علیرضا منافی – ایندیپندنت فارسی
مرکز ملی فضای مجازی با ارسال نامه‌ای به مارک زاکربرگ، مدیر شرکت متا، خواستار معرفی یک نماینده در ایران و فعالیت این شرکت بر اساس موازین جمهوری اسلامی شده است. با پایان مهلت ۱۰ روزه مرکز ملی فضای مجازی به شرکت متا، رئیس این مرکز ۱۰ روز دیگر به متا فرصت داده است تا در تصمیم خود تجدیدنظر کند. این اقدام حکومت ایران بیشتر به بهانه‌تراشی برای افزایش مسدودسازی سرویس‌های خارجی شبیه است.
درخواست جمهوری اسلامی ایران از شرکت متا چیست؟
روز ۱۶ آذر مرکز ملی فضای مجازی از ارسال نامه رسمی به مارک زاکربرگ، مدیر ارشد شرکت متا، خبر داد. در این نامه با ادعای نقش اینستاگرام و واتس‌اپ در اعتراضات و رعایت نکردن قوانین کشور، ۱۰ رو به شرکت متا فرصت داده شد که یک نماینده در ایران معرفی کند.
در این نامه که از طریق دفتر حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران در واشنگتن برای مدیرعامل متا ارسال شده است، حکومت ایران با وارد کردن اتهاماتی، از جمله انتشار سازمان‌یافته اخبار خلاف واقع، ترغیب خشونت و ناآرامی‌های اجتماعی، نقض حاکمیت ملی، زمینه‌سازی فعالیت تبلیغاتی و عملیاتی گروه‌های تروریستی، تعمیق شکاف‌های اجتماعی و تبعیض نژادی و قومی و زمینه‌سازی برای جرایم سازمان‌یافته، خواستار فعالیت متا براساس قوانین جمهوری اسلامی ایران شده است.
مطالب بیشتر در سایت ایندیپندنت فارسی
چند روز پس از انتشار این خبر، سخنگوی متا اعلام کرد که این شرکت وارد مکالمه با مقام‌های ایران نمی‌شود و سرگرم بررسی درخواست آن‌ها برای تعیین نماینده در ایران نخواهد شد. با پایان یافتن مهلت ۱۰ روزه مرکز ملی فضای مجازی، فیروزآبادی، رئیس این نهاد، ۱۰ روز دیگر به متا فرصت داد تا به خواست ایران پاسخ مثبت دهد.
تاریخچه درخواست همکاری جمهوری اسلامی ایران از سرویس‌های خارجی
مسدود شدن پلتفرم‌های خارجی در صورت نداشتن نماینده در ایران، موضوع جدیدی نیست، اما جمهوری اسلامی ایران اکنون شرایط را مهیا دیده است که آن را سخت‌تر از قبل اجرایی کند.
سال ۱۳۹۵ نیز با درخواست وزارت ارتباطات، سرورهای شبکه توزیع محتوای تلگرام (CDN) به ایران منتقل شد. اما این همکاری دوامی نداشت و کمتر از یک سال بعد، مجوز فعالیت تلگرام لغو، و حکم خارج کردن سرورهای تلگرام از کشور صادر شد. پاول دوروف، مدیرعامل تلگرام، «اختلاف‌نظر در موضوع مدیریت حریم خصوصی کاربران» را علت لغو این مجوز اعلام کرد.
سال ۱۳۹۶، شورای عالی فضای مجازی مصوبه ملزم شدن پیام‌سان‌های خارجی را به داشتن نماینده در ایران، تصویب کرد. سال ۱۳۹۷، رئیس مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرد که پلتفرم‌های خارجی که بیش از یک میلیون کاربر دارند، باید داخل کشور نماینده داشته باشند.
پروژه مسدودسازی اینستاگرام؛ از دولت روحانی تا دولت رئیسی
اولین اقدام جمهوری اسلامی ایران برای مسدودسازی اینستاگرام، به سال ۱۳۹۴ برمی‌گردد که وزارت ارتباطات با ادعای «غیراخلاقی» بودن محتوای برخی از صفحات اینستاگرام، به مسدودسازی آن‌ها اقدام کرد. اما دیری نپایید که اینستاگرام با رمزگذاری فعالیت‌های بین کاربر و سرور، هر چه حکومت ایران رشته بود، پنبه کرد.
در بهمن ۱۴۰۰ نیز سندی منتشر شد که در آن، دادستان سابق تهران در نامه‌ای به اطلاعات سپاه، خواستار مسدودسازی تدریجی اینستاگرام شده بود. در سند منتشرشده، مطرح شده بود که اینستاگرام با اقدام به رمزنگاری ارتباطات خود، «فیلترینگ هوشمند ما را بی‌اثر نمود و هیچ ارزشی برای حاکمیت برپا شده بر قطرات خون شهدا قائل نشد!»، از این رو، اینستاگرام باید مسدود شود.
آبان ۱۴۰۱، با هک‌شدن سرور ایمیل کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، اسنادی منتشر شد که در آن، ابراهیم رئیسی در زمان ریاست بر قوه قضائیه، خواستار كاهش پهنای باند و مسدودسازی تدریجی نرم‌افزارها و پيام‌رسان‌های خارجی، به‌ويژه اينستاگرام و واتس‌اپ، شده بود. طبق اسناد منتشرشده، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران نیز بنا به درخواست رئیسی، اعلام آمادگی کرده بود که بر مدیریت پهنای باند پیام‌رسان‌های خارجی در مناطق مختلف کشور نظارت کند.
مرکز ملی فضای مجازی به دنبال بهانه‌تراشی برای افزایش محدودیت‌های اینترنت
با توجه به سابقه طولانی حکومت ایران در مسدودسازی سرویس‌های خارجی و مصوبه‌های وضع‌شده و اسناد منتشرشده، ادعای حکومت ایران مبنی بر دخالت شرکت متا در اعتراضات اخیر، صرفا بهانه‌ای برای وضع محدودیت‌های بیشتر و دائمی کردن فیلترینگ اینستاگرام است.
از خلال اظهارات رئیس مرکز ملی فضای مجازی و تلاش‌های وزارت ارتباطات می‌توان دریافت که حکومت ایران می‌خواهد با وادار کردن سرویس‌های خارجی به فعالیت بر اساس موازین جمهوری اسلامی ایران، فعالیت‌های شهروندان را در پلتفرم‌ها رصد کند.
رئیس مرکز ملی فضای مجازی در گفت‌وگویی پیرامون مسدودسازی اینستاگرام و واتس‌اپ، موضع مرکز ملی فضای مجازی را درباره حق ناشناس ماندن در پیام‌رسان‌ها چنین بیان کرد: «گاهی این حق ناشناس ماندن برای جامعه است، و گاهی برای حکومت. اولی را می‌شود به رسمیت شناخت، اما ناشناس ماندن برای حکومت معنی ندارد؛ یعنی برای حکومت، فرد باید مشخص باشد.»
فیروزآبادی اظهار داشته است که پاسخ ندادن متا به نامه مرکز ملی فضای مجازی، مقدمه‌ای بر انسداد قانونی اینستاگرام است.
مسدودسازی فعلی اینستاگرام و واتس‌اپ، با دستور شورای امنیت کشور بوده است. اینک به نظر می‌رسد که مرکز ملی فضای مجازی خواهان آن است که به بهانه پاسخ ندادن متا به درخواست آن‌ها، این مسدودسازی را دائمی، و سخت‌گیری‌های بیشتری را بر این پلتفرم‌ها اعمال کند. احتمال داده می‌شود که در مرحله بعدی، پیامک‌های ارسال کد تایید این پلتفرم‌ها مسدود شود. در این صورت، امکان ساخت حساب کاربری در این سکوها میسر نخواهد شد. همچنین، افراد در صورت تغییر دستگاه خود یا فراموش کردن رمز عبور، دیگر نخواهند توانست کد تایید دریافت کنند.
گزارش متا از فعالیت‌های مخرب شبکه‌های وابسته به حکومت ایران
در حالی که حکومت ایران پلتفرم‌های شرکت متا را به دخالت در اوضاع ایران و ایجاد ناآرامی متهم می‌کند، گزارش سالانه شرکت متا نشان می‌دهد که حکومت ایران با راه‌اندازی شبکه‌هایی در فضای مجازی، به ایجاد کمپین‌های فریبنده و تبلیغ سیاست‌های حکومت ایران در کشورهای دیگر می‌پردازد.
طبق گزارش شرکت متا، فقط یکی از شبکه‌های وابسته به حکومت ایران که در آوریل ۲۰۲۰ کشف و مسدود شده، ۱۸ کشور را در چهار قاره هدف گرفته بوده است.
در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲، شرکت متا ۲۹ شبکه مرتبط با حکومت ایران را شناسایی و مسدود کرده است. به گفته متا، تنوع در عملیات‌های ایران مشهود است؛ به‌ویژه وقتی صحبت از عوامل پشت پرده این فعالیت به میان می‌آید. شبکه‌هایی که بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۲۲ حذف شدند، بیشتر در ارتباط با رسانه‌های دولتی بودند و محتوای مربوط به دولت ایران را تبلیغ می‌کردند. اما از اوایل سال ۲۰۲۱، کمپین‌های فریبنده رشد کردند و هدف آن‌ها دخالت در سیاست کشورهای دیگر بوده است. به گفته متا، دامنه فعالیت اغلب این شبکه‌ها گسترده است و در بقیه پلتفرم‌ها، مثل توییتر، تلگرام و تیک‌تاک هم فعالیت می‌کنند.