بهنام قلی‌پور- ایران وایر
وقوع یک «سانحه» در یکی از واحدهای تحقیقاتی وزارت دفاع در منطقه «پارچین» تهران، بار دیگر موضوع حمله ریزپرندههای اسرائیلی به مراکز و تاسیسات حساس نظامی و هسته‌ای جمهوری اسلامی را زنده کرد.
وزارت دفاع ایران عصر روز چهارشنبه چهارم خرداد ۱۴۰۱ اعلام کرد در پی سانحه‌ای در سایت پارچین، مهندسی به نام «احسان قدبیگی»، جوان متخصص اراکی جان باخته و یکی از همکاران او نیز زخمی شده است.
با این حال، مطابق رویه معمول، توضیح بیشتری در این باره داده نشده است. جمهوری اسلامی بارها اخبار خراب‌کاری در سایت‌های اتمی خود را از افکار عمومی پنهان کرده است. به همین دلیل، پس از انتشار این خبر، گمانه‌هایی مبنی بر استفاده اسرائیل از ریزپرندهها برای خراب‌کاری مطرح شده است.
منطقه پارچین یکی از مراکز اصلی مرتبط با توسعه برنامه موشکی ایران است و نام آن در سال‌های اخیر به واسطه وقوع برخی انفجار‌ها بر سر زبان‌ها افتاده است.
علاوه بر این منطقه، تاسیسات هسته‌ای «نطنز»، پایگاه پهپادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در «ماهی‌دشت» کرمانشاه و ساختمان وابسته به سازمان انرژی اتمی ایران در حومه کرج از دیگر مناطق و مجموعه‌هایی هستند که انفجار در آن‌ها در یک سال اخیر خبرساز شده است.
برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارند که بسیاری از این انفجار‌ها ناشی از عملیات ریزپرنده‌هایی هستند که از بیرون این مجموعه‌ها هدایت و موفق به انجام عملیات خراب‌کارانه شده‌اند. موضوع استفاده از ریز پرنده‌ها علیه جمهوری اسلامی در چند پژوهش رسمی نیز عنوان شده است.
از سوی دیگر، افزایش این دست از حملات باعث شده است مقام‌های جمهوری اسلامی برای مقابله با عملیات ریزپرندهها، اقدام به راه‌اندازی قرارگاه مخصوص ره‌گیری و شناسایی آن‌ها کنند.
ریز پرنده چیست و جمهوری اسلامی برای مقابله با آن چه کرده است؟ پژوهش‌های رسمی درباره استفاده از ریز پرنده‌ها علیه مواضع جمهوری اسلامی چه می‌گویند و چه توصیه‌هایی دارند؟
****
درباره ریز پرنده‌ها چه می‌دانیم؟
ریز پرنده‌ها در مقایسه با هواپیمای بدون سرنشین، دارای ابعاد به مراتب کوچک‌تری هستند، خاصیت پنهان‌کاری و رادار گریزی قابل توجهی دارند و قادر به انجام ماموریت‌های متنوعی هستند.
اصلی‌ترین سامانه‌ای که در جمهوری اسلامی ماموریت پایش هوشمند ریزپرندههای مهاجم به ایران را برعهده دارد، در منطقه پدافند هوایی شمال غرب مستقر شده است و «سپهر» نام دارد.
سامانه سپهر قابلیت سامان‌دهی اطلاعات، پایش و نظارت آنی انواع ریز پرنده‌ها، بالون، گلایدر و هر نوع اشیا پرنده در آسمان ایران را دارد.
از دیگر مشخصات و عملکرد این سامانه اطلاعات چندانی در دست نیست اما به نظر می‌رسد آن‌طور که نهاد‌های نظامی انتظار دارند، نتوانسته است انتظارات آن‌ها را برآورده کند.
چرا ریزپرندهها برای جمهوری اسلامی مهم هستند؟
پرنده‌های بدون سرنشین، چه مسلح و چه غیرمسلح، نقش مهمی در انقلاب جنگ‌افزاری بازی می‌کنند. زیرا برای نیروهای مسلح، ابزار جدیدی هستند که می‌توانند پیشرفت‌هایی را در حوزه دفاعی پدید آورند و صاحبان آن‌ها در نبرد پنهان و نامریی را قدرتمند کنند.
ریزپرندهها برای نظام‌هایی نظیر جمهوری اسلامی، یکی از تهدیدات جدی اطلاعاتی، به‌ویژه در مناطق حساس نظامی و هسته‌ای به شمار می‌روند و شناسایی نشدن به موقع آن‌ها از سوی سامانه‌های پدافندی، تاکنون ضربات میدانی، اطلاعاتی، امنیتی و حیثیتی قابل توجهی به نظام زده است.
در حال حاضر به کارگیری سامانه‌های ریز پرنده در شاخه نظامی و ارتش‌های پیشرفته دنیا، در کنار تجهیزات کلاسیک، بسیار گسترده‌تر از قبل شده است.
این پیشرفت علمی و فناوری‌های نوین جهانی که اسرائیل هم از آن بهره‌مند است، تهدیدهای فعلی و فراروی علیه جمهوری اسلامی، به‌ویژه در حوزه‌های نظامی و هسته‌ای را افزایش داده است.
این ریزپرندهها در کار نظارت بر تحرکات دشمن، جمع‌آوری اطلاعات و ارسال آن‌ها به مراکز فرماندهی کاربرد مهمی دارند که معلوم نیست در این مورد چه موفقیت‌هایی در خاک ایران داشته‌اند.
ریزپرندهها به راحتی در کوله‌پشتی سرباز‌ها جا می‌شوند، می‌توانند در ارتفاعات بالا پرواز کنند، در بام‌ها مستقر شوند و بی‌آن که توجهی جلب کنند، ماموریت‌های نظامی و اطلاعاتی خود را انجام دهند.
پژوهش‌های رسمی جمهوری اسلامی درباره ریز پرنده‌ها چه می‌گویند؟
فصل‌نامه «مطالعات دفاعی استراتژیک» وابسته به «دانشگاه دفاع ملی» در شماره تازه خود تحقیقی با عنوان «بررسی نقش ریز پرنده‌ها در جنگ‌های آینده» منتشر کرده و به بررسی این پرنده‌ها، تهدید‌ها، قابلیت‌ها و ماموریت‌های آن‌ها پرداخته است.
این تحقیق، پرنده‌های نوین در جنگ‌های هوایی را ریزپرنده‌هایی معرفی کرده است که طول، عرض و ارتفاع آن‌ها از ۱۵ سانتی‌متر تجاوز نمی‌کند و وزنی حدود ۵۰ گرم دارند.
مداومت پرواز این پرنده‌ها بین ۲۰ تا ۶۰ دقیقه و برد عملیاتی آن‌ها هم ۱۶ کیلومتر است.
ریز پرنده‌ها برای انجام هر یک از ماموریت‌ها نیاز به تجهیزات خاصی دارند و هر زیرسامانه‌ای (محموله) که به ریز پرنده اضافه می‌شود، می‌تواند ماموریت ویژه و خاصی برای آن تعریف کند.
این محموله‌ها برای پرواز و هدایت پرنده به کار گرفته نمی‌شوند بلکه برای انجام ماموریت‌های خاص، در سازه پرنده نصب می‌شوند.
نیروی پیشران در ریز پرنده‌ها باید توان و انرژی با شدت بالا فراهم کند. در ضمن باید کمترین لرزش و ارتعاش را داشته باشد تا در کار تجهیزات نصب شده اخلال ایجاد نکند.
در این تحقیق، مهم‌ترین قابلیت ریزپرندهها، «سرعت و قدرت مانور بالا»، «منحرف کردن سامانه پدافند هوایی» و «انجام ماموریت‌های دشوار جاسوسی» اعلام شده است.
این تحقیق با برشمردن این مزایا و ترسیم شکل جنگ‌های آینده، از مقام‌های جمهوری اسلامی خواسته است نگاه خود را به نقش و جایگاه پهپاد‌ها از سطح تاکتیکی موجود به سطح عملیاتی و راهبردی تغییر دهد و بودجه مناسب برای انجام تحقیقات، ساخت و تولید انبوه ریزپرندهها برای مقابله با تهدیدات در نظر بگیرد.
ایجاد سازوکار یا سامانه اطلاع‌گیری به روز از آخرین رهیافت‌های جهانی و پیشرفت‌ها در مورد ریزپرندهها از دیگر پیشنهاد‌های این تحقیق به مقام‌های نظامی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی است.
نتایج یک تحقیق دیگر که سال ۱۳۹۷ در مجله «علوم و فنون نظامی» منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که از نظر مراکز تحقیقاتی وابسته به نهاد‌های نظامی، ریزپرندهها و پهپاد‌ها موضوع مهمی برای این نهاد‌ها در جنگ‌های آتی هستند.
در این تحقیق به صراحت آمده است که تهدیدات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای موجود در اطراف ایران، بر ضرورت و اهمیت استفاده مناسب از هواپیماهای بدون سرنشین جهت جمع‌آوری اطلاعات مناطق مرزی و آن‌سوی مرزها افزوده‌اند و یگان‌های نیروی زمینی ایران باید قادر باشند با استفاده از این تجهیزات، اطلاعات مورد نیاز خود را تهیه کنند تا به موقع از اقدامات دشمنان در منطقه باخبر شوند.