دادگاه بین‌المللی لاهه قصد دارد تحقیقات خود را پیرامون جنایت جنگی احتمالی در اوکراین آغاز کند. گفته شد که “دلایل منطقی” برای آغاز چنین تحقیقاتی وجود دارد. سرعت تحقیقات می‌تواند مانع نابودی اسناد جنایات شود.
۱۲ روز از جنگ روسیه علیه اوکراین می‌گذرد. شمار قربانیان غیرنظامی فزونی یافته و تأسیسات غیرنظامی به طور فزاینده‌ایی تحت بمباران نیروهای هوایی و زمینی روسیه قرار گرفته‌اند و این امر می‌تواند جنایات جنگی محسوب شود.
عفو بین‌الملل ارتش روسیه را به “حمله‌های بی‌رویه” در اوکراین متهم می‌کند. این سازمان بخشی از حملات روسیه به غیرنظامیان و زیرساخت‌های اوکراین را مستند کرده است.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین حملات موشکی روسیه به مناطق غیرنظامی را جنایت جنگی ارزیابی کرده است. به اعتقاد او، ارتش روسیه دست کم با حمله هوایی به میدان آزادی خارکیف جنگی مرتکب شده است.
روز چهارشنبه دوم مارس دادگاه بین‌المللی لاهه (ICC) نیز اعلام کرد، تحقیقاتی را برای تعیین این که آیا اوکراین صحنه جنایات جنگی یا جنایات علیه بشریت است، آغاز خواهد کرد.
کریم احمد خان، دادستان کل دادگاه لاهه در بیانیه‌ای گفت، “دلایل منطقی” برای آغاز چنین تحقیقاتی وجود دارد و جمع‌آوری شواهد نیز آغاز شده است.
فرق جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت
جنایات جنگی با معیارهای بین‌المللی مشخصی تعریف می‌شود و نباید آن را با مفاهیمی چون جنایت علیه بشریت اشتباه گرفت.
جنایات جنگی نقض جدی قوانین بین‌المللی در طول یک درگیری است. این اصطلاح دقیقاً در اساسنامه دادگاه کیفری بین‌المللی تعریف شده که از کنوانسیون‌های ژنو در سال۱۹۴۹ گرفته شده و بر اساس آن افراد، مسئول اعمال یک دولت یا ارتش شناخته می شوند.
“دفتر جلوگیری از نسل‌کشی و مسئولیت حفاظت سازمان ملل” بین جنایات جنگی، نسل کشی و جنایات علیه بشریت تفاوت قائل می‌شود.
جنایات جنگی جرایمی هستند که در جریان درگیری‌های داخلی یا جنگ بین دو کشور مرتکب می‌شوند.
نسل کشی و جنایات علیه بشریت در زمان صلح یا در جریان اعمال خشونت نیروهای نظامی علیه گروه‌هایی از افراد غیرمسلح هم امکان‌پذیر است.
فهرست اعمالی که می‌توان آنها را به عنوان جنایات جنگی تعریف کرد طولانی است. گروگان‌گیری، کشتار خودسرانه، شکنجه، رفتار غیرانسانی با اسیران جنگی یا مجبور کردن کودکان به عملیات‌های رزمی تنها برخی از بارزترین نمونه‌های آن هستند.
مارک کرستن از “دانشکده مطالعات جهانی و سیاست عمومی مانک” در دانشگاه تورنتو کانادا به پیچیدگی تعریف مفهوم جنایت‌های جنگی اشاره می‌کند و می‌گوید: «حمله به شهرها یا روستاها، بمباران خانه‌ها یا مدارس، حتی کشتن غیرنظامیان همه اینها اگر توجیه نظامی داشته باشند، همیشه جنایت جنگی محسوب نمی‌شوند. اما همین اعمال می‌توانند مصداق جنایت جنگی باشند، اگر منجر به ویرانی و تلفات غیرضروری شوند.»
به گفته مقامات اوکراینی تا کنون بیش از ۲ هزار نفر جان خود را در جریان حملات روسیه از دست داده‌اند
حقوق بین‌المللی بشردوستانه که برای “روش‌های بشردوستانه برای محدود کردن اثرات مخاصمات مسلحانه” تلاش می‌کند، سه اصل “تناسب، محافطت و تمایز” را برای تعیین اینکه جنایت جنگی توسط یک فرد یا ارتش انجام شده، ایجاد کرده است.
مارک کرستن در گفت و گو با دویچه وله در تعریف اصل تناسب با یک مثال توضیح می‌دهد: «اگر یک سرباز کشته شود، نمی‌توان کل شهر را برای تلافی آن بمباران کرد.»
اصل محافظت، طرفین درگیر را ملزم می‌کند که از آسیب به افراد غیرنظامی جلوگیری کنند یا آن را به حداقل برسانند. حقوق بین‌المللی بشردوستانه از کسانی که در جنگ‌ها مشارکت نمی‌کنند، مانند غیرنظامیان محافظت می‌کند.
اصل تمایز نیز می‌گوید، همیشه باید تلاش کرد تا بین افراد غیرنظامی و متخاصم تفکیک قائل شد.
کرستن ضمن اشاره به دشواری این تفکیک به سربازانی اشاره می‌کند که به صورت افراد غیرنظامی عمل کنند. شناسایی این افراد و ارتباط آنها با یک دولت یا یک ارتش به آسانی امکان پذیر نیست.
ضرورت سرعت تحقیقات پیرامون جنایت‌های جنگی
زمانی که دادستان‌های دادگاه جنایی بین‌المللی لاهه دلیلی برای این باور داشته باشند که ممکن است روسیه در اوکراین جنایت جنگی مرتکب شده باشد تحقیقاتی را باید بلافاصله برای یافتن اسناد و شواهد آغاز کنند تا افراد مسئول آن جنایات معرفی شوند.
مارک کرستن از دانشگاه تورنتو تاکید می‌کند، سرعت عمل در تحقیقات جنایت جنگی ضروری است زیرا شواهد را می‌توان غیرقابل استفاده یا ناپدید کرد و یا شاهدان دیگر در دسترس نباشند، آن وقت برای دادستان‌ها دشوار است که با موفقیت در مورد جنایات جنگی احتمالی تحقیق کنند.