کوردانه: مالک بیگی/ فعال رسانەای کورد:بخش عمدەای از سرزمین‌های خاورمیانە پیش از ظهور اسلام دارای تمدنهای بشکوهی بودەاند کە علاوە بر نظم اداری و مالی و نظامی هر کدام چیزهایی را بە دوران رشد تمدن بشری افزودەاند.
تعریب زبان و فرهنگ و پوشاک و … اهالی خاورمیانە از همان ابتدا و بە دلیل سواد کم و فرهنگ پایین اعراب بدوی بە عنوان فاتح و متصرف ممالک جدید باعث گردید کە با تخریب آثار تمدنی و سوزانیدن کتب و نشانەهای تمدنی کە آنها را منشا وجود و تداوم فرهنگ شرک و مستحق از بین بردن می‌دانستند این پروژە کلید لخورد و با گماردن حاکمین عرب بر متصرفات، تقسیم مردمان بە دو گروە اعراب فاتح بە عنوان والی و یا سرپرست‌های مردم و خان و حاکمین جدید و یا بە اصطلاح امروزین شهروند درجە یک و همچنین موالی یا کسی کە تحت ولایت و تحت سرپرستی و فرمان والی بردە و یا جزیە و خراج می‌پرداختە و فاقد حق رای و مالکیت و … و بە اصطلاح امروزین شهروند درجە دو بودە تقسیم می‌شدند.
سپاە اعراب مسلمان با شعار (الحکم لااللە/ حکم از آن خداست) و (الملک لااللە/ ملک و مالکیت از آن خداست) و با تاکید بر اینکە در قرآن آمدە کە (قرآن را بە زبان عربی بر تو نازل کردیم) و بە واسطەی آن فتوا می‌دادند کە تنها زبانی کە در قرآن ارج نهادە شدە همانا زبان عربی است و بس و صاحبان زبانهای غیرعربی را عجم یا گنگ و کر ولال و زبان نفهم می‌نامیدند، تمامی حقوق شهروندی و حقوق مالکانە و حتی زبانهای غیرعربی را البتە با زور و ضرب شمشیر نفی و نیست و نابود کردند.
فرهنگ و زبان کوردی بە عنوان اولین زبان در مواجهە با اعراب مهاجم قرار گرفت.
در آن زمان کشور عراق بخشی از امپراتوری ساسانی (پهلەوی) بودە و ساسانیان بنابر اقوالی خود کورد بودەاند و البتە شرق دجلە متعلق بە کوردهای پهلەای (کورد دجلە) بودە کە اعراب آنان را کورد فهلەوی و یا اکراد فیلی (فەیلی) می‌نامیدند و دلیل این نامگذاری آن بودە کە زاگرس میانی تا دجلە و از جملە بغداد، بخشی از ایالت پهلە یا بە قول اعراب (فهلە) بودە و اهالی آن و زبانشان را (پهلە)وی یا فهلەوی یعنی منسوب بە پهلە می‌دانستەاند.
این ایالت در زمان اشکانیان و مادها نیز از ایالتهای مهم آن امپراتوری‌ها و یا محدودەای مهم از ایران باستان و یا همان ایران تمدنی-فرهنگی-تاریخی بودە و بە همین دلیل علاوە بر بومیان کورد جمع کثیری از نخبەگان سایر اقوام ایرانی نیز در آنجا سکنی گزیدەاند.
بعد از فتح ایران، سلمان فارسی بە حکومت مدائن و تیسفون یا همان بغداد کنونی و دجلە رسید.
با کنکاشی در محدودەی کنونی و آثار معماری بەجای ماندە می‌بینیم کە آرامگاە سلمان فارسی کە اعراب وی را سلمان پاک می‌نامند نوسازی شدە ولیکن طاق کسری بە عنوان یک اثر تاریخی-تمدنی و یکی از مواریث مهم جهانی در حال تخریب می‌باشد.
رژیم‌های نظامی پانعرب حاکم بر یکصد سال اخیر عراق بە دلیل تمایل بە انکار هویت غیرعربی مرکز عراق هموارە در زدودن هر گونە آثاری کە این موضوع را اثبات کند کوشیدەاند و در این میان رژیم صدام و حزب بعث عربی با انجام پروژەهای ضدبشری همچون انفال یا کشتار جمعی در مقابرالجمعی، تعریب و تهجیر کوردهای فەیلی (اکراد فیلی) ، پروژەی عربسازی وحشتناکی را رقم زد و یکی از اقدامات یکصد سال اخیر در عراق عدم مرمت این اثر ارزشمند معماری جهانی است.
علیرغم اینکە جمهوری اسلامی ایران پس از سقوط رژیم صدام نفوذ و حتی تسلطی نسبی بر برخی مراجع تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری عراق داشت و بودجەهایی میلیاردی را برای بازسازی عتبات عالیات و قبور امامان شیعە و امثالهم خرج نمودە اما در این رابطە نە تنها اقدام مالی ننمودە بلکە حتی اقدامی چشمگیر و قانونی و کارشناسی نیز انجام نشدە است.
در ابتدای انقلاب یکی از اتفاقاتی کە رخ داد این بود کە تندروان مذهبی با سرکردگی شیخ خلخالی علاوە بر مصادرە تا آنجا کە توانستند نسبت بە تخریب آثار و اموال تاریخی سلطنتی و تاریخ بە قول خودشان شاهانە و ستمشاهی و بە تبعیت از رفتار سپاە اعراب مسلمان و صدر اسلام مبادرت ورزیدند و قضیەی اقدام برای تخریب تخت جمشید و مقاومت مردمی کە مانع از کامیابی تندروان شد از جملە اقدامات مدنی ثبت شدە در تاریخ ایران است.
یکی از اقداماتی کە با ارائەی مطالعات مشترک و یا حداقل با درخواست سازمان میراث فرهنگی ایران و دست‌کم در طول دوران پساصدام کە ایران در عراق ذینفوذ گردید می‌توانست انجام شود تهیە و ارائەی مستندات لازم برای ثبت جهانی این اثر ارزشمند و شاهکار معماری جهانی بود اثری کە یکی از مواریث مهم مهندسی و تاریخی دنیا بەشمار می‌رود.
امید است کە نهادهای بینالمللی و تشکلهای مردمنهاد گردشگری و میراثی و فرهنگی-تاریخی در جهان با ایجاد کمپین و درخواستهای متعدد زمینە را برای حفظ و مرمت و بەویژە ثبت این میراث کهن بە جای آورند تا ایران و عراق و نهادهای بینالمللی ملزم بە حفظ و مرمت این اثر فاخر شوند.
میراث غیرملموس طاق کسری
فلسفەی ایجاد دیوار کج این بنا بە دلیل تاثیری کە در شکل‌گیری افکار عمومی بە سمت عدالت‌خواهی بە عنوان یک سنت ایرانی داشتە قابل تامل است.
در باور عامە چنین آمدە کە انوشیروان عدال پادشاە دادگستر برای اینکە حکومت ملک پیرزنی را تصرف عدوانی نکند دستور دادە کە آن دیوار کج ساختە شود. این باور بیانگر کهن بودن علاقە ایرانیان بە داد و دادگستری در یکی از بزرگترین ابرقدرتهای آن زمان یعنی ایران ساسانی بودە است.
همچنین در متون ادبی نیز تک‌بیت معروف (هان ای دل عبرت‌بین از دیدە گذر کن هان، ایوان مدائن را آئینەی عبرت دان) بیانگر توجە ویژەی اهالی فرهنگ و هنر ایران بە حفظ این اثر بودە کە اکنون مرمت آن در ایران نیز مغفول ماندە است.
در پایان برخی از ویژگیهای منحصربەفرد ایوان مدائن را برمی‌شمریم. (مجلە علی‌بابا)
با حمله اعراب به ایران و جداشدن بخشی از قلمرو حکومت ایرانیان و تغییر مرزبندی‌ها، این بنای عظیم هم از ایران باستان جدا شد و اینک بجز طاق کسری چیزی از این بنای باشکوه باقی نمانده اما می‌توان از روی عکس‌های قدیمی به هنر معماران آن دوره، مهارت مهندسی و شیوه ساخت بنایی با عظمت آن هم با آجر و گچ پی برد.
*پی‌نوشت
علت نامگذاری طاق کسری
نام اصلی این بنا ایوان مدائن است که به طاق کسری هم شهرت دارد، شاید دلیل این نامگذاری برای شماهم جالب باشد. در گذشته اعراب شاهان ساسانی را کسری صدا می‌کردند، کسری همان خسرو در زبان عربی است، به همین دلیل این بنا به کاخ یا همان طاق کسری هم شهرت دارد.
معماری طاق کسری
این بنا در ابتدا بخش از یک کاخ بزرگ بود که شامل چندین ایوان و سالن و اتاق بود.
امروز تنها یک طاق با شکافی بزرگ روی آن باقی مانده است. طاق کسری از آجرهای بزرگ و محکمی ساخته شده که به‌صورت هلالی بر روی هم قرار گرفته است. این طاق به‌گونه‌ای طراحی شده که وزن خود را به‌خوبی تحمل می‌کند و در برابر نیروهای واردشده مقاوم است.
طاق کسری با ۲۵ متر عرض و ۳۷ متر ارتفاع و نمای آجری، یکی از شاهکارهای معماری ساسانی به شمار می‌رود.
در آن زمان ساخت طاق بناها رواج پیدا کرده بود؛ اما به‌دلیل کمبود منابع چوبی، معماران روش جدیدی برای ساخت آنها را پیش گرفتند و حلقه‌های قوس‌دار را جایگزین قالب‌های چوبی کردند که خودش از ویژگیهای مهم معماری طاق به شمار می‌رود.
ساخت طاقی کسری حدود هفت سال طول کشیده است و در سال ۵۷۰ میلادی، ساخت آن به پایان رسید، طاق کسری در طول تاریخ، شاهد بسیاری از وقایع مهم بوده است.
این بنا محل برگزاری بسیاری از جشن‌ها و مراسم‌های مهم بوده است؛ همچنین در زمان حمله اعراب به ایران، طاق کسری به‌عنوان مقر فرماندهی سپاه ساسانی استفاده می‌شد.
شگفتی‌های معماری طاق کسری
آنچه طاق کسری را متمایز کرده و باعث شگفتی معماران و مهدسان امروزی شده، معماری خاص این بناست. طاق کسری بلندترین طاق خشتی دوره باستان به ارتفاع ۳۷ است که بدون هیچ قالب‌بندی و ابزار خاصی و تنها با ملات به‌کاررفته در آن یعنی آجر و گچ ساخته شده است.
دلیل کج‌بودن دیوار طاق کسری (باور عامە)
اگر به عکس‌های این مکان نگاهی بیندازید، احتمالا متوجه کج‌بودن بخشی از دیواره‌های کاخ می‌شوید، همان‌طور که بالاتر گفتیم پشت این بنای تاریخی، داستان‌های مختلفی روایت شده است.
دلیل کج‌بودن دیوار طاق کسری هم یکی دیگر از آن داستان‌های تاریخی در زمان پادشاهی ساسانیان است که نشان از عدل و جوانمردی انوشیروان دارد.
براساس روایات، در زمان ساخت طاق کسری، کارگران مجبور بودند برای ساخت دیوار کاخ بعضی از خانه‌های مردم را تخریب کنند.
یکی از این خانه‌ها، متعلق به یک پیرزن بود که حاضر به فروش خانه خود حتی با بیشتر از قیمت واقعی آن نشد. وقتی انوشیروان از این ماجرا مطلع شد، دستور داد که دیوار کاخ را در محل خانه پیرزن به‌صورت کج بسازند تا وارد حریم خانه او نشوند و به حق او احترام بگذارند.
به این شکل شد که دیوار کاخ در نقطه ای خاص به‌شکل عجیبی کج‌شده و پس از طی‌کردن مسیری اندک باز در خطی راست به جلو رفته است.
البته این داستان تنها یک روایت است و کج‌بودن دیوار طاق کسری ممکن است دلایل دیگری هم داشته باشد.
شکاف به وجود آمده در طاق کسری
شکاف به‌وجودآمده در طاق کسری، یکی از ویژگیهای بارز این کاخ خشتی است، این شکاف، در قسمت بالای طاق قرار دارد و از طول طاق را به دو قسمت تقسیم می‌کند.
هرچند دلیل اصلی این شکاف مشخص نیست؛ اما از رایج‌ترین دلایل آن می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
قرارگرفتن این بنا در کشور عراق و بی‌توجهی و رسیدگی‌نکردن دولت عراق به این بنای تاریخی باعث فرسودگی بافت و ریزش بنا و ایجاد این شکاف روی طاق شده است.