شورای حقوق بشر سازمان ملل در روز پنج‌شنبه ۲۴ نوامبر با اکثریت آرا به تشکیل کمیسیون حقیقت‌یاب برای رسیدگی به نقض حقوق بشر در خلال اعتراضات سراسری ایران موافقت کرد.
جلسه ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل که به پیشنهاد آلمان و ایسلند در روز پنج‌شنبه ۳ آذر ماه (۲۴ نوامبر) تشکیل شد، با تصویب قطعنامه S35/L1 به پایان رسید.
این قطعنامه با ۲۵ رأی موافق، ۶ رأی مخالف و ۱۶ رأی ممتنع تصویب شد.
بر اساس این قطعنامه شورای حقوق بشر موظف است یک کمیسیون مستقل حقیقت‌یاب به منظور رسیدگی به موارد نقض حقوق بشر توسط حکومت ایران در جریان اعتراضات سراسری اخیر تشکیل دهد.
پیش از رأی‌گیری سفیر آلمان با شرحی از اتفاقات دو ماه گذشته در ایران و کشته شدن صدها نفر که ده‌ها کودک هم در میان آنها بودند، گفت: «با توجه به مقیاس وسیع نقض حقوق بشر در هفته‌های اخیر و خشونت‌های جنسی، تجاوز و شکنجه ما نمی‌توانیم ساکت بمانیم، باید خشونت‌ها به خصوص علیه زنان و کودکان را محکوم کنیم. مردم ایران این استحقاق را دارند که شورای حقوق بشر از آنها حمایت کند.»
ایسلند نیز که دیگر تهیه‌کننده این قطعنامه است تصریح کرد، تمرکز اصلی قطعنامه روی کمیته حقیقت‌یاب است تا “کسانی که مسئول سرکوب هستند پاسخگو شوند”. نماینده ایسلند گفت: «کمیته حقیقت‌یاب اولین گام خواهد بود. ما همچنین خواهان باز شدن مسسیر و کانال مذاکره هستیم. امروز ما نشان می‌دهیم که این شورا با همه کسانی است که می‌خواهند به حقوق خود دست یابند.»
پاکستان در مخالفت با قطعنامه صحبت کرد و مکانیسم حقیقت‌یاب را نقض حاکمیت ملی ایران دانست. نماینده پاکستان پرسید چرا باید منابع شورای حقوق بشر را برای مکانیسمی خرج کنیم که به کارایی آن شک داریم.
ونزوئلا نیز با اشاره به تحریم‌های اعمال‌شده علیه جمهوری اسلامی و به دلیل “دخالت کشورهای استعمارگر در امور داخلی کشورهای مستقل” با این قطعنامه مخالفت کرد.
اصلاحیه شفاهی چین برای قطعنامه
نماینده چین در آستانه رأی‌گیری برای قطعنامه پیشنهادی آلمان و ایسلند به یکباره یک پیشنهاد شفاهی برای اصلاح آن ارائه داد.
نماینده چین به قطعنامه ۵۱ مجمع عمومی سازمان ملل اشاره کرد که به گفته او در آن به روشنی گفته شده “فعالیت‌های ما باید بر اساس دیالوگ و گفت‌وگو و پرهیز از استانداردهای دوگانه باشد، با وحدت رویه، عادلانه و منصفانه. منافع و حق حاکمیت کشورها و پیشینه مذهبی و تاریخی کشورها و فرهنگ‌ها باید در نظر گرفته شود. کار ما باید غیر سیاسی و غیر گزینشی باشد اما این قطعنامه جایی را برای همکاری سازنده باقی نمی گذارد.»
نماینده چین با اشاره به موضوع فرهنگ گفت: «این قطعنامه به شرایط خاص ایران و پیشینه تاریخی فرهنگی و مذهبی آن اشاره نمی‌کند، به رنج بلندمدت مردم ایران به واسطه تحریم‌های یک جانبه توجه نمی‌کند و خواستار یک مکانیسم جدید بدون جلب رضایت ایران است. اینها هیچکدام کمکی به حل مشکل نمی‌کند.»
در نهایت چین اصلاحیه‌ای را پیشنهاد کرد تا بر اساس آن پاراگراف هفتم قطعنامه که برای تشکیل کمیسیون حقیقت‌یاب است، حذف شود.
مخالفت با پیشنهاد چین
نماینده آلمان به عنوان تهیه‌کننده این قطعنامه در پاسخ به پیشنهاد چین گفت: «باعث تاسف است که اعضای هیأت چین این را لحظه آخر اعلام کردند بدون آنکه با ما مشورت کنند. حامیان اصلی آلمان و ایسلند از پیشنهاد چین استقبال نمی‌کنند و ما خواستار رای‌گیری برای اصلاحیه چین هستیم.»
امریکا پیشنهاد چین را “مشمئزکننده” خواند و نماینده این کشور در شورای حقوق بشر گفت: «صادقانه بگویم از این حرکت چین مشمئز شدم که آخرین لحظه این اصلاحیه را پیشنهاد کرد. بگذارید روشن بگویم این مسئله را با بهانه فرهنگ نفروشید، هیچ فرهنگی از کشتن زنان و دختران حمایت نمی‌کند.»
نماینده بریتانیا نیز در مخالفت با پیشنهاد چین، این پیشنهاد را باعث سلب “حق خانواده‌های قربانیان برای رسیدن به عدالت” دانست و از کشورها خواست پیشنهاد چین را رد کرده و با تصویب این قطعنامه از زنان و دختران ایرانی حمایت کند.
نماینده ایران تاریخ حقوق بشر در آلمان را “مشمئزکننده” نامید و قطعنامه را به دلیل “سیاسی بودن” رد کرد و آن را دروغ دانست. او تجمعات در ایران را “اعتراضات خشونت‌بار علیه نیروهای امنیتی” دانست که در جریان آن ۴۰ نیروی امنیتی کشته شدند. خدیجه کریمی گفت، “۲۳ نوامبر فرمانی از سوی وزارت کشور صادر شد برای تحقیق مستقل درباره صدمات و خسارات وارد شده به مردم در جریان اعتراضات”. به همین دلیل از کشورها خواست به قطعنامه رأی ندهند.
در نهایت تنها ۶ کشور به پیشنهاد چین رأی مثبت دادند، ۲۶ کشور رأی مخالف و ۱۵ کشور رأی ممتنع دادند.
مکانیسم تحقیق مستقل چیست؟
مکانیسم تحقیق سازمان ملل اساساً پایه‌ای برای جمع آوری شواهد ایجاد می‌کند که می‌تواند در پیگرد قانونی در دادگاه‌های دارای صلاحیت جهانی استفاده شود. این اولین بار است که شورای حقوق بشر سازمان ملل از مکانیسم تحقیقات مستقل در ارتباط با جمهوری اسلامی استفاده می‌کند.
بر اساس این قطعنامه هیات حقیقت‌یاب که توسط رئیس شورای حقوق بشر منصوب خواهد شد، ماموریت دارد تا موارد نقض حقوق بشر در ایران در ارتباط با اعتراضات کنونی را پی‌گیری کند.
در این قطعنامه از جمهوری اسلامی خواسته شده تا به تبعیض مستمر علیه زنان و دختران در چارچوب قانون و به صورت عملی پایان دهد و از حقوق اساسی از جمله حق آزادی بیان و عقیده و آزادی مذهب محافظت کند.
در این قطعنامه همچنین بر ضرورت پاسخگو کردن ناقضان حقوق بشر در ایران تاکید شده و آن را عاملی برای پیش‌گیری از تخطی‌های بیشتر دانسته است.
این قطعنامه همچنین درباره گزارش‌ها مبنی بر بازداشت خودسرانه زنان و دختران و شکنجه و آزار جنسی آنان ابراز نگرانی عمیقی کرده است.
درخواست کمیسر عالی برای سفر به ایران بدون پاسخ ماند
فولکر تورک، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل پس از پایان بخش اول جلسه امروز درباره ایران در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت، بارها برای دیدار از ایران در جریان اعتراضات سراسری اخیر به مقامات ایران درخواست داده اما پاسخی نگرفته است.
تورک یک ماه پیش به مقام کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل منصوب شد. او در کنفرانس مطبوعاتی امروز تصریح کرد: «از زمانی که من ماموریتم را به عنوان کمیسر ویژه آغاز کرده‌ام دو بار با مقامات ایرانی دیدار داشته‌ام. من پیشنهاد رفتن به ایران را ارائه کردم. ما البته در ایران دفتری نداریم ومن همچنین خواهان حضور قوی‌تری در ایران شدم اما پاسخی نگرفتم.»
او گفت همچنین چندین بار با مقامات ایران تعامل داشته به خصوص درباره مجازات اعدام برای مجرمان زیر سن قانونی اما جوابی برای درخواستش مبنی بر پایان دادن به این روند نگرفته است.
کمیسر عالی حقوق بشر در پاسخ به پرسشی در این باره که آیا امیدوار به روند در پیش گرفته‌شده مقابل ایران و همکاری مقامات جمهوری اسلامی با شورای حقوق بشر هست یا نه، گفت: «امید آخرین چیزی است که می‌میرد. ما امیدواریم هرچند نشانه‌های آشکاری برای این تعامل نمی‌بینیم.»