در طی سالها، ساکنان غوطه، منطقهای در حومه دمشق که تحت کنترل مخالفان بود، به مرگ و ویرانی عادت کرده بودند. جنگندهها و بالگردهای سوری و روسی همیشه نوید حملات وحشیانه را میدادند. اما شب ۷ آوریل ۲۰۱۸ تفاوت داشت. بر اساس تحقیقات گسترده سازمان منع تسلیحات شیمیایی (OPCW)، دو سیلندر زرد حاوی گاز کلر از یک بالگرد نیروی هوایی سوریه بر روی ساختمانهای شهر دوما پرتاب شد. این حمله، که یکی از مرگبارترین حملات شیمیایی در جنگ داخلی سوریه بود، آثار مخربی بر جان و روان بازماندگان و جامعه بینالمللی بر جای گذاشت.
حمله شیمیایی ۲۰۱۸
این سیلندرها به طبقه بالای یک ساختمان برخورد کردند و گاز کلر زرد-سبز متمرکزی از آنها خارج شد. این گاز مرگبار به دلیل وزن زیاد خود به طبقات پایین و زیرزمینها نفوذ کرد و باعث خفگی حداقل ۴۳ نفر شد. بدن قربانیان در اثر این حمله به رنگ سیاه و آبی درآمده و لباسهایشان سوخته و مانند چوب به بدنهایشان چسبیده بود. این حادثه یکی از وحشتناکترین موارد استفاده از تسلیحات شیمیایی توسط رژیم بشار اسد بود.
در حملات هوایی معمول در این منطقه، مردم معمولاً به زیرزمینها پناه میبردند. اما در این حمله خاص، این پناهگاهها خود به دام مرگ تبدیل شدند. یکی از بازماندگان میگوید: “هیچ صدای انفجاری نبود، فقط گاز. اما این گاز از هر انفجاری مرگبارتر بود.”
شاهدان عینی
حمد شکری، که در زمان حمله تنها ۱۰ سال داشت، به یاد میآورد که هیچ انفجاری رخ نداد و تنها گاز بود. او به همراه دیگر بازماندگان در بیمارستانی موقت تلاش میکردند تا با استفاده از ماسکهای اکسیژن نفس بکشند. او میگوید: “من نمیفهمیدم چه اتفاقی افتاده، فقط میدانستم مردم مردهاند.” حمد اکنون، به عنوان یکی از بازماندگان این فاجعه، تلاش میکند تا صدای قربانیان خاموش شده را به جهان برساند.
یکی دیگر از بازماندگان، توفیق دیاب، ۷۹ ساله، در این حمله همسر و چهار فرزندش را از دست داد. او میگوید که پس از به هوش آمدن در بیمارستان متوجه مرگ خانوادهاش شد اما نیروهای پلیس رژیم او را تهدید کردند که اگر درباره این حادثه صحبت کند زبانش را قطع خواهند کرد. او اکنون، پس از سقوط رژیم اسد، داستان غمانگیز خود را به اشتراک میگذارد.
سکوت اجباری
در طول سالها، بازماندگان این حمله به دلیل تهدیدهای رژیم قادر به صحبت در مورد این جنایت نبودند. آنها مجبور بودند به بازرسان سازمان منع تسلیحات شیمیایی بگویند که مرگها به دلیل استنشاق دود و گرد و غبار بوده است، نه گاز شیمیایی. عبدالحادی سریال، یکی از بازماندگان، میگوید که حتی پردههایی که هنوز اثر گاز شیمیایی روی آنها باقی مانده را به عنوان مدرک نگه داشته است. “ما نمیتوانستیم حقیقت را بگوییم. اما اکنون میتوانیم.”
تاثیر حمله بر جامعه محلی
عبدالهادی سریال، ۶۴ ساله، میگوید که خانوادهاش به دلیل اقامت در طبقات بالاتر از این حادثه جان سالم به در بردند، اما یکی از دخترانش همچنان با مشکلات تنفسی دست و پنجه نرم میکند. او میگوید: “ما میتوانیم از گلولهها و تانکها فرار کنیم، اما مواد شیمیایی در هوا حرکت میکنند.” این تاثیرات طولانیمدت، نشاندهنده عمق فاجعهای است که بر جامعه محلی وارد شده است.
انکار و کارزارهای اطلاعات نادرست
رژیم سوریه همواره استفاده از تسلیحات شیمیایی را انکار کرده و مدعی شده است که این حملات توسط گروههای شورشی صحنهسازی شده است. کارزارهای اطلاعات نادرست تحت هدایت روسیه نیز به توهین به قربانیان و مانعتراشی در مسیر عدالت پرداختهاند. مسکو بارها از حق وتوی خود در شورای امنیت سازمان ملل استفاده کرده تا تحقیقات بینالمللی و ایجاد دادگاه ویژه برای سوریه را متوقف کند. این کارزارها تنها باعث طولانیتر شدن مسیر دستیابی به عدالت برای بازماندگان شدهاند.
جنایات گستردهتر
تسلیحات شیمیایی تنها بخشی از جنایات اسد علیه مردم خود بود. بسیاری از مناطق غوطه به دلیل حملات هوایی و بمبهای بشکهای به ویرانه تبدیل شدند و هزاران نفر مجبور به فرار به مناطق تحت کنترل مخالفان در شمال غربی شدند. امروزه این مناطق به دلیل تخریب گسترده، بیشتر به شهرهای ارواح شباهت دارند.
عدالت و پاسخگویی
اگرچه راه درازی برای تحقق عدالت باقی مانده است، سقوط اسد امیدهای تازهای را برای بازماندگان جنایات او ایجاد کرده است. بسیاری از سوریها اکنون در رؤیای جامعهای آزادتر و عادلانهتر هستند و تلاش میکنند تا رژیم را برای جنایاتش پاسخگو کنند. محاکمه مسئولان این حملات در دادگاههای بینالمللی و تشکیل کمیسیونهای حقیقتیاب از جمله گامهایی است که باید برداشته شود.
حمد شکری، ۱۰ ساله، پس از حمله به برادر نوزادش کمک می کند تا نفس بکشد. عکس: حسن محمد/ خبرگزاری فرانسه
منبع: گاردین