان این روزها در شبکه‌های اجتماعی بسیار رونق دارد. در این دوران، در حالی‌که وزارت بهداشت برای رعایت سرسختانه‌تر پروتکل‌های بهداشتی تلاش می‌کرد، صداوسیما، «حسین خیراندیش»، از مدعیان طب اسلامی، را به تلویزیون آورد. او هم توصیه کرد که برای درمان کرونا «شربت عسل و لیمو» بخورند و به جای ماسک هم کمی نمک جلوی بینی خود بگیرند.
در سال‌های اخیر دو تن از روحانیون سرشناس در جمهوری اسلامی، «محی‌الدین حائری شیرازی»، عضو مجلس خبرگان رهبری و «محمود هاشمی شاهرودی»، رییس مجمع تشخیص مصلحت بود و زمانی از او به عنوان جانشین علی خامنه‌ای هم یاد می‌شد، به‌دلیل پیگیری بیماری‌های خود از طریق طب اسلامی به جای پزشکی مدرن جان خود را از دست دادند.
با این حال، حتی اگر دفاتر تبریزیان بسته شود، روحانیون سرشناس جان خود را از دست بدهند یا «علی‌رضا مرندی»، رییس تیم پزشکی رهبر جمهوری اسلامی تاکید کند که چیزی به اسم «پزشکی اسلامی» وجود ندارد، تبریزیان و دیگر مدعیان «طب اسلامی» همچنان در شبکه‌های اجتماعی مشغول درمان تومورهای خطرناک و سرطان خون با دعا و دمنوش هستند.
صفحات اینستاگرام و تلگرام پر است از دمنوش‌ها و شربت‌هایی که با نام «امام رضا» و «امام کاظم» به مردم فروخته می‌شود و ویدیویی که در آن یک روحانی در مسجد برای درمان پروستات نسخه اسلامی تجویز می‌کند، بارها و بارها دیده می‌شود.
علی‌رغم مخالفت‌های شدید وزارت بهداشت با طب اسلامی، مدعیان آن آن‌قدر نفوذ دارند که همچنان پا به استودیوهای صداوسیما می‌گذارند و با اعتمادبه‌نفس اعلام می‌کنند که برای پیش‌گیری و درمان همه بیماری‌ها راهکار دارند.
ایران وایر