د. بێهرووز چەمەنئارا
🔹 خۆههڵوهشاندنهوهی پهکهکه دۆست و دژمن، لایهندار و ڕهخنهگر، دوور و نزیکی ههموو تووشی سهرسوڕمان کردووه. دیاره من نه پهیوهندییهکی حیزبیم ههیه و نهش لایهنداری ئهم لایهن یان ئهو بهرهم بهڵام منیش پێم خۆشه لهم دۆخه مێژوویییهدا ڕاوبۆچوونی خۆم وهکوو هاووڵاتییهکی کورد دهرببڕم.
له کاتی دهرکردنی بهیاننامهی کۆتاییی خۆههڵوهشاندنهوهی پهکهکه من له ئامهد بووم و چالاکیی دامهزراوه فهرمی و سیاسییهکانی شاره مهزنهکهی ئامهدم به چاو دهدی و تێگهیشتن و بهرههڵهستی دهسهڵاتدار و خهڵکی ئاسایی، له شارهدارهوه ههتاکوو دهستفرۆشکی ئاسایی له بازاڕی سووری ئامهد، بۆم سهرنجڕاکێش بوو.
دیاره ئهم حیزبه له سهردهمێکدا بهدی هات که سهردمهی شهڕی قورسی نێوان هێزهکانی چهپی شۆڕشگێڕ و ڕاستی ڕادیکاڵ بوو. زانکۆهکان، بزووتنهوهی کریکاران و ههندێ له ئهحزابی سیاسی له تورکیا لایهنداری ئایدیۆلۆژیای چهپ و و دژ به پێکهاتهی دهوڵهت-نهتهوه بوون. پهکهکهش ههر له سهرهتاوه وهکوو باڵی کوردیی چهپی شۆڕشگێڕ، دژی پێکهاتهی دهوڵهت-نهتهوه بوو و له بنهڕهتدا پێکهاتهی دهوڵهت-نهتهوهی وهکوو درێژهدهری سیستهمی بورژوازی پێناسه دهکرد. واته پهکهکه ههر له سهرهتاوه سنوورهکانی خۆی لهگهڵ بزووتنهوه کوردییهکانی ڕۆژههڵات و باشوور جیا کردبووهوه و خۆی نهک تهنیا پارێزهری کورد بهڵکوو پارێزهری مافی چهوساوهکان و بندهستان، ئهوهش له چوارچێوهی شۆڕشی چینایهتی پێناسه دهکرد.
مودیلی کونفیدرالیزمی دیموکراتیک، وهڵامی پهکهکه به پرسی سهربهخۆیی و سهربهخۆییخوازیی کوردان له فۆرمی کلاسیکی خۆی واته باوهڕ به پێکهێنانی یهک دهوڵهتی نهتهوهیی له چوارچێوهی سنووری دیاریکراو بوو.
هاوسۆزی و هاودڵیی ئێمهی کورد به تایبهتی کوردانی باوهڕمهند به مودیلی سهربهخۆیی کلاسیک لهگهڵ پهکهکه و ئۆجاڵان به تایبهتی له دوای دهستبهسهرگیرانی ناجوانمێرانهی له کێنیا له ساڵی ٩٩ به تایبهتی له ناوچه پهراوێزییهکانی گوتاری سیاسی (وهکوو ئیلام، کرماشان و هتد) زۆرتر بووهوه. هۆکاری ئهمهش بهشێکی دهگهڕایهوه بۆ شهڕی گوتاری له نێوان ئێرانی ئیسلامی و ترکیای لائیک له به تایبهتی له دهیهی ٩٠، که لهم بهستێنهدا گهریلای کورد وهکوو قارهمانی دژهی سیستهمی گهندهڵی بێ ئهخلاق و بێ بهها له تهلهفیزیۆنی فهرمیی ئێران پیشان دهدرا و ههواڵی شهڕهکانی پهکهکه و ترکیا، ههواڵی ڕۆژهفی فهرمیی ئێران بوو.
من وای بۆ دهچم و لهوانهشه ههڵه بم، بهڵام به باوهڕی من ئێمهی کوردی خواروو زۆرتر له ڕێگای دهسگا ڕاگهیاندنییهکانی ناوخۆی ئێرانهوه لهگهڵ پهکهکه ئاشنا بووین و ئینجا بهرهبهره لهگهڵ خودی ئهو حیزبهدا پهیوهندیی ڕاستهوخۆمان وهرگرت. ئهمه بهو واتایهیه که لانیکهم، ئێمه به پێش-تێگهیشتنی خۆمانهوه چووینه پیریی پهکهکهوه له کاتێکدا پهکهکه و تێگهیشتنی ئێمه هاوتا نهبوون. له مێشکی ئێمهدا گهریلا، گهریلای نیشتمانی کوردستانه و باوهڕمهنده به پێکهێنانی وڵاتێکی سهربهخۆ له سنووری کوردستان، واته ئێمه هێشتا له سنووری ناسیۆناڵیزمی کلاسیکی خۆمان بووین بهڵام ئێستا دڵمان گرێ درابوو به حیزبێکی چهپ به بهرنامه و پهیڕهو و پرۆگرامداری چهپی دژی ناسیۆناڵیزمی کلاسیکهوه.
ههر بۆیه، وێڕای ههوڵی سیستهماتیکی پهکهکه، له بنهڕهتدا، ئهوه پرۆپاگاندای کۆماری ئیسلامی دژ به ترکیای لائیک بوو که ههستی هاوسۆزیی خهڵکی باشووری ڕۆژههڵات لهگهڵ پهکهکه دهبزواند. واته به پێچهوانهی کۆمهڵه و دیموکراتهوه، پهکهکه له کهمتر له یهک دهیه توانی به کهڵکوهرگرتن له بۆشایی گوتاری سیاسی کوردی، هاوسۆزی خهڵک و ههڵهی تاکتیکیی ڕژیمی کۆماری ئیسلامی، جێی خۆی له باشووری ڕۆژههڵات بکاتهوه و له خوارووترین شارهکانی ڕۆژههڵات، ئهندامی چالاک وهرگرێ و خۆی بههێزتر بکاتهوه.
به پێچهوانهی چینی پێشوو، ئێمه یهکهم چین له دانیشتوانی ئهو شارانه بووین که ڕاستهوخۆ ههڤاڵانی قهندیلمان که به شێوهی نهێنی دههاتن، له شار دهبینی و کتێب و نامیلکهمان لێ وهردهگرتن.
پهکهکهش بێ ههڵه و بایاس نهبوو و زۆر جار له قسهکانی بهرپرسان و وتهبێژانیانهوه ئاماژهگهلێک له سهر سهربهخۆیی و چارهسهرکردنی کێشهی کورد دهبیسترا که دڵخۆشکهر بوو بهڵام ئهوهی که ڕاستییه ئهوهیه ئێمه ههڵه تێگهیشتبووین و چاوهڕوانییهکانمان له چوارچێوهی تێگهیشتنی ئهوان نهبوون و مێژووش پیشاندهری ئهوهیه که ئهوان
له سهر هێڵی دیاریکراوی خۆیان ڕۆیشتوون و تاکوو کۆتا ههنگاو که ههڵوهشاندنهوهی خۆیان بوو له سهر قسهی خۆیان بوون و وهفایان به سهر برد.
بهڵام ئێستا چهند خاڵی گرنگ که دهسکهوتی حاشاههڵنهگری ئهوانه:
１. کاریگهریی ئیجگار گهورهی له سهر تێگهیشتنی کورد له خۆی ههبووه و هیچکات کورد ئهوهندهی ئێستا خۆئاگا نهبووه.
２. تواناترین حیزبی کوردی بووه له بڕینی ههموو سنوورهکانی ڕۆژههڵاتی ناوین و توانیوه له ئاستی نێونهتهوهییدا یان بڕیاردهر بێت یان وهکوو کارتێکی گرنگ له کایهی سیاسی و سهربازی لهبهرچاو بگیردرێت.
３. بهشداری سهرهکییه له گهڕاندنهوهی باشووری ڕۆژههڵات بۆ مهیدانی سیاسی کوردی.
４. کارگێڕی سهرهکی بووه له بهدیهاتنی ڕۆژاوا وهکوو دیفاکتۆیهکی سیاسی و سهربازی.
５. هێزێکی بهرگر بووه که ڕاستهوخۆ یان ناڕاستهوخۆ ههرێمی کوردستانی پاراستووه. ههم له شهڕی دژی ترکیا و ههم له شهڕی دژی داعش جێی دهستی دیاره.
６. ترکی کێویی کرده کوردی باکوور و کوردی باکووری کرده باکووری کوردستان.
７. پرسی کوردی نێونهتهوهیی کردهوه و بهستێنی بۆ بهدیهاتنی حیزبێکی سیاسیی بههێز وهکوو دهم-پارتی ساز کرد که ئێستا وهکوو هێزی سێیهم له ترکیا دێته دهژمار.
８. داینامیکێی حیزبی و سهربازیی بوو که له هیچ یهک له ئهحزابی کوردستانی ئهزموون نهکرابوون.
بۆیه به باوهڕی من، خۆههڵوهشاندنهوهی پهکهکه ئهگهر له بهستێنی مێژووی خودی ئهو حیزبهدا ههڵبسهنگێندرێت، زۆر سروشتی و له جێگای خۆیدایه چۆنکه توانیویهتی به ئامانجهکانی خۆی گهیشتووه و ڕژیمێکی حهقیقهت بۆ خۆی ساز داوه که دڵنیایه له دوای خۆی نهک تهنها له بهشێکی بهرچاو له کۆمهڵگای کوردی، بهڵکوو له حیزبێکی سیاسی و سیستهمێکی ئابووریی و میدیاییی زیندوودا دهمێنێتهوه.
چاوهڕوانی دهکهم له دوای ئهم ههنگاوه، لانیکهم چهند گۆڕانکاری له بهستێنی سیاسی و قانوونی له ترکیا بێته ئارا که بریتین له:
１. ئازادکردنی چهند ده ههزار زیندانیی سیاسی.
２. ئازادکردنی سهرۆک ئاپۆ، دهمیرتاش و هاوڕێیانی.
３. سهرلهنوێ داڕشتنی پێناسهی نهتهوهی ترکی و لابردنی نهتهوهی ترک وهکوو تهنها نهتهوهی ترکی.
４. بهفهرمیکردنی زمانی کوردی.
５. لابردنی قهیوومییهت به شێوهی قانوونی و پابهندکردنی دهوڵهت به بڕیاری خهڵک به تایبهتی بۆ شارهوانییهکان.
６. کردنهوهی دهرگای گهشهپێدان بۆ بهشی ڕۆژههڵاتیی ترکیا، ئاساییکردنهوهی دۆخی ئهمنی و کهمکردنهوهی هێزه عهسکهرییهکان لهو دهڤهرانه.
هیوادارم ئێستا و له نهبوونی حیزبی پهکهکه، ئهحزابی ڕۆژههڵاتی ههنگاوێکی بوێرانه بۆ یهکڕیزی له پێناو بهها بهرزهکانی نیشتمان ههڵبگرن و بۆشاییی بهدیهاتوو به شێوهی شیاو پڕ بکهنهوه و پشتی یهکتر بگرن. پێویسته ئهحزابی ڕۆژههڵاتی وانه وهرگرن و ڕوو بکهنه چینی مامناوهندی کوردستانی و پهیوهندیی سیستهماتیک ساز بکهن ههروهها پهیوهندیی چڕوپڕ و سیستهماتێک له نێوان خۆ و ئهکادیمیسییهنهکان ساز بکهن. ههروهها دهبێ ئاگادار بن که ئێستا پێوهری ههڵسهنگاندنی ئهحزاب، نه گوتاری چهپ و شۆڕشی چینهکان بهڵگوو «سهربهخۆیی»ـی کوردستانه و دهبێ ههموویان پهیوهندی یان جیاوازیی خۆیان لهگهڵ ئهم پێوهره یهکلاکهروهدا ڕوون بکهنهوه.
ترجمه به فارسی توسط هوش مصنوعی:
خودانحلالی پ.ک.ک، دوست و دشمن، بیطرف و منتقد، دور و نزدیک، همگی را دچار سردرگمی کرده است.
طبیعیست که من نه وابستگی حزبی دارم و نه تعلق خاطر به این یا آن جناح، اما دوست دارم در این شرایط تاریخی، دیدگاه خود را به عنوان یک شهروند کُرد بیان کنم.
در زمان انتشار بیانیهی پایانی خودانحلالی پ.ک.ک من در آمد (دیاربکر) بودم و فعالیتهای رسمی و سیاسی این شهر بزرگ را از نزدیک زیر نظر داشتم. آنچه برایم جلب توجه کرد، درک و رفتار مردم عادی و صاحبان قدرت بود، از شهرداری گرفته تا دستفروش بازار سور دیاربکر.
پ.ک.ک در دورانی سر برآورد که درگیری سختی میان نیروهای چپ انقلابی و راست رادیکال در جریان بود. دانشگاهها، جنبشهای کارگری و برخی احزاب سیاسی ترکیه به ایدئولوژی چپ و مخالفت با دولت-ملت گرایش داشتند. پ.ک.ک نیز از ابتدا به عنوان شاخهی کُردی چپ انقلابی، مخالف ساختار دولت-ملت و در اساس، منتقد تمدن بورژوازی بود. بنابراین از همان آغاز خود را از دیگر جنبشهای کردی شرق و جنوب کردستان متمایز میکرد و تنها مدافع کردها نبود بلکه مدافع حقوق فرودستان و اقشار محروم نیز بود، آنهم در چارچوب انقلابیِ اجتماعی.
مدل «کنفدرالیسم دموکراتیک» پاسخی بود از سوی پ.ک.ک به مسئلهی استقلالطلبی کلاسیک کردها، یعنی باور به تشکیل یک دولت-ملت در چارچوب مرزهای مشخص.
همدلی ما کردها، بهویژه کردهای باورمند به مدل استقلالطلبی کلاسیک، با پ.ک.ک و بهویژه اوجالان پس از دستگیری ظالمانهاش در کنیا در سال ۱۹۹۹، بهویژه در مناطق پیرامونی گفتمان سیاسی همچون ایلام، کرمانشاه و غیره، افزایش یافت. دلیل آن، بخشی به جنگ گفتمانی میان ایران اسلامی و ترکیهی لائیک در دههی ۹۰ برمیگردد؛ در این رقابت، چریکهای کرد به عنوان قهرمانان مبارزه با نظام فاسد و بیاخلاق در رسانههای رسمی ایران معرفی میشدند و اخبار جنگهای پ.ک.ک و ترکیه، تبدیل به اخبار روتین رسانههای رسمی ایران شده بود.
من چنین تصور میکردم، و شاید هم اشتباه، اما به باور من، ما کردهای خاور ایران، بیشتر از طریق دستگاههای رسانهای داخلی ایران با پ.ک.ک آشنا شدیم، سپس به شکل مستقیم با خود حزب ارتباط پیدا کردیم. این بدان معناست که ما پیش از اینکه از درون، با درک خود به پ.ک.ک برسیم، از بیرون با تصویری در ذهن، به سراغ آن رفتیم. ما پ.ک.ک را همچون نیرویی ملیگرایانهی کردی میدیدیم، وفادار به تشکیل کشوری مستقل در چارچوب کردستان؛ در حالی که ما هنوز در چارچوب ناسیونالیسم کلاسیک خود باقی بودیم، اما اکنون دلمان را به حزبی چپ با برنامه و اندیشهای ضد ناسیونالیسم کلاسیک گره زده بودیم.
از این رو، اقدامات سیستماتیک پ.ک.ک، در اصل، پروپاگاندای جمهوری اسلامی علیه ترکیهی لائیک بود که حس همدلی مردم جنوب شرق ایران با پ.ک.ک را برانگیخت. یعنی برخلاف کومله و دموکرات، پ.ک.ک توانست از خلأ گفتمان سیاسی کردی بهرهبرداری کند، از همدلی مردمی و اشتباهات تاکتیکی رژیم ایران استفاده کند، جایگاه خود را در جنوب شرق تثبیت کند و حتی از پایینترین شهرهای این منطقه، نیرو جذب کند و خود را تقویت نماید.
بر خلاف نسل پیشین، ما نخستین نسلی بودیم که مستقیماً با رفقای قندیل، که بهطور مخفی وارد شهر میشدند، برخورد داشتیم و از آنها کتاب و نامه دریافت میکردیم.
البته پ.ک.ک نیز بینقص نبود، و بارها در سخنان مسئولین و نظریهپردازان آن، به مواردی دربارهی استقلال و حل مسئلهی کُرد اشاره شد که دلگرمکننده بود، اما حقیقت این است که ما اشتباه برداشت کرده بودیم و انتظارات ما با درک و اهداف آنان همراستا نبود؛ تاریخ نیز نشان داد که آنها در مسیر مشخص خود حرکت کردهاند و حتی در گام نهایی یعنی خودانحلالی، به اصول خود وفادار ماندند.
اما اکنون چند نکتهی مهم که دستاورد انکارناپذیر آنان است:
۱. تأثیر بسیار جدی در آگاهیبخشی به کردها داشتهاند و هیچگاه این سطح از خودآگاهی میان کردها وجود نداشته است.
۲. قویترین حزب کردی بودند که توانستند تمام مرزهای خاورمیانهای را درنوردند و در سطح بینالمللی مؤثر و یا به عنوان برگ برندهای مهم در معادلات سیاسی و نظامی مطرح باشند.
۳. نقش محوری در بازگرداندن جنوب شرق ایران به میدان سیاست کردی.
۴. سهم عمده در تشکیل ساختار سیاسی-نظامی دیفاکتوی روژاوا.
۵. نیرویی بازدارنده بودند که مستقیماً یا غیرمستقیم از اقلیم کردستان محافظت کردند؛ هم در برابر ترکیه و هم در برابر داعش حضور مؤثر داشتند.
۶. کردیبودن باکور (شمال) را به ترکی و ترکیبودن باکور را به کردی ترجمه کردند.
۷. مسئلهی کردی را بینالمللی کردهاند و با تأسیس حزبی نیرومند چون «دمپارتی»، تبدیل به سومین نیروی سیاسی در ترکیه شدهاند.
۸. دینامیک حزبی و نظامیای را به نمایش گذاشتند که هیچکدام از احزاب کردستان تاکنون تجربه نکردهاند.
به همین دلیل، به باور من، خودانحلالی پ.ک.ک اگر در چارچوب تاریخ سیاسی خودشان بررسی شود، بسیار طبیعی و در جای خودش است، چراکه به اهداف خود رسیدهاند و رژیمی واقعی برای خود ساختهاند که به بقای خود پس از خودانحلال هم اطمینان دارد؛ نه فقط در بخشی برجسته از جامعهی کرد، بلکه در قالب حزبی سیاسی، نظامی، اقتصادی و رسانهای زنده باقی خواهد ماند.
من امیدوارم بعد از این مرحله، لااقل چند تغییر سیاسی و حقوقی در ترکیه به وقوع بپیوندد که عبارتند از:
۱. آزادی دهها هزار زندانی سیاسی.
۲. آزادی رسمی رهبر آپو، دمیرتاش و یارانش.
۳. بازتعریف ملیت ترکیه و حذف انحصار «ملت ترک» به عنوان تنها ملت رسمی.
۴. رسمیسازی زبان کردی.
۵. حذف قیمگرایی قانونی و پایبندی دولت به رأی مردم، بهویژه در شهرداریها.
۶. گشودن دروازههای توسعه برای مناطق کردنشین ترکیه، عادیسازی وضعیت امنیتی و کاهش نیروهای نظامی.
امیدوارم اکنون و در نبود حزب پ.ک.ک، احزاب روژهلات (شرق کردستان) گامی جسورانه بهسوی اتحاد برای ارزشهای والای میهن بردارند و این خلأ آینده را آگاهانه پر کنند و حامی یکدیگر باشند. لازم است احزاب روژهلات به سوی مرکزیسازی سیاسی در کردستان بروند، ارتباط سیستماتیک با همدیگر و دانشگاهیان برقرار کنند. همچنین باید بدانند که اکنون معیار ارزیابی احزاب، نه گفتمان چپ یا انقلابی، بلکه استقلال کردستان است و همگی باید نسبت خود را با این معیار آشکار کنند؛ چه از آن پیروی کنند، چه زاویه داشته باشند.