سازمان حقوق بشری هەنگاو بە روال سال‌های گذشته و هم‌زمان با فرارسیدن ۴ آوریل روز جهانی “آگاهی درباره خطرات مین” به منظور انعکاس هرچه بیشتر وجود زمین‌های آلوده به مین در کُردستان، گزارشی آماری قربانیان مین طی سال گذشته منتشر میکند.
با استناد به آمار به ثبت رسیده در مرکز آمار و اسناد سازمان حقوق بشری هه‌نگاو، از ماه آوریل ۲۰۲۰ تا ماه آوریل ۲۰۲۱ دست‌کم ۳۸ شهروند در مرزهای کُردستان به دلیل انفجار مین و مواد منفجره به جای مانده از جنگ ۸ ساله ایران و عراق قربانی شده‌اند.
بر طبق این گزارش در این بازه زمانی ۱۰ شهروند در اثر انفجار مین کشته شده و ۲۸ شهروند نیز زخمی و یا قطع عضو شده‌اند. این آمار نسبت به سال گذشته با ۱۱ مورد (۲۹٪) افزایش روبرو بوده است. سال گذشته ۴ شهروند جانشان را از دست داده و ۲۳ شهروند نیز مجروح شده بودند.
همچنین یک کودک و یک زن در میان قربانیان سال گذشته بوده‌اند که هرد دو زخمی شده‌اند.
تفکیک قربانیان بر حسب استان
طی سال گذشتە بیشترن قربانیان مین در مرزهای استان کرمانشاه ثبت شده که ۱۱ مورد است.
استان کُردستان (سنندج) : ۸ قربانی (۲ کشتە و ۶ زخمی) معادل ۲۱٪ کل موارد.
استان ایلام : ۱۰ قربانی (۶ کشته و ۴ زخمی) معادل ٢٦٪ کل موارد.
استان آذربایجان‌غربی (ارومیه): ۹ قربانی (۲ کشته و ۷ زخمی) معادل ۲۴٪ کل موارد.
استان کرمانشاه (کرماشان): ۱۱ قربانی (۱۱ زخمی) معادل ۲۹٪ کل موارد.
تفکیک قربانیان مین بر حسب طبقە اجتماعی
بیشترین قربانیان مین در کُردستان طی سال گذشتە از طبقە کارگر بودەاند کە طی این مدت ۲۰ کولبر، رانندە، چوپان و کارگر قربانی شدەاند.
کارگر: ۲۰ مورد (۶ کشتە و ۱۴ زخمی)
نظامی : ۱۳ مورد (۴ کشته و ۹ زخمی)
شهروند عادی : ۵ مورد (۵ زخمی)
در حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حقوق ناظر بر خلع سلاح مین‌های ضد نفر ذیل سلاح‌های ممنوعه تعریف شده است. در مقابل مین‌های زمینی جز ممنوعیت های مطلق بر شمرده نشده‌اند، محدودیت هایی برای به حداقل رساندن آثار آن پیش بینی شده عمدتاً مشمول حقوق عرفی در حقوق بین‌الملل می‌باشد. به عنوان مثال طبق قواعد عرغی طرفین مخاصمه بایستی نقشه میدان‌های مین را را حفظ و یا در زمان ترک مخاصمه این میادین را جهت حمایت از غیر نظامیان پاکسازی نمایند.
کنوانسیون ۱۹۹۷ اتاوا در این مورد دولت‌ها را ملزم به خودداری از تولید، انباشت انتقال مین‌های ضد نفر کرده است که متاسفانه دولت جمهوری اسلامی ایران با وجود داشتن قربانیان زائدالوصف مین تا کنون به این کنوانسیون ملحق نشده است.
فراز فیروزی متخصص حقوق بین الملل بشردوستانه و مشاور حقوقی سازمان ئقوق بشری هەنگاو در خصوص نپیوستن دولت ایران به این کنوانسیون بین‌المللی اظهار می دارد:
” در خصوص دلایل عدم الحاق ایران به کنوانسیون اتاوا بایستی به اختلافات مرزی ایران و عراق توجه ویژه‌ای داشت که دولت ایران نیز همواره با توجیه حفاظت از مرزها از پذیرش تعهدات بین‌المللی در این خصوص استنکاف نموده است. موضوعی که کمتر محل توجه بوده ، نامشخص بودن و عدم علامت گذاری مرز در مسافت‌های قابل توجهی از نواحی غربی ایران( مابین کُردستان و حکومت اقلیم کُردستان عراق) است. متعاقب انعقاد قرارداد صلح الجزایر و بغداد بین دو دولت ایران و عراق در ۱۹۷۵، مقرر شده بود که این میله گذاری زیر نظر کمیسیون مشترک مذاکرات مرزی انجام شود که تا امروز هیچ اقدامی در این خصوص صورت نگرفته است. بر این اساس دولت جمهوری اسلامی میادین مین واقع شده در این نواحی را جزیی از دکترین دفاعی خود قلمداد میکند و حاضر به پذیرش تعهدات بین المللی نسبت به پاکسازی این مناطق نمی باشد”.
فیروزی همچنین در ادامه اظهار داشت: آنچه که در سالیان اخیر نگرانی را نسبت به موضوع مین افزایش داده نه تنها عدم اراده دولت ایران برای پاکسازی میادین مین، بلکه تولید مین‌های با کاربردهای مختلف زمینی و دریایی توسط دولت جمهوری اسلامی است. مثلا سپاه پاسداران در مناطقی از نوعی مین به نام‌های صاعقه و صیاد استفاده کرده که در روی زمین کاشته می‌شود و به محض انفجار بصورت خوشه‌ای عملکرده و صدها ترکش را بصورت کنترل نشده و حتی در سیر صعودی تا ارتفاع ۵۰۰ متر طی میکند. که اساسا چنین تسلیحات انفجاری در زمره تسلیحات ممنوعه در حقوق بشردوستانه بشمار می‌آید. صنایع نظامی ایران همچنین وارد تولید مین‌های دریایی با آثار تخریبی بالا شده‌اند که علاوه بر مخاطرات نسبت به امنیت دریانوردی دربردارنده آثار زیان بار زیست‌محیطی هستند.
آمارهای مختلف رقم مین‌های کاشته‌شده در پنج استان هم مرز با عراق شامل آذربایجان غربی (ارومیە)، کُردستان (سنندج)، کرمانشاه (کرماشان)، ایلام و خوزستان را ۱۶تا بیش از ۲۰میلیون ذکر کرده‌اند که در مساحتی حدود چهار میلیون و دویست هزار هکتار، کاشته شده‌اند کە بیشتر این مین‌ها در کُردستان کاشتە شدە و بە طور متوسط برای هر شهروند کُرد دو مین وجود دارد.
علاوه بر مین‌های موجود(جنگ ایران و عراق) بر اساس تحقیقات هەنگاو مشخص شده که حکومت ایران طی چند سال گذشتە بە بهانە مقابلە با احزاب کُرد اپوزسیون مبادرت بە کاشت مین های جدیدی در مرزها نمودە است. شمار رو به افزایش قربانیان مین در استان‌های کُردستان و آذربایجان غربی از آثار این سیاست امنیتی است. مثلاً در ارتفاعات شهرستانی مثل چالدران که داری مرز مشترک با عراق نیست، یک شهروند به دلیل انفجار مین زخمی شده است.