به نظر می‌رسد که موضوع فیلترینگ اینترنت در ایران همچنان یکی از مباحث داغ و بحث‌برانگیز در سطوح مختلف دولت و جامعه است. اظهارات محمدصادق مفتح، قائم‌مقام وزارت صنعت، معدن و تجارت، و موضع‌گیری‌های دیگر مقامات، از جمله فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، نشان می‌دهد که حتی درون دولت نیز انتقاداتی به سیاست‌های فیلترینگ وجود دارد.
این اظهارات نشان‌دهنده عدم موفقیت سیاست فیلترینگ اینترنت در سال‌های گذشته و تردید در موفقیت آن در آینده است. این موضوع به ویژه در پی وعده‌های مسعود پزشکیان در دوران تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری برای مقابله با سانسور و محدودیت‌های اینترنتی اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
با این حال، تناقضات موجود در سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها، از جمله جلسه محرمانه شورای عالی فضای مجازی و مواضع مختلف مقامات، نشان‌دهنده پیچیدگی‌های این موضوع و اختلافات داخلی در سطح حکومتی است. این وضعیت همچنین به واکنش‌های منفی و انتقادات گسترده در فضای مجازی و جامعه ایران منجر شده است.
در ادامه به تحلیلب و گزارشی کوتاه از برخورد دولت جدید با فیلترینگ می پردازیم
۱. سابقه تاریخی فیلترینگ در ایران
سیاست فیلترینگ اینترنت در ایران به بیش از یک دهه پیش بازمی‌گردد و به عنوان ابزاری برای کنترل اطلاعات و جلوگیری از دسترسی کاربران به محتوای نامطلوب از دیدگاه دولت استفاده شده است. محدودیت‌هایی بر روی شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌های خبری، و برنامه‌های پیام‌رسان به طور مداوم اعمال شده و با تحولات فناوری و ظهور پلتفرم‌های جدید این محدودیت‌ها تشدید شده است.
هدف اصلی فیلترینگ:
جلوگیری از دسترسی به محتوای سیاسی و اجتماعی مخالف با سیاست‌های رسمی.
کاهش تأثیرات فرهنگی ناشی از محتواهای غربی و غیراسلامی.
کنترل و جلوگیری از فعالیت‌های سازمان‌دهی شده توسط گروه‌های مخالف دولت.
۲. سیاست‌های دولت فعلی و اظهارات مقامات
محمدصادق مفتح اخیراً فیلترینگ را بی‌نتیجه و عبث توصیف کرده و اعلام کرده است که اگر این سیاست در ۱۰ سال گذشته موفق نبوده، در ۱۰ سال آینده نیز نخواهد بود. این موضع نشان‌دهنده عدم رضایت و نقد داخلی نسبت به سیاست فیلترینگ از سوی مقامات دولتی است.
موضع فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت: او به صراحت اعلام کرده که فیلترینگ به اهداف خود نرسیده است و تأکید کرد که حکمرانی لزوماً به معنای فیلترینگ نیست. این دیدگاه نشان می‌دهد که حتی در درون دولت نیز اختلاف‌نظرهایی درباره مؤثریت فیلترینگ وجود دارد.
وعده‌های مسعود پزشکیان: مسعود پزشکیان در دوران تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری وعده‌هایی مبنی بر رفع فیلترینگ و مقابله با سانسور اینترنت داده بود. او قول داده بود که جلوی فیلترینگ بایستد و برای بازگرداندن کسب‌وکارهای آسیب‌دیده تلاش کند. با این حال، پس از آغاز دوره ریاست‌جمهوری او، تصمیم‌گیری‌های نهایی و اقدامات عملی دولت همچنان مبهم و متناقض باقی مانده است.
۳. تأثیرات اقتصادی و اجتماعی فیلترینگ
تأثیر بر کسب‌وکارها: فیلترینگ اینترنت تأثیرات منفی زیادی بر اقتصاد دیجیتال ایران داشته است. محدودیت‌ها بر روی پلتفرم‌های ارتباطی و تجاری مانند اینستاگرام و تلگرام باعث شده بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط متضرر شوند. به گزارش‌های مختلف، این محدودیت‌ها منجر به کاهش درآمد، از دست رفتن فرصت‌های شغلی، و مهاجرت متخصصان به خارج از کشور شده است.
تأثیر اجتماعی: فیلترینگ باعث ایجاد ناامیدی و نارضایتی اجتماعی شده است. افراد بسیاری از محدودیت‌های اینترنت به عنوان نقض آزادی بیان و حقوق شهروندی خود ناراضی هستند. این موضوع به واکنش‌ها و اعتراضات گسترده در شبکه‌های اجتماعی و حتی به تجمعات خیابانی نیز منجر شده است.
۴. چالش‌ها و موانع دولت در تغییر سیاست فیلترینگ
یکی از چالش‌های اصلی در زمینه رفع فیلترینگ، تضاد منافع و اختلاف‌نظرهای داخلی بین دولت و نهادهای فرادولتی مانند سپاه پاسداران و دستگاه‌های امنیتی است. این نهادها به دلایل امنیتی و سیاسی بر حفظ فیلترینگ اصرار دارند و مانع از انجام تغییرات جدی در این زمینه می‌شوند.
علاوه بر این، تکنولوژی‌های جدید مانند 5G و توسعه سیستم‌های شنود و جاسوسی از شهروندان نیز نقش مهمی در برنامه‌های دولت دارند که باعث پیچیده‌تر شدن مسئله می‌شود.
۵. تحلیل نتایج ممکن در آینده
با توجه به اظهارات مقامات و وعده‌های داده شده، به نظر می‌رسد که دولت مسعود پزشکیان همچنان در یک موقعیت متزلزل و دچار تضاد داخلی در مورد رفع فیلترینگ قرار دارد. اگرچه او وعده‌هایی مبنی بر آزادی اینترنت داده بود، اما تا کنون تصمیم‌گیری‌های قاطع و مشخصی در این زمینه انجام نشده است و دولتمردان جدید به این واقعیت پی برده اند که:
احتمال عدم موفقیت در رفع فیلترینگ به دلیل فشارهای نهادهای امنیتی و نظارتی.
تمرکز بیشتر بر روی تقویت سیستم‌های نظارتی و شنود شهروندان به جای تلاش برای آزادی بیشتر.
افزایش نارضایتی عمومی و مهاجرت بیشتر نیروهای متخصص در صورت تداوم محدودیت‌های اینترنت.
با توجه به شرایط فعلی و تحلیل اظهارات مقامات دولتی، به نظر می‌رسد که سیاست فیلترینگ در ایران همچنان ادامه خواهد داشت و تغییرات جدی و اساسی در کوتاه‌مدت دشوار به نظر می‌رسد. اما در صورت فشار بیشتر از سوی جامعه مدنی و نهادهای بین‌المللی، ممکن است برخی تغییرات تدریجی و محدود در سیاست‌های فیلترینگ رخ دهد.در این میان سخنان وزیر صمت و مسولین دیگر گواه بر شکست فیلترینگ و بوجود آمدن مافیای فیلتر شکن درون ساختار رژیم است.
قائم‌مقام وزارت صمت می‌گوید اگر فیلترینگ اینترنت در ایران در ۱۰ سال گذشته موفق نبوده، به همین دلیل در ۱۰ سال آینده هم موفق نخواهد بود.
محمدصادق مفتح، قائم‌مقام وزیر صنعت و معدن و تجارت روز چهارشنبه ۲۵ مهر به وب‌سایت «تجارت‌نیوز» گفت: «کیست که در این چندساله اعتقاد داشته باشد فیلترینگ موفق بوده؟ کسی هست که اعتقاد داشته باشد فیلترینگ موفق بوده است؟»
این مقام ارشد دولتی همچنین با تأکید بر «بی‌نتیجه و عبث» بودن فیلترینگ در ایران گفت: «اگر ما در ۱۰ سال گذشته در مورد فیلترینگ به هر دلیلی موفق نبوده‌ایم، به همان دلیل در ۱۰ سال آینده هم موفق نخواهیم بود.»
اظهارات قائم‌مقام وزارت صمت دو روز پس از موضع‌گیری فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، مطرح می‌شود که به‌صراحت گفت: «کارِ کارشناسانه نشان داده فیلترینگ به اهداف خودش نرسیده است.»
خانم مهاجرانی در جمع خبرنگاران دربارهٔ فیلترینگ در ایران افزود: «حکمرانی لزوماً به معنای فیلترینگ نیست. موضع دولت راجع به فیلترینگ همان موضعی است که آقای رئیس‌جمهور از ایام انتخابات اخذ کردند.»
مطالبهٔ رفع فیلترینگ در ایران باتوجه به وعده‌های مسعود پزشکیان در دوران تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری مبنی بر مقابلع با سانسور اینترنت افزایش یافته است.
پزشکیان در آن دوران در واکنش به نوشتهٔ یکی از کاربران در شبکه اجتماعی ایکس که خواستار تضمین برای مقابله با گشت ارشاد و سانسور اینترنت در صورت پیروزی در انتخابات شده بود، نوشته بود: «تضمین می‌دهم که تمام دولت در برابر گشت‌های اجباری، فیلتر کردن و فیلترشکن‌بازی و فشارهای بیرونی در همۀ جلسات و تمام‌قد بایستد.»
او جملهٔ معروف دیگری نیز دارد که در هفته‌های اخیر بارها توسط برخی کاربران در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شده، مبنی بر این‌که «اینترنت را باید آزاد کنیم. من اگر انتخاب شدم، جلوی فیلترینگ خواهم ایستاد و کسب‌وکارهای تعطیل‌شده را بازیابی خواهم کرد».
با این حال پس از برگزاری اولین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دوران ریاست‌جمهوری مسعود پزشکیان، با آن‌که بسیاری چشم‌انتظار نتیجه بودند، به نوشتهٔ وب‌سایت خبرآنلاین، «رئیس‌جمهور تنها یک حرف برای گفتن داشت و آن برخورد با فیلترشکن‌فروش‌ها و عدم رفع فیلترینگ بود».
او که پیش از این بارها از وضعیت فعلی فیلترینگ در ایران انتقاد کرده و با اشاره به «آسیب‌های» فیلترینگ گفته بود که این محدودیت حتی بستری برای مهاجرت نیروها و مغزهای کشور ایجاد کرد، هیچ اظهارنظری دربارهٔ محتوای نشست محرمانهٔ شورای عالی فضای مجازی در اختیار رسانه‌ها نگذاشت.
همان‌طور که دستورکار و زمان برگزاری نشست شورای عالی فضای مجازی محرمانه بود، گزارش این نشست نیز محرمانه ماند و تنها صحبت‌های مسعود پزشکیان از این نشست به بیرون درز پیدا کرد که به‌نوشتۀ خبرآنلاین، در این جلسه گفته بود «فعلاً نمی‌تواند زمان مشخصی را برای رفع فیلترینگ اعلام کند».
طی این مدت، اظهارات ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، نیز که از پاسخ مثبت یا منفی دربارهٔ رفع این محدودیت در کشور خودداری کرد، انتقادهای زیادی را در فضای مجازی و سیاسی ایران برانگیخت. هرچند او بعدتر و پس از ایجاد جنجال‌های فراوان، سعی کرد اظهارات خود را در این باره تصحیح کند.
رادیوفردا در زمان تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری تحلیلی را به‌قلم مهدی صارمی‌فر منتشر کرده بود که در آن آمده بود پزشکیان ممکن است وعده‌های آزادی اینترنت و رفع فیلترینگ بدهد اما احتمال رخ دادن وضعیتی شبیه دورۀ دولت حسن روحانی بسیار است.
در این مطلب همچنین آمده بود در صورت رئیس‌جمهور شدن پزشکیان، احتمالاً ضمن برجسته‌شدن خبرهای درگیری‌هایی بین دولت و نهادهای فرادولتی و مشغول شدن افکار عمومی به درگیری‌هایی دربارهٔ جزئیات فیلترینگ سرویس‌های اینترنتی، دولت روی توسعۀ سیستم‌های شنود و جاسوسی از شهروندان و به‌روزرسانی آن‌ها براساس قابلیت‌های فناوری‌های جدید مانند 5G تمرکز خواهد کرد.
منبه/رادیو فردا