بزرگداشت روز ملی هوای پاک در ۲۹ دی‌ماه در حالی در ایران برگزار می‌شود که هوای آلوده رمق و جان بسیاری از شهروندان ایرانی را گرفته است. کارشناسان ۱۰ درصد مرگ نوزادان زیر یک سال را منتسب به آلودگی هوا دانسته‌اند.
۲۹ دی‌ماه در ایران روز ملی هوای پاک نامیده شده است، هوایی که تنفس آن در بسیاری از کلانشهرهای ایران به آرزویی روز به روز دست نیافتنی‌تر بدل شده است. شعاری که برای روز هوای پاک ۱۴۰۰ انتخاب شده، “هوای پاک، حقوق عامه، اراده ملی” نام دارد. وزارت بهداشت به مناسبت این روز بیانیه‌ای منتشر کرده است.
در این بیانیه وزارت بهداشت بر نقش هوای پاک بر سلامت شهروندان، کیفیت زندگی و اقتصاد کشور تأکید کرده، خطرات آلودگی هوا برای سلامت شهروندان به ویژه کودکان را برشمرده و همچنین ارتباط آلودگی هوا و مرگ و میر شهروندان را یادآوری کرده است.
خطرات آلودگی هوا برای سلامتی شهروندان
در بیانیه وزارت بهداشت آمده است که “با وجود تلاش‌های صورت‌گرفته “غلظت سالیانه ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در کشور به طور میانگین ۶ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت است”. در رهنمودهای سازمان جهانی بهداشت میزان شش آلاینده (PM10, PM2.5, NO2, SO2 , CO, O3) از منظر کیفیت هوا توصیه شده است.
این در حالی است که وزارت بهداشت ایران اعلام کرده است که تنها در ۱۴ درصد از روزهای سال، غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در شهرهای کشور پایین‌تر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت است.
به گفته مسئولان در ایران، این کشور در بین ۱۰۶ کشور جهان رتبه ۲۳ شاخص کیفیت هوا را دارد و در غرب آسیا رتبه ششم را به خود اختصاص داده است.
در بیانیه وزارت بهداشت آمده است که آلودگی هوا به عنوان مهمترین عامل خطر محیطی بر سلامت انسان، چهارمین عامل مرگ زودرس و دومین عامل مرگ ناشی از بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری‌های ایسکمیک قلبی، سکته مغزی و سرطان ریه در جهان شناخته می‌شود.
کارشناسان در ایران در همین ارتباط، افزایش بیماری‌های قلبی و ریوی، مرگ زودرس بیماران مبتلا به این بیماری‌ها، سالمندان و افزایش قابل توجه علائم بیماری‌های تنفسی در کل جمعیت را پیش‌بینی می‌کنند.
از این گذشته و در دورانی که جامعه با پاندمی کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، کم نیستند مطالعاتی که نشان می‌دهند، قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا بر سیستم ایمنی در این روزهای سخت و بر بیماران مبتلا به کرونا و مرگ و میر ناشی از این بیماری تأثیر زیادی دارد.
“ده درصد مرگ کودکان زیر یکسال و ۴۵ هزار سال عمر از دست رفته”
دکتر عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا می‌گوید، تعداد کل مرگ‌های منتسب به ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون، در سال ۹۹ روند افزایشی داشته است. او همچنین ۱۰ درصد مرگ نوزادان زیر یک سال را هم منتسب به آلودگی هوا دانسته است.
تهران در میان پایتخت‌های جهان رتبه نوزدهم از نظر غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون را داراست. به گفته دکتر شاهسونی، در سال ۹۹ مجموع تعداد سال‌های عمر از دست رفته در شهر تهران، ۴۵ هزار سال بوده است. به گفته او در تهران به طور میانگین در سال ۱۳۹۹ تعداد ۳۷۵۱ مرگ منتسب به مواجهه با ذرات معلق رخ داده است.
در ایران در سال ۱۳۹۹ شهرهای زابل، تهران، اهواز، اصفهان و مشهد بالاترین غلظت ذرات معلق را داشتند.
محمدمهدی امین، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی أصفهان نیز در آبان‌ماه امسال گفت، میزان مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا در اصفهان در سال‌های ۹۷ تا ۹۹ حدود ۳برابر افزایش یافته است. به گفته این کارشناس و به نوشته خبرگزاری مهر، اصفهان از سال ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ با افزایش ۳۵ درصدی ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون روبرو بوده است.
به گفته او، در زمینه انواع سرطان هم که این شهر “به طور معمول در رتبه‌های دوم تا پنجم است، در بازه زمانی نامبرده، هر سال حدود ۵۰۰ مورد ثبت مورد جدید ابتلاء به سرطان در استان” گزارش شده است.
وضعیت هوای اهواز و شهرستان‌های استان خوزستان نیز که در سال‌های گذشته همیشه “خطرناک” بوده است. آذرماه امسال اداره کل محیط زیست استان خوزستان اعلام کرد آلودگی هوا در اهواز به ۱۰ برابر حد مجاز رسیده است. در آن روز مشخص هوای اهواز با ۱۳۹۸ میکروگرم بر مترمکعب (میزان استاندارد این ذرات ۱۵۰ میکروگرم بر مترمکعب است) تنها برای یک چیز مناسب نبود و آن هم “تنفس” بود. وضعیت در دیگر شهرها هم سفید نیست!
از طرفی در بیانیه وزارت بهداشت آمده است که هزینه‌های مرگ ناشی از آلودگی هوا در کشور بالغ بر ۷ میلیارد دلار برآورد می‌شوند.
در بیانیه وزارت بهداشت به مناسبت روز هوای پاک، تمامی مسئولان، دست‌اندرکاران و فعالان حوزه سلامت و محیط زیست فراخوانده شده‌اند تا تا با فرهنگ‌سازی، تدوین و اجرای آموزش‌های مقدماتی در مدارس، جلب مشارکت‌های مردمی، اجرای صحیح قانون هوای پاک در کشور، تخصیص منابع مالی پایدار و اجرای صحیح قانون هوای پاک و آئین‌نامه‌های آن و تدوین راهکارهای اجرایی مؤثر برای شهروند ایرانی امکان داشتن محیطی سالم و تنفس هوایی پاک را فراهم کنند.
چرا با وجود “قانون هوای پاک” هوا ناپاک است؟
کارشناسان برای رفع آلودگی هوا از جمله از مسائل فنی سخن می‌گویند، از اهمیت اصلاح استانداردهای سوخت در ایران و ارتقای سطح معاینه فنی خودروها گرفته تا گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی، اصلاح سوخت نیروگاه‌ها و کارخانجات برای کاهش میزان انتشار آلودگی از سوی این منابع آلاینده.
قانون هوای پاک در سال ۹۶ در ایران تصویب شد و قرار بود از جمله به موارد بالا سر و سامان دهد. به گفته کارشناسان، در مجموع بیش از ۶۰ قانون، مصوبه، آیین‌نامه و بخشنامه درباره هوای پاک در ایران وجود دارد که پیشینه برخی به پیش از انقلاب بازمی‌گردد. اما با وجود مقررات مربوط به هوای پاک شهروندان در بخش‌های عظیمی از ایران از هوای پاک محروم‌اند. مشکل کجاست؟
یوسف رشیدی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران، مشکل آلودگی هوا را بیشتر مدیریتی می‌داند. او مهمترین عوامل تداوم آلودگی هوا در کلانشهرهای ایران را اشتباهات مدیریتی در سال‌های گذشته می‌داند که «عملا باعث شده است که قوانین مربوط به هوای پاک در کشورمان برای عموم مردم بی‌اهمیت جلوه کند.»
اصغر جهانگیر معاون اجتماعی قوه قضائیه معتقد است، قانون هوای پاک، قانون بسیار خوبی است که طی چند سال گذشته تصویب شده اما به درستی اجرا نشده است.
معاون سابق سازمان حفاظت محیط زیست مشکل را در جای دیگری می‌بیند و می‌گوید، قانون “هوای پاک” بدون توجه به ظرفیت‌های کشور تدوین شد.
به گفته معاون اجتماعی قوه قضاییه، ۵ سال درنظر گرفته شده در این قانون در ماه‌های آینده و منتهی به ۱۴۰۱ تمام می‌شود در حالی که بخش زیادی از آن هنوز اجرا نشده است.
در قانون هوای پاک، همکاری با سازمان محیط زیست از سوی دستگاه‌های مختلف تصریح شده و مسئولان و مدیران سرپیچی کننده از این حکم، مطابق ماده ۵۷۶ قانون مجازات اسلامی، مشمول مجازات دانسته شده‌اند. اما به نوشته برخی رسانه‌های داخلی، گزارش جامعی از اجرای قانون هوای پاک در فضای رسانه‌ای منتشر نشد تا میزان سرپیچی دستگاه‌های مختلف از محل اجرای آن هم هیچ‌گاه به درستی مشخص نشود.
