چند روز بعد از اذعان بیژن زنگنه وزیر نفت ایران به «سیاسی» بودن صادرات گاز جمهوری اسلامی به عراق، همتای عراقی وی از افزایش مذاکرات با شرکت‌های بین‌المللی از جمله عربستان برای خودکفایی در تولید گاز خبر داد.
بیژن زنگنه روز سه‌شنبه هفته جاری در پاسخ به سوال نمایندگان در مجلس اعلام کرد وزارت نفت مایل به صادرات گاز نیست. وی گفت صادرات گاز تنها به وزارت نفت مربوط نیست و “ابعاد مختلف سیاسی” دارد که همه این ابعاد را باید در کنار هم در نظر گرفت.
ایران سالانه ۱۷ میلیارد متر مکعب گاز صادر می‌کند که حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب آن راهی عراق و بقیه تحویل ترکیه می‌شود.
این در حالی است که برخلاف سال‌های پیشین که کمبود گاز ایران در زمستان‌ها اتفاق می‌افتاد، پارسال این وضعیت از اوایل پاییز تا نیمه بهار ادامه یافت.
احسان عبدالجبار اسماعیل روز جمعه ۱۹ خرداد در گفتگو با آسوشیتدپرس گفته است در مرحله کنونی تنها درخواستی که داریم، گرفتن معافیت از آمریکا برای ادامه واردات گاز از ایران است، اما عراق وارد مذاکرات گسترده با شرکت‌های بین‌المللی از جمله عربستان برای رشد چشمگیر تولید گاز در داخل کشور شده است.
دولت عراق پارسال تحت تاثیر همه‌گیری کرونا و سقوط قیمت نفت، با کسری هنگفت بودجه مواجه شد و بسیاری از پروژه‌هایش زمین ماند.
اما اکنون قیمت نفت برنت به بالای ۷۲ دلار رسیده که تقریبا دو برابر متوسط قیمت نفت برنت در سال گذشته است. دولت عراق برای تعادل در بودجه نیاز به نفت ۷۶ دلاری دارد و اکنون بسیار به این رقم نزدیک شده است.
نکته مهم اینکه عراق سالانه تقریبا به اندازه دو برابر گازی که از ایران وارد می‌کند، پدیده مشعل‌سوزی دارد؛ یعنی به خاطر نبود تجهیزات، توان جمع‌آوری گازی که همراه با نفت (گاز همراه) از میادین نفتی استخراج می‌شود را ندارد و در مشعل‌ها سوزانده و به هدر می‌دهد.
عراق هم‌اکنون سالانه ۲۹ میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌کند که ۱۸ میلیارد متر مکعب آن در مشعل‌ها سوزانده و هدر داده می‌شود و تنها ۱۱ میلیارد متر مکعب آن به مصرف داخلی می‌رسد. در واقع اگر نیمی از مشعل‌سوزی‌ها در کشور متوقف شود، عراق از واردات گاز ایران بی‌نیاز می‌شود.
از طرفی به غیر از گاز همراه، عراق ۳.۵ تریلیون متر مکعب ذخایر گاز نیز دارد که بسیاری از میادین گازی کشور هنوز توسعه نیافته‌اند.
خیز عراق برای رشد تولید گاز
احسان عبدالجبار اسماعیل می‌گوید با رشد درآمدهای نفتی که ۹۰ درصد درآمدهای دولت است، اکنون زمان مناسبی برای توسعه پروژه‌های گازی است.
وی گفت امیدوار است طی چند ماه آینده قرارداد توسعه سه پروژه گازی کشور با خارجی‌ها امضا شود و این پروژه‌ها تا سال ۲۰۲۵ حدود ۱.۵ برابر کل واردات گاز از ایران، به سطح تولید گاز عراق بیفزاید.
عراق با کمک شرکت چینی ساینوپک چندین سال است که میدان نفتی منصوریه در استان دیاله را توسعه می‌دهد و ۱۰ درصد از رشد تولید گاز کشور از همین میدان خواهد بود.
دیدار مصطفی کاظمی، نخست‌وزیر عراق با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان
وی گفت عراق همچنین مذاکراتی با شرکت توتال فرانسه برای توسعه میدان عظیم «رتاوی» و همچنین شرکت چندملیتی شلومبرژه – بزرگترین شرکت خدمات نفتی جهان – به همراه یک شرکت عربستانی برای توسعه میدان گازی «عکاس» آغاز کرده است.
وزیر نفت عراق نام شرکت عربستانی را ذکر نکرد، اما دولت عربستان حدود یک ماه پیش گفت که شرکت «دلتا اویل» این کشور به همراه شلومبرژه در حال مذاکره با عراق است.
از طرفی عربستان می‌گوید شرکت ملی پتروشیمی این کشور آماده مشارکت در توسعه مجتمع پتروشیمی «نرباس» عراق به ارزش ۸ میلیارد دلار است و دو کشور همچنین چند سال پیش تفاهمنامه‌ای برای صادرات برق از منابع تجدیدپذیر تولید برق عربستان به عراق امضا کردند و رقم پیشنهادی عربستان نشان می‌داد که قیمت پیشنهادی برقش، برابر یک سوم قیمت برق صادراتی ایران به عراق خواهد بود. عربستان برای هر مگاوات‌ساعت برق فروشی به عراق ۲۱ دلار پیشنهاد داده بود.
این تفاهم‌نامه مرداد ۹۷ امضا شد و نکته مهم این که هفته گذشته وزرای نفت عراق و عربستان مذاکراتی برای پیشبرد پروژه‌های انرژی عراق داشتند و در آن مذاکرات هم رئیس شرکت ملی پتروشیمی عربستان حضور داشت و هم رئیس شرکت «اکوا پاور» عربستان که مسئول توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر، از جمله خورشیدی این کشور است.
عربستان در سال ۲۰۱۹ تولید برق از منابع تجدیدپذیر را نسبت به سال ۲۰۱۸ حدود چهار برابر کرده و پارسال نیز این رشد ادامه داشت و عربستان می‌خواهد تا ۱۰ سال آینده نیمی از برق تولیدی‌اش، از منابع پاک باشد.
همچنین اوایل سال جاری میلادی عراق با شرکت توتال فرانسه بر سر توسعه میدان رتاوی تفاهم‌نامه امضا کرد و به احتمال زیاد این تفاهم‌نامه تا چند ماه دیگر تبدیل به قراردادی ۷ میلیارد دلاری خواهد شد.
بدین ترتیب، آرزوی عراق برای خودکفایی چندان دور از انتظار نیست.
وضعیت ناگوار ایران
ایران نیز به رغم اینکه ۱۰ برابر عراق ذخایر گازی و تقریبا ۳۰ برابر عراق تولید گاز دارد، اما به اندازه عراق از کسری گاز رنج می‌برد. یکی از مشکلات اساسی ایران، مانند خود عراق و حتی بدتر از آن، پدیده مشعل‌سوزی است که بنابر گفته زنگنه تنها ۵ میلیارد دلار نیاز است تا جلوی آن گرفته شود.
ایران به اندازه عراق پدیده مشعل‌سوزی دارد. اما بدتر از عراق. چون تولید نفت عراق بسیار بیشتر از ایران است. بر اساس برآورد بانک جهانی ایران در سال گذشته میلادی به ازای تولید هر بشکه نفت، ۱۳ متر مکعب گاز در مشعل‌ها سوزانده، اما این رقم برای عراق ۱۱ متر مکعب است.
اگر ایران جلوی مشعل‌سوزی‌ها را بگیرد، از کسری گاز در زمستان‌ها به راحتی خلاص می‌شود، اما چرا انگیزه این کار را ندارد؟
چون هر بشکه نفت هم اکنون ۷۰ دلار ارزش دارد، اما ۱۳ متر مکعب گازی که ایران به ازای تولید هر بشکه هدر می‌دهد در بازارهای منطقه‌ای حدود ۲.۶ دلار ارزش دارد و در بازار داخلی ایران هیچ ارزشی ندارد.
برای نمونه کل درآمد دولت در سال گذشته از فروش حدود ۲۳۰ میلیارد متر مکعب گاز در بازار داخلی حدود یک میلیارد دلار بود، اما ارزش صادرات ۱۷ میلیارد متر مکعب گاز ایران (۷ درصد از کل تولید) بیش از سه برابر این رقم بود.
به همین خاطر، نه شرکت‌های خارجی و نه داخلی انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری برای جمع‌آوری گازهای همراه و اجتناب از مشعل‌سوزی ندارند و خود شرکت ملی نفت نیز با بیش از ۵۰ میلیارد دلار بدهی، سرمایه‌ای در دست ندارد.
اگر ایران تنها در عرض یک سال ۵ میلیارد دلار برای متوقف کردن مشعل‌سوزی هزینه کند، از سوختن سالانه ۵ میلیارد دلار گاز در مشعل‌ها جلوگیری خواهد کرد، اما بنابر آنچه گفته شد، چنین انگیزه‌ای وجود ندارد.
اما مشکل مهم‌تر اینجاست که ایران با نزدیک به ۸۰۰ میلیون تن تولید گازهای گلخانه‌ای (گازهای سمی مانند دی‌اکسید کربن که عامل آلودگی هوا و گرم شدن زمین است)، رتبه ششم را در جهان دارد و اتفاقا بنابر ارزیابی پروژه جهانی کربن، مشعل‌سوزی سهمی نزدیک ۱۰ درصدی در کل انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران دارد.
* مطالب منتشر شده در صفحه “دیدگاه” الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.
