رافائل گروسی در واکنش به محدود شدن نظارت‌های آژانس در ایران اعلام آمادگی کرد “در سریع‌ترین زمان ممکن” به تهران سفر کند. در همین حال سخنگوی کمیسیون سیاست خارجی مجلس خواستار بررسی فوری تعلیق عضویت ایران در NPT شد.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره به تصمیم جمهوری اسلامی برای محدود کردن نظارت این نهاد بر فعالیت‌های هسته‌ای‌اش این کار را “اقدامی منفی” خواند.
رافائل گروسی به شبکه خبری الجزیره می‌گوید نظارت‌ها و بازرسی‌های آژانس به ایران امکان می‌دهد حرف‌های خود در مورد مخفی نکردن جنبه‌هایی از فعالیت‌های هسته‌ای را اثبات کند.
اکثریت قاطع اعضای شورای حکام آژانس روز چهارشنبه، هشتم ژوئن (۱۸ خرداد) قطعنامه پیشنهادی سه کشور اروپایی طرف برجام و آمریکا را تصویب کردند. در این قطعنامه جمهوری اسلامی به پاسخگویی هر چه سریع‌تر به پرسش‌های آژانس در مورد ذرات اورانیوم غیرطبیعی در سه مکان اعلام نشده فراخوانده شد.
از ۳۵ عضو شورای حکام ۳۰ کشور به این قطعنامه رای موافق دادند و مخالفان فقط چین و روسیه بودند. نمایندگان هند، لیبی و پاکستان نیز به قطعنامه رای ممتنع دادند.
قطع فعالیت برخی دوربین‌های آژانس
در پی تصویب این قطعنامه گروسی در یک نشست خبری از تصمیم تهران برای قطع فعالیت ۲۷ دوربین نظارتی آژانس خبر داد و سازمان انرژی اتمی ایران با انتشار فیلمی این اقدام را تائید کرد.
گروسی با بیان این که اقدام‌های اخیر ایران بر مذاکرات احیای برجام تاثیری منفی می‌گذارد اعلام آمادگی کرد برای مذاکره با مقام‌های ایرانی “در سریع‌ترین زمان ممکن” به تهران سفر کند.
“ضربه مهلک” به احیای برجام
مدیرکل آژانس روز پنج‌شنبه گفته بود روندی که در روزهای گذشته طی شده این نهاد نظارتی را برای انجام وظایف خود با “چالشی جدی” روبرو کرده و ادامه این روند “ضربه مهلکی” به مذاکرات احیای برجام خواهد بود که پس از حدود یک سال از بیستم اسفند متوقف شد.
سازمان انرژی اتمی می‌گوید دوربین‌هاییی که از مدار خارج شدند “فراپادمانی” بودند. دوربین‌ها و دستگاه‌های نظارتی آژانس در ایران شامل دو دسته هستند؛ یکی آنها که مطابق پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) فعالیت می‌کنند و دیگری دوربین‌ها و دستگاه‌هایی که بر اساس توافق هسته‌ای و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی این پیمان نصب شده‌اند.
با ادامه بن‌بست در مذاکرات وین و تنش‌های اخیر میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای بار دیگر زمزمه خروج احتمالی جمهوری از ان‌پی‌تی بالا گرفته که در مواردی ممکن است تهدیدی برای تحت فشار گذاشتن کشورهای غربی و گرفتن امتیاز در صورت احیای برجام باشد.
پیشنهاد بررسی خروج از NPT در مجلس
وب‌سایت “عصر ایران” شنبه ۲۱ خرداد از قول سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نوشت: «شخصا پیشنهادم این است که باید در اولین فرصت تعلیق عضویت در ان‌پی‌تی را در مجلس بررسی و در این زمینه تصمیم‌گیری کنیم.»
بنابر این گزارش محمود عباس‌زاده مشکینی، مانند شمار دیگری از مقام‌های جمهوری اسلامی تصویب قطعنامه شورای حکام را با سفر چند روز پیشتر گروسی به اسرائیل مرتبط دانست و توصیه کرد “تا روشن شدن قضیه” برای رفت و آمدهای او به تهران محدودیت‌هایی ایجاد شود. مدیرکل آژانس سفر خود به اسرائیل را یک سفر کاری معمولی عنوان کرد و ارتباط آن با قطعنامه را تکذیب کرده است.
همزمان، حسین شریعتمداری، نماینده رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای در موسسه کیهان در یادداشتی مدعی شد خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای “تنها راه” ایران است.
شریعتمداری در این یادداشت که ۲۱ خرداد در روزنامه کیهان منتشر شد می‌پرسد: «آیا ترک این پیمان برای تامین امنیت و دفاع از منافع ملی جمهوری اسلامی ایران ضرورت فوری و حیاتی ندارد؟!»
مدیر مسئول کیهان ادعا کرد: «بازرسی‌های آژانس از تاسیسات هسته‌ای و برخی مراکز نظامی کشورمان به بهانه اطمینان از صلح‌آمیز بودن فعالیت هسته‌ای ایران صورت گرفته و می‌گیرد و تاکنون بار‌ها اعلام شده است که در فعالیت هسته‌ای ایران انحرافی به سوی تولید سلاح دیده نمی‌شود.»
فعالیت‌های علنی و فعالیت‌های پنهانی
برخلاف این ادعا تنش‌های اخیر بر سر قانع‌کننده نبودن توضیح‌های مسئولان جمهوری اسلامی در مورد پیدا شدن رد موارد رادیواکتیو در سه مکانی است که جمهوری اسلامی آنها را به عنوان تاسیسات هسته‌ای اعلام نکرده است.
جمهوری اسلامی سال ۲۰۱۸ بر اثر فشارهای بین‌المللی به بازرسان آژانس اجازه داد از سه محلی که ظن فعالیت‌های مخفی و اعلام نشده هسته‌ای در آنها می‌رفت بازدید کنند و در هر سه محل که ظاهرا پاکسازی شده بود رد اورانیوم غیر طبیعی کشف شد.
آنچه شریعتمداری به آن اشاره می‌کند و در برخی گزارش‌های سال‌های گذشته آژانس هم به آنها اشاره شده “عدم انحراف” در فعالیت‌هایی است که در تاسیسات اعلام شده انجام می‌شود و تحت نظارت قرار دارند.
مناقشه‌های اخیر و سال‌های گذشته به طور عمده مربوط به فعالیت‌های مخفی و اعلام نشده بوده که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پاسخ‌های ایران در مورد منشاء اورانیوم در سه مورد آن را معتبر نمی‌داند و قطعنامه شورای حکام هم خواهان همکاری ایران برای شفاف‌سازی در مورد آنها شده است.
حجت‌الاسلام حسین جلالی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس ۱۹ خرداد به خبرگزاری فارس گفت: «قطعنامه اخیر شورای حکام علیه جمهوری اسلامی، تصمیم ایران را برای خروج و به تعلیق درآوردن اجرای داوطلبانه برخی اقدامات ذیل NPT سرعت می‌دهد.»
این اظهارات این ظن را تقویت می‌کند که جمهوری اسلامی خروج از ان‌پی‌تی را یک گزینه می‌داند یا دست‌کم آن را به عنوان اهرم فشاری برای امتیاز گرفتن ارزیابی می‌کند.
تکرار تهدیدهای قدیمی و عملی نشده
آیت‌الله هاشم حسینی بوشهری، عضو مجلس خبرگان و امام جمعه قم هفتم اردیبهشت ۱۳۹۷ که احتمال خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای شدت گرفت گفته بود: «به صراحت اعلام می‌کنیم اگر آمریکا از برجام خارج شود، ما از برجام خارج شده و از ان‌پی‌تی هم خارج خواهیم شد.»
چند روز پس از این تهدید، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری وقت آمریکا فرمان خروج این کشور از توافق هسته‌ای را امضاء کرد و جمهوری اسلامی بدون خروج از برجام و ان‌پی‌تی فقط به کاهش اجرای تعهدات برجامی خود از یک سال بعد اقدام کرد.
با افزایش بحث و توصیه‌ها درباره خروج از ان‌پی‌تی، بسیاری از تحلیگران، کارشناسان، سیاستمداران و حتی شماری از رسانه‌های نزدیک به اصولگرایان نسبت به پیامدهای این کار هشدار می‌دهند.
خبرگزاری دانشجو ۲۱ خرداد با شرح مزایای عضویت در ان‌پی‌تی نوشت: «ایران باید پیشنهاد‌های مبنی بر خروج از ان‌پی‌تی را پوست موز غربی‌ها و برخی بد تحلیلی‌های داخلی قلمداد کند و اگر قصد دارد در چارچوب قوانین بین‌المللی صنعت هسته‌ای را به پیش ببرد باید فعلا در این معاهده عضو بماند.»
در حال حاضر حدود ۱۹۰ کشور جهان عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای هستند. کارشناسان معتقدند برای کشورهایی که واقعا فقط در پی استفاده صلح‌آمیز از انرژی اتمی باشند عضویت در این پیمان امکانات و پشتیبانی‌های غیرقابل جایگزینی ارائه می‌کند.