امروز دوم بهمن ماه ١٣٩٩ی خورشیدی ٧٥ سال از تاسیس جمهوری کوردستان در مهاباد میگذرد.در دوم بهمن‌ماه 1324 جمهوری کوردستان تاسیس و پیشوا قاضی محمد به ریاست جمهوری انتخاب شد.تأسیس جمهوری کردستان در خاک کوردستان آنچنان رویداد بزرگی بود و آنچنان تأثیر شگرف در روحیات مردم کورد برجای گذاشت که پس از گذشت بیش از هفت دهه هنوز مبارزان کورد در همه بخش‌های کوردستان یادش را گرامی می‌دارند و در راه دستیابی به هدف‌هایی که این جمهوری در تحقق بخشیدن قطعی به آنها ناکام ماند، مبارزه می‌کنند.تاسیس جمهوری کوردستان و سقوط نابهنگام آن در عین حال توجه بسیاری از مورخین و محققین را به سوی خود جلب نمود. به طوری که هنوز هم تحلیل‌ها و ارزیابی‌های گوناگون از آن به‌عمل می‌آید.بدون تردید تأسیس جمهوری کوردستان تلاشی بود در جهت تحقق بخشیدن به آرمان‌های دیرینه‌ی ملت کورد در دستیابی به حقوق و آزادی‌های سیاسی – ملی و به‌دست گرفتن سرنوشت خویش.انتخاب مقطع زمانی بعد از پایان جنگ دوم جهانی و همچنین انتخاب منطقه‌ی موکریان و شهر مهاباد برای تأسیس و اعلام حکومت ملی کوردستان نشان از خودآگاهی سیاسی و ملی رهبران جنبش حق‌طلبانه‌ی مردم کوردستان و در رأس آنان پیشوا قاضی محمد دارد.جمهوری کوردستان در عمر کوتاه خود وزرایی نیز داشت کە اسامی آن بە صورت زیر است:نخست وزیر: حاجی بابا شیخوزیر جنگ: صیف قاضیوزیر کشور:محمد امین معینیوزیر اقتصاد:احمد الهی وزیریوزیر پست: کریم احمدیانوزیر فرهنگ: مناف کریمیوزیر تبلیغات:صدیق حیدریوزیر کار: خلیل خسرویوزیر بازرگانی: حاجی مصطفی داودیوزیر کشاورزی: محمود ولی زادەوزیر راه:اسماعیل ایلخانی زادەوزیر بهداشت: سید محمد ایوبیانوزیر مشاور:عبدالرحمان ایلخانی زادەوزیر داد:ملا حسین مجدیملا مصطفی بارزانی نیز به عنوان ژنرال ارتش با پیش‌مرگ‌های خود به جمهوری کوردستان پیوست.از سویی قاضی محمد سعی می‌کرد با سران ایل‌ها و کوردهای دارای قدرت در سایر شهرها خصوصاً بوکان نیز در ارتباط باشد و آنها را در این جمهوری سهیم کند. حاجی باباشیخ نیز به عنوان نخست وزیر جمهوی مهاباد بر سر کار بود ،حاجی بابا شیخ رفتار بسیار خوبی میان مردم بوکان و منطقه داشت.این حاکمیت شکوهمند ملی-دمکراتیک در کوردستان و در عصر سلطه تحجر و فاشیسم در منطقه، مقطعی افتخارآفرین برای ملت کورد است بە طوریکە در زمانی کە زنان در هیچ یک از مناصب های حکومتی نقشی نداشتند قاضی محمد با تاسیس اتحادیەی زنان، زنان را ناچار بە حضور در عرصەهای جامعە کرد.با گذشت دهه‌ها، ملت کورد بیش از گذشته در راستای تحقق آمال و آرزوها و خواست‌های برحق جمهوری کوردستان گام برداشته و امروزه دیگر آحاد این ملت به این امر افتخار می‌کنند که خود را به عنوان شهروند جمهوری دمکراتیک کوردستان، معرفی کنند. هویتی ملی و میهنی که با تاریخ مملو از استبداد و توحش منطقه در تقابل است و کورد و کوردستان را به گوهر درخشان تاریخ بدل می‌کند.جمهوری کوردستان پس از ١١ ماه بە دلیل فشار غربی ها فروپاشید، اما تاکنون نیز سالروز تاسیس این جمهوری توسط شهرودندان شرق کردستان و احزاب سیاسی بە گرمی یاد میشود.ارتش وقت ایران در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ بە مهاباد حملە و نخستین رئیس جمهور کوردستان یعنی قاضی محمد را به همراه بسیاری دیگر بازداشت و در تاریخ دهم فروردین ١٣٢٦ در میدان مرکزی شهر مهاباد به دار آویخت. تعداد دیگری از رهبران و کاربدستان جمهوری مهاباد در شهرهای سقز و بوکان نیز اعدام شدند.
