نشریه المانیتور در گزارشی تنشها میان دو حزب اتحادیه میهنی موسوم به یکیتی و حزب دموکرات کردستان عراق موسوم به پارتی را کم سابقه دانسته و هشدار داده است اختلافات داخلی در این دو حزب نیز موجودیت آنها و اقلیم کردستان را به خطر انداخته است.
به گزارش کردپرس، تنش ها میان اتحادیه میهنی و حزب دموکرات کردستان عراق زمانی که هاوکار جاف، افسر ارشد اطلاعاتی، در روز 7 اکتبر بر اثر انفجار بمبی که در خودروی وی در اربیل کار گذاشته شده بود، کشته شد به اوج خود رسید. این قتل هشدارهایی درباره بازگشت به جنگ برادرکشی در پی داشت که بین دو حزب سیاسی اصلی منطقه یعنی حزب دمکرات کردستان (KDP) و رقیب ضعیف‌تر آن، اتحادیه میهنی کردستان (PUK) در اوایل دهه 1990 در جریان بود.
بلال وهاب، از پژوهشگران موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک در این باره گفت: « امیدوارم این مسئله فقط یک خبط و خطا باشد اما فکر می کنم بحران می تواند بدتر شود. قتل هاوکار می‌تواند اولین اتفاق از یک سسله اتفاقات دومینو وار باشد.
اگرچه ممکن است چنین ترس هایی اغراق آمیز به نظر برسد اما تردیدی وجود ندارد که این بحران یکی از بدترین و غیرقابل حل ترین بحران ها در سال های اخیر است. زیرا قبل از هر چیز، کردهای عراق را در برابر دولت تازه منصوب شده محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق که به توافق با او بر سر تصویب قانون نفت و گاز امیدوار هستند، تضعیف می‌کند.
بغداد در یک سال سال گذشته، فشارها بر اربیل را تشدید کرده و شرکت‌های نفتی فعال در اقلیم کردستان را به کشاندن به دادگاه تهدید کرده است.
پیامد دیگر این اختلافات تقسیم اقلیم کردستان به منطقه مرفه «زرد» تحت کنترل حزب دموکرات کردستان در شمال- جایی که ترکیه عمدتاً غالب است- و منطقه فقیرتر «سبز» رنگ تحت کنترل اتحادیه میهنی در جنوب است. این مسئله می تواند مانع بزرگتری بر سر ایجاد کیان مستقل ادعایی آنها ایجاد کند .
بافل طالبانی، رهبر صریح و جسور حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق که در جنوب لندن بزرگ شد و توسط هنگ فرانسوی و نیروهای ویژه بریتانیا آموزش دیده، در مصاحبه اخیر با عراق اویل ریپورت به همین نکته اشاره کرد. او گفت که شکست دو طرف در حل اختلافات شان می تواند به “راه حل های متفاوتی” منجر شود و به گفته او، «این راه حل می تواند یک جدایی دوستانه باشد یا سه طلاقه کردن به روش سنتی.»
مقامات هر دو حزب می گویند که فقط میانجیگری آمریکا، مانند اواسط دهه 1990 می تواند به نزاع های آنها پایان دهد. اما عراق پس از حمله فوریه روسیه به اوکراین، از فهرست اولویت های ایالات متحده خارج شده است. آلینا رومانوفسکی، سفیر ایالات متحده در عراق طرفین را به آرامش دعوت کرده است.
دو منطقه تحت کنترل این دو حزب، از 30 سال پیش که اقلیم کردستان عراق با حمایت آمریکا ایجاد شد، از طریق پست های ایست و بازرسی که نیروهای پیشمرگ وابسته به دو حزب ایجاد کرده اند میان این دو حزب تقسیم شده است. مصطفی دانشجوی رشته پرستاری می گوید « ورود به هر کدام از مناطق تحت کنترل این دو حزب مثل ورود به کشور دیگری است، خیلی شرم آور است. او افزود: «انگار کردستانی وجود ندارد. حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان ارتش و سلاح دارند، شما نمی توانید آنها را از طریق رای تغییر دهید. در آخرین انتخابات [در سال ۲۰۱۹] خانواده‌ام، دوستانم حتی هیچ‌کس رأی نداد. فایده رای دادن چی هست»؟
سطح ناهوار، علائم راهنمایی و رانندگی نامتناسب و پیچ های غیرمنتظره جاده ای که اربیل را به سلیمانیه متصل می کند نشان می دهد وضعیت این جاده از 30 سال پیش تاکنون تغییر نکرده است. اما وجود بزرگراه های پر نوری که شهرهای اصلی را در منطقه تحت کنترل حزب دمکرات کردستان به هم متصل می کند، گویای وجود نابرابری در این دو منطقه است. در آن زمان نیز مانند امروز، اختلافات بین دو حزب بر سر پول و قدرت ایجاد شد.
بیشتر پول و منابع مالی این منطقه در دست حزب دمکرات کردستان متمرکز است. دلیل این امر این است که نفت به عنوان منبع اصلی درآمد منطقه از طریق خط لوله ای که از قلمرو تحت کنترل حزب دمکرات کردستان وارد ترکیه می شود، پمپاژ می شود و ماهانه حدود 500 میلیون دلار درآمد دارد که برای پرداخت حقوق کارمندان دولت استفاده می شود. اتحادیه میهنی کردستان مدتهاست اصرار دارد که از سهم عادلانه از این درآمد محروم شده است.
محو شدن مرزهای دشمنی میان دو حزب
در گذشته، خطوطی که متخاصمان کرد در عراق را از هم جدا می‌کرد، واضح تر بود: حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی در مقابل حزب اتحادیه میهنی کردستان به رهبری مرحوم جلال طالبانی -که اولین رئیس‌جمهور عراق مدرن شد- قرار می گرفت. امروزه، رمزگشایی از پیکربندی مخالفان سخت‌تر شده است زیرا بارزانی‌ها و طالبانی‌ها، نه فقط علیه یکدیگر، بلکه میان خودشان و عمدتاً بر سر جانشینی، گرفتار تقابلاتی تلخ شده‌اند.
در حوزه تحت کنترل بازرانی، نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، برادرزاده و داماد رهبر حزب دمکرات کردستان عراق، درگیر جنگی تلخ با مسرور بارزانی پسر ارشد رهبر حزب شده است.
زمانی که مسرور در سال 2019 به عنوان نخست وزیر اقلیم کردستان جانشین نچیروان شد، رقابت فزاینده میان آن دو آشکار شد- اگرچه همیشه در خلوت درباره آن صحبت شد. مسرور از آن زمان به بعد نفوذ نچیروان را از بین برده و بسیاری از مقامات دولتی نزدیک به نچیروان را با وفاداران خود جایگزین کرده است.
نظرات ناظران در مورد مسرور بارزانی، این سیاستمدار 53 ساله متفاوت است. یکی از ناظران که از نزدیک بارزانی‌ها را دنبال می کند، می‌گوید: «مسرور ابتدا بر افراد مورد اعتماد خود تکیه می کند و کارآمدی شخص در درجه دوم اهمیت قرار دارد. او در حال ایجاد شبکه حامی خود و جایگزین کردن آن با شبکه حامی نچیروان بارزانی است.»
یک منبع آگاه از اصلاحاتی که مسرور از زمان روی کار آمدن به قدرت انجام داده است، گفت: «او موثرترین مدیر اجرایی است که این پست به خود دیده است.»
مشاوران غربی برای ایجاد ظرفیت و منطقی کردن هزینه‌ها، بهبود کارایی و ایجاد شفافیت از طریق الکترونیکی کردن خدمات، اصلاحات بانکی و اتخاذ شیوه‌های تدارکات بهتر استخدام شده‌اند. تأثیر این اقدامات احساس می شود اما این تغییرات به آرامی صورت می گیرد. با این حال، فساد همچنان فراگیر است و فرصت برای رشد کسب و کارهای کوچک و متوسط اندک است.
این منبع آگاه به المانیتور گفت: با این حال، « وضع مالیات بر ثروتمندان و مشاغل خانوادگی افزایش یافته است، هزینه های عمومی کاهش یافته و قراردادهای صوری لغو شده است.» گفته می شود افرادی که مالیات بیشتری می پردازند، شامل نهادهای متعلق به بارزانی ها نیز می شود.
مسرور بارزانی در طول کنگره اخیر حزب دمکرات کردستان که در اوایل نوامبر برگزار شد، به همراه نچیروان بارزانی به مقام دوم حزب ارتقا یافت و موقعیت خود را تثبیت کرد. چند نفر از اعضای حلقه خودش به سمت مدیریت اجرایی حزب، موسوم به دفتر سیاسی منصوب شدند. برخی معتقدند این تغییرات به زیان نچیروان بارزانی تمام شده است. یک منبع از حزب دمکرات کردستان که از افشای نامش خودداری کرد، گفت: «کاک مسرور در راس این نهاد قرار گرفته و موقعیت خود را تثبیت کرد.»
برخی دیگر می گویند مسعود بارزانی با این تغییرات اطمینان حاصل کرد که پسرش قدرت تام را در حزب به دست نمی آورد که این امر برای جلوگیری از درگیری بیشتر لازم است.
نچیروان که مادرش اهل سلیمانیه، منطقه تحت نفوذ حزب اتحادیه میهنی کردستان است مدت ها به عنوان پل ارتباطی بین مناطق رقیب و همچنین شریکی کارآمد برای دولت ها و تجارت های غربی و منطقه ای تلقی می شد. یک دیپلمات غربی که نخواست نامش فاش شود به المانیتور گفت: «همه نچیروان را دوست دارند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه یکی از بزرگترین طرفداران اوست.»
مسرور بارزانی که در ایالات متحده تحصیل کرده و اغلب به عنوان باهوش ترین از میان برادران بارزانی توصیف می شود، فردی انعطاف ناپذیر به نظر می آید (تعداد کمی از این که مسرور در محیط های خصوصی عاشق شوخی کردن است، اطلاع دارند.) گفته می شود که این ویژگی ها او را در تقابل با بافل و برادرش قباد، معاون نخست وزیر قرار داده است. قباد طالبانی یکی از متحدان نزدیک نچیروان است که مانند او فردی با منش دیپلماتیک و سازگار تلقی می شود.
وهاب خاطرنشان کرد: «هیچ تحلیل منطقی برای افزایش این تنش ها در داخل حکومت اقلیم کردستان وجود ندارد». وهاب افزود: «در درجه اول به این دلیل است که اینها افرادی هستند که با هم کنار نمی آیند. رقابت بین دو آقازاده به نام های مسرور و بافل است که هیچ کدام از آنها سر سازش ندارند. بافل از آن دسته آدام های سازگار و معطفی نیست که مردم فکر می کنند.»
جام زهرآگین
بافل طالبانی حتی قبل از این که با مسرور- بر سر اینکه چه کسی باید رئیس جمهور بعدی باشد- وارد تقابل شود، در نوامبر گذشته مسیر خود را برای رسیدن به قدرت بلامنازع در حزب اتحادیه میهنی کردستان باز کرد. او با کمک نچیروان بارزانی، پسر عموی خود لاهور شیخ جنگی را به عنوان رئیس مشترک حزب برکنار کرد و در یک کودتای بدون خونریزی، روسای سازمان های اطلاعاتی حزب را نیز برکنار کرد.
اردوگاه لاهور اصرار دارد که هاوکارجاف- که پس از اخراج لاهور به منطقه تحت نفوذ حزب دموکرات کردستان پناهنده شد- با دستور بافل طالبانی به قتل رسید. مقامات اقلیم کردستان، ظاهراً با نظر مساعد مسرور، حکم دستگیری افسران ضد جاسوسی اتحادیه میهنی کردستان را که گفته می‌شود در این جنایت دست داشته‌اند صادر کردند. این اتفاقات به تنش‌های بیشتر میان طرفین دامن می‌زند.
بافل طالبانی هر گونه دخالتی را در این قضیه رد کرده و لاهور را متهم کرده است که به دنبال کشتن او از طریق ریختن داروی قلب در لیوان آب پرتقالش بوده است. یک منبع ارشد اتحادیه میهنی کردستان به المانیتور گفت: «آنها می‌خواستند این کار نوعی اوردوز دارو به نظر بیاید. لاهور در مصاحبه اخیر خود به المانیتور گفت که چنین تلاشی نکرده است.
سپس قضیه اژی امین رئیس مترصد و سابق واحد ارتباطات خارجی نهاد اطلاعات حزب اتحادیه میهنی کردستان موسوم به زانیاری اتفاق می افتد. این واحد قبلا زیرنظر لاهور شیخ جنگی بود. در پی برکناری لاهور، اژی امین به عنوان رئیس زانیاری ارتقا یافت و هفت ماه بعد اخراج شد. امین طی مصاحبه‌ای که اولین مصاحبه‌اش با روزنامه‌نگاران بود، گفت: «بافل برای چند ماه تحت فشار بود تا من را از قدرت برکنار کند و بالاخره این کار را کرد.» هنگامی که نیروهای دولتی عراق و شبه‌نظامیان کنترل کرکوک را در پی برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان عراق به دست گرفتند، بسیاری انگشت اتهام را به سمت بافل نشانه رفتند.
اژی امین به المانیتور گفت: مسرور بارزانی در مقام نخست وزیر می‌خواهد یک دولت واحد ایجاد کند که به طور برابر بر کل منطقه اقلیم کردستان حکومت کند. اما برخی از گروه‌های مافیایی در سلیمانیه هستند که با این روند مخالف هستند.»
قباد طالبانی در مصاحبه ای با المانیتور در اربیل، به شدت ادعاهای امین را رد کرد. او گفت: « اژی امین فرد خوبی برای عملیات اطلاعاتی بود اما فرد مناسبی برای ریاست این سازمان نبود.» قباد افزود: اژی امین فردی تندمزاج بود. او همچنین شروع به نظامی کردن این سرویس کرد که مغایر وظیفه اطلاعاتی این سازمان بود. اژی امین همچنین برخی منافع شخصی را به املاک و دارایی های این سازمان مرتبط می کرد.
وقتی روابط او با برادران طالبانی دچار تنش شد عملاً به حزب دموکرات کردستان پیوست و ظاهراً اطلاعات حساسی را نیز با خود به همراه داشت. اژی امین صریحا این ادعا را رد می کند. او به المانیتور گفت: من یک فرد اطلاعاتی حرفه ای هستم که اولویت من حفاظت از اطلاعات و منابعم است.
اوج یافتن تنش در اربیل
نیروهای امنیتی اتحادیه میهنی کردستان در ماه اکتبر به خانه های چهار همسر و مادر اژی امین در سلیمانیه یورش بردند. سپس گفته شد که امین در تماسی تلفنی قباد و خانواده اش را تهدید کرده است. امین این موضوع را هم تکذیب می کند. او به المانیتور گفت: «من به او گفتم که کردستان نه برای شما و نه برای من نمی تواند مانند سوئیس باشد.» او توضیح بیشتری نداد.
درباز رسول، پسر یکی از چهره های برجسته حزب اتحادیه میهنی کردستان در 25 اکتبرافراد خود را در اطراف ویلای قباد طالبانی در حومه اربیل و از ترس حمله اژی امین به همسر و دو فرزند طالبانی جمع کرد. اژی امین هم با چند نفر از افراد خودش به محل رسید. اژی امین می گوید رفتنش به آنجا به این خاطر بوده تا اطمینان دهد قصد آسیب رساندن ندارد.
قباد طالبانی از شرکت کردن در جلسات کابینه خودداری کرد. طالبانی که برای پاسخ دادن به چرایی آن تحت فشار بود، فقط می‌گفت: «نمی‌خواهم به این موضوع به صورت علنی بپردازم. این موضوعی است که من به صورت خصوصی مطرح کرده‌ام و به هر طریقی و از همین طریق به آن خواهم پرداخت.»
گفته می شود که قباد منتظر تماس تلفنی مسرور بر سر این ماجرا است. یک منبع نزدیک به قباد در اتحادیه میهنی کردستان گفت: «این واقعیت که نه نخست‌وزیر و نه وزیر داخلی اقلیم کرستان پس از تهدیدهای آژی امین با او تماس نگرفته اند، او را ناامید و عصبانی کرده است».
گلایه دیگر بر سر تقسیم درآمد است. بافل طالبانی به نشریه ایراک اویل ریپورت گفته است «به دلایلی عجیب، به جای این که مثل هر مملکت دیگری در جهان – که تمام درآمدهای مرزی و مالیات در یک جا جمع شده و سپس تقسیم شود- این کار در اقلیم کردستان نیز انجام شود اما چنین چیزی اینجا اتفاق می‌افتد.» طالبانی افزود: « متأسفانه، رک و پوست کنده بگویم، به نظر می رسد که رفتار اربیل مانند تحریم مالی است.»
گفته می‌شود که قباد و بافل همچنین از نحوه انجام تحقیقات درباره قتل هاوکار جاف، به‌ویژه در مورد حکم‌های صادر شده برای دستگیری مقامات امنیتی اتحادیه میهنی کردستان، خشمگین هستند.
قباد اصرار دارد که «کار کردن با او دشوار نیست» و اکثر افرادی که با او آشنا هستند نیز موافق این نظر هستند. او به المانیتور گفت: «در کابینه گذشته، نچیروان بارزانی حامی من بود و من نیز حامی او بودم و مانند یک تیم کار می کردیم. ما با هم از بحران های زیادی عبور کردیم. ما آن موقع یک تیم بودیم.»
قباد در مورد برادرش گفت: «بافل بسیار استراتژیک و باهوش است. اما او دلیلی برای اثبات آن بیان نکرد. با این حال او روحیه ای تندمزاج دارد. چیزی که بافل تحمل نمی کند این است که کسی به او زور بگوید.»
بافل اخیراً از اقدام شرکت KAR group نزدیک به حزب دمکرات کردستان برای احداث خط لوله گاز جدید در منطقه تحت کنترل اتحادیه میهنی جلوگیری کرد و با این کار برنامه های حکومت اقلیم کردستان برای ساخت خطوط لوله گاز جدید را خنثی کرد. این خط لوله قرار است در نهایت گاز را به ترکیه و سپس به اروپا صادر کند. بافل ادعا کرد که این قرارداد به KAR “اعطا” شده و این شرکت از طریق مناقصه آن را به دست نیاورده است.».
اینکه طرفین تا چه حد این تنشها را پیش می‌برند، فقط در حد حس زدن است. محمد صالح، تحلیلگر امور کردها اظهار داشت: «علیرغم لفاظی های تند، تمایل هر دو طرف برای مهار تنش ها و جلوگیری از خارج شدن آن از کنترل وجود دارد.»
او گفت: «همچنین این تنشها آنها را در معرض خطر قرار داده که مهمتر از همه آنها، بقای آنها به عنوان بازیگران قدرتمند با منافع تجاری بزرگ و مشترک به خطر افتاده است».
با توجه به اینکه انتظار می‌رود انتخابات عمومی اقلیم کردستان حداکثر تا سپتامبر 2023 برگزار شود، طرف‌ها نمی‌توانند با فلج کردن دولت به شیوه‌هایی که زندگی روزمره را سخت‌تر می‌کند، مردم را بیشتر از خود برانند. محمد صالح به المانیتور گفت: «توازن قدرت در کردستان به واقعیت‌ها و معادلات ژئوپلیتیکی گسترده‌تر نیز مرتبط است و این بدان معناست که مرزهای قدرت مشخص به راحتی از بین نخواهند رفت. در هر صورت، حل کردن این آشفتگی به بیش از یک تماس تلفنی نیاز دارد.
منبع: المانیتور