به نظر می‌رسد بیشتر پناهجویان افغان که از آلمان به کشورشان بازگردانده شده‌اند پس از مدت کوتاهی دوباره افغانستان را ترک می‌کنند. از دسامبر ۲۰۱۶ تا کنون بیش از هزار پناهجوی افغان از آلمان به افغانستان پس فرستاده شده‌اند.
دسامبر ۲۰۱۶ قراردادی بین کابل و اتحادیه اروپا امضاء شد که مطابق آن دولت افغانستان متعهد شد پناهجویان اخراجی از کشورهای عضو را بپذیرد.
از آن زمان تا کنون هزار و ۳۵ شهروند افغانستان که تقاضای پناهندگی آنها در آلمان رد شده به کابل پس فرستاده شده‌اند. یک پژوهش جدید نشان می‌دهد اغلب این افراد دوباره افغانستان را ترک کرده‌اند.
این پژوهش را فریدریکه اشتالمن، کارشناس مردم‌شناسی دانشگاه برن انجام داده و “تاگس‌شاو”، وب‌سایت کانال یک تلویزیون آلمان چهارم ژوئن (۱۴ خرداد) خلاصه‌ای از نتایج آن را منتشر کرد.
ماندن در افغانستان؛ یکی از ۱۱۳ پناهجوی اخراجی
پژوهش یاد شده بر مبنای مصاحبه با ۱۱۳ پناهجوی بازگردانده شده از آلمان انجام شده و مطابق آن فقط یک نفر از مصاحبه شدگان قصد دارد در افغانستان بماند.
بنابر این گزارش اغلب پناهجویانی که از آلمان به افغانستان بازگردانده شده‌اند یا دوباره از آنجا خارج شده یا برنامه مشخصی برای این کار دارند.
اداره‌ها و مقام‌های آلمان و افغانستان اطلاعات مربوط به وضعیت و محل سکونت پناهجویان بازگردانده شده را به طور سیستماتیک جمع‌آوری نمی‌کنند.
بررسی‌های انجام شده در دانشگاه برن نشان می‌دهد ۲۷ درصد از پناهجویان اخراجی که با آنها صحبت شده دوباره به یکی از کشورهای اروپایی بازگشته‌اند و ۴۱ درصد آنها به یکی از کشورهای منطقه مانند ایران، پاکستان و ترکیه رفته‌اند.
به گزارش “تاگس‌شاو” تعدادی از پناهجویان اخراجی افغان موفق شده‌اند با استفاده از قانون جذب مهاجران متخصص با دریافت ویزا و به طور قانونی وارد آلمان شوند و تعداد بیشتری از آنها دوباره از مسیرهای غیرقانونی از افغانستان خارج شده‌اند.
تهدید و خشونت، عامل گریز پناهجویان اخراجی؟
ظاهرا تجربه مواجه شدن با خشونت، تهدید به خشونت، تبعیض و قرارگرفتن در معرض باج‌گیری، از مهم‌ترین علت‌های مهاجرت دوباره پناهجویان بازگردانده شده به افغانستان است.
به گفته اشتالمن از نظر اسلامگرایان افراطی افغانستان کسانی که تقاضای پناهندگی آنها در آلمان رد شده خائن محسوب می‌شوند. او می‌گوید مهم‌ترین معضل پناهجویان اخراجی این است که از طریق‌های گوناگون با خشونت، تبعیض و تعقیب روبرو هستند.
این تهدید و آزار از سوی اسلامگرایان طالبان با انگیزه‌های سیاسی و اعتقادی اعمال می‌شود اما پناهجویان اخراجی در روابط اجتماعی خود نیز تحت فشار قرار می‌گیرند.
این کارشناس مردم‌شناسی افزود خیانتکار تلقی شدن کسانی که برای پناهندگی به اروپا رفته‌اند، خانواده آنها را نیز به خطر می‌اندازد و به همین دلیل پناهجویان اخراجی اغلب از بازگشت نزد بستگان خود اجتناب می‌کنند.
رویارویی با تهدید و تهمت، بدون چشم‌انداز روشن
معضل دیگر مهاجران اخراجی افغان انگ خوردن آنها است؛ بسیاری از مردم در جامعه افغانستان از این نقطه به موضوع نگاه می‌کنند که پناهجویی که تقاضای پناهندگیش رد شده حتما مجرم بوده است.
بسیاری از پناهجویان بازگردانده شده افغان، خارج از افغانستان بزرگ شده یا فقط دوران کودکی را در آنجا گذرانده‌اند. خانواده آنها نیز اغلب به صورت مهاجر یا پناهجو در کشورهای همسایه، و به طور عمده در ایران و پاکستان زندگی می‌کنند.
بر پایه پژوهش انجام شده در دانشگاه برن در برخی موارد پناهجویان به خاطر پولی که برای مهاجرت به اروپا قرض کرده و هنوز آن را پس نداده‌اند با مشکل روبرو می‌شوند.
همچنین این تصور وجود دارد که مهاجران بازگردانده شده از کشورهای مرفه اروپایی وضعیت مالی خوبی دارند و این مسئله خطر اقدام مجرمانه علیه آنها و اعضای خانواده‌شان را افزایش می‌دهد.
برای یاری رساندن به پناهجویان اخراج شده برنامه‌هایی وجود دارد که آلمان نیز به لحاظ مالی در آنها سهیم است. مهاجران افغان گلایه می‌کنند که موانع بوروکراتیک برای دریافت این کمک‌ها زیاد است و محدودیت دوره پرداخت کمک‌های مالی به معنای به تعویق انداختن مشکلات است و نه حل آنها.
برآورد می‌شود حدود یک چهارم پناهجویان بازگردانده شده افغان، به طور عمده از طریق کمک‌های مالی شخصی آشنایان، از جمله از آلمان زندگی می‌کنند و ۱۵ درصد آنها بی‌خانمان هستند و سرپناهی ندارند.
عبدل غفور، بنیانگذار تشکلی به نام AMASO در کابل برای ارائه مشاوره و کمک به پناهجویان اخراجی، درباره وضعیت نامناسب و معضلات آنها تجربه‌های مشابهی دارد.
او در گفت‌وگو با رادیو آلمان می‌گوید با پناهجویان اخراجی بسیاری ارتباط دارد و از میان پنجاه نفری که تشکل آماسو در ماه‌ها و سال‌های گذشته برای آنها سرپناهی تدارک دیده، فقط دو نفر در افغانستان مانده‌اند و بقیه دوباره مهاجرت کرده‌اند.
درخواست توقف فوری اخراج پناهجویان افغان
موسسه خیریه و امدادرسانی کلیسای پروتستان آلمان موسوم به “دیاکونی” که در تامین هزینه پژوهش دانشگاه برن مشارکت دارد خواستار توقف فوری اخراج پناهجویان افغان شده است.
این موسسه می‌گوید بازپس فرستادن پناهجویان به افغانستان به معنای به خطر انداختن زندگی آنها است و این کار با پیمان حقوق بشر اروپا در تعارض است.
وزارت کشور آلمان در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت مهاجران اخراجی تاکید کرده که در بازپس فرستادن آنها به افغانستان وضعیت هر فرد به طور مشخص با توجه به شرایط محلی و خطرهای احتمالی بررسی می‌شود و صحبت کلی درباره در خطر بودن تمام پناهجویان اخراجی درست نیست.
این وزارت‌خانه می‌گوید علاوه بر این دولت فدرال برنامه‌های مختلفی برای حمایت از پناهجویان اخراجی و به منظور ادغام مجدد آنها در جامعه در دستور کار دارد که یکی از آنها برنامه “چشم‌انداز وطن” وزارت توسعه است.
در یک گزارش میدانی وزارت خارجه آلمان از ژوئیه ۲۰۲۰ که مبنای موضع‌گیری وزارت کشور قرار گرفته، تاکید شده “هیچ مورد اثبات شده‌ای” شناسایی نشده که مهاجران اخراجی از آلمان به خاطر اقامت در اروپا قربانی اقدام‌های خشونت‌آمیز شده باشند.
خروج نظامیان خارجی و قدرت گرفتن بیشتر طالبان
در همین حال برنامه خروج کامل نیروهای نظامی خارجی از افغانستان به نگرانی‌ها درباره وضعیت امنیتی آن، به خصوص با افزایش قدرت و نفوذ شبه‌نظامیان طالبان دامن زده است.
هم اکنون نیز بخش بزرگی از افغانستان خارج از کنترل نیروهای دولت مرکزی قرار دارد. ستیزه‌جویان طالبان خروج نظامیان خارجی را یکی از پیش‌شرط‌های به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح با دولت عنوان کرده‌اند اما با نزدیک شدن به تاریخ خروج این نیروها خبری از خاتمه درگیری‌های خشونت‌آمیز در افغانستان نیست.
نگرانی درباره وضعیت پناهجویان اخراجی افغان از ابتدای سال ۲۰۱۷ و نخستین ماه‌های پس از توافق کابل و اتحادیه اروپا وجود داشت و مسئله جدیدی نیست.
کشورهای اروپایی متعهد شده‌اند در برابر پذیرش پناهجویان بازگردانده شده به افغانستان به دولت کابل کمک مالی کنند. با توجه به وضع وخیم مالی دولت افغانستان مشخص نیست چه میزان از این کمک‌ها واقعا صرف بهبود وضعیت مهاجران پس فرستاده شود.
