چرا چین و روسیه نتوانستند از حق وتو استفاده کنند؟
شورای امنیت سازمان ملل در روز گذشته قطعنامهای را که خواستار لغو دائمی تحریمهای بینالمللی علیه ایران بود، رد کرد. بسیاری این پرسش را مطرح کردند که چرا دو عضو دائم شورا یعنی چین و روسیه، با وجود برخورداری از حق وتو، نتوانستند جلوی ادامه تحریمهای ایران را بگیرند. پاسخ به این پرسش در سازوکار ویژهای نهفته است که هنگام توافق هستهای (برجام) در سال ۲۰۱۵ طراحی و در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ثبت شد.
سازوکار معمول در شورای امنیت
در شرایط عادی، اگر کشوری بخواهد تحریمها علیه یک عضو سازمان ملل ادامه یابد، باید قطعنامهای در شورای امنیت تصویب شود. در این حالت:
- تصویب قطعنامه نیاز به رأی اکثریت دارد.
- اعضای دائم (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه و چین) میتوانند با استفاده از حق وتو مانع تصویب شوند.
- بنابراین، ابزار وتو معمولاً برای جلوگیری از ادامه تحریمها بهکار میرود.
تغییر بازی در برجام (قطعنامه ۲۲۳۱)
در جریان مذاکرات برجام، سازوکاری تحت عنوان «مکانیزم ماشه» (Snapback) طراحی شد که بهطور کامل معادله را برعکس کرد. بر اساس این مکانیزم:
- اگر یکی از اعضای برجام مدعی شود که ایران به تعهداتش پایبند نبوده، موضوع به شورای امنیت ارجاع میشود.
- شورای امنیت باید برای «لغو ادامه تحریمها» یک قطعنامه جدید صادر کند.
- حالا برای اینکه تحریمها لغو شوند، نیاز به رأی مثبت همه اعضای دائم وجود دارد.
- اگر یکی از اعضای دائم مخالفت کند یا وتو بزند، قطعنامه رفع تحریمها تصویب نمیشود و به صورت خودکار، تمام تحریمهای سازمان ملل علیه ایران بازمیگردد.
به زبان ساده:
- در این سازوکار، کشورهایی که خواهان رفع تحریمها هستند باید رأی مثبت بدهند.
- وتو، که اساساً یک رأی منفی است، در این روند به معنای ادامۀ تحریمها خواهد بود.
- بنابراین ابزار وتو خنثی شده و اعضایی مثل چین و روسیه نمیتوانند با وتو کردن، به ایران کمک کنند.
چرا چین و روسیه نتوانستند کاری کنند؟
به همین دلیل است که روز گذشته، وقتی قطعنامهای برای لغو دائمی تحریمهای ایران به رأی گذاشته شد، چین و روسیه عملاً کاری از دستشان برنیامد.
- اگر به قطعنامه رأی مثبت میدادند، لغو تحریمها تصویب میشد.
- اما چون قطعنامه نیاز به اکثریت داشت و کشورهای غربی مخالف بودند، قطعنامه رد شد.
- حتی اگر چین یا روسیه از «حق وتو» استفاده میکردند، نتیجهاش چیزی جز ادامۀ تحریمها نبود.
«علیاکبر صالحی»، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ایران، بعدها نقل کرد که در جریان مذاکرات، روسیه نسبت به این طراحی هشدار داده بود و تأکید داشت این بند بسیار زیرکانه تدوین شده تا امکان استفاده از وتو از میان برود. با وجود این هشدار، تیم مذاکرهکننده ایرانی آن زمان این سازوکار را پذیرفت.
آنچه امروز شاهد آن هستیم، نتیجه یک مهندسی حقوقی و سیاسی هوشمندانه در برجام است. در واقع:
- چین و روسیه مخالف ادامۀ تحریمها هستند.
- اما در سازوکار برجام، رأی منفی = ادامۀ تحریمها.
- بنابراین، ابزار وتو که همیشه مهمترین پشتوانه ایران در شورای امنیت بود، عملاً از کار افتاده است.
به همین دلیل، چین و روسیه نتوانستند از حق وتو برای حمایت از ایران استفاده کنند و تحریمها همچنان پابرجا ماندند