ترامپ: جمهوری اسلامی برای بقا میجنگد، نه برای برنامه هستهای
تحلیل: تقابل لفظی واشنگتن و تهران در سایهی تضعیف موقعیت منطقهای ایران
در تازهترین گفتوگوی خود با نشریهی تایم، دونالد ترامپ، رئیسجمهوری ایالات متحده، جمهوری اسلامی ایران را «بسیار ضعیف» توصیف کرد و مدعی شد که تهران دیگر برای توسعه برنامه هستهای نمیجنگد، بلکه «برای بقا و زندهماندن تلاش میکند». او گفت: «ایران زمانی در پی سلطه بر خاورمیانه بود، اما امروز قدرت و احترام گذشته را از دست داده است.»
ترامپ در این گفتوگو همچنین گفت که تضعیف جمهوری اسلامی یکی از عوامل کلیدی پیشرفت در مسیر توافق صلح غزه است و افزود: «اگر ایران هنوز آنقدر قوی بود، عربستان سعودی و دیگر کشورها هرگز از این توافق حمایت نمیکردند.» به باور او، «کشته شدن قاسم سلیمانی»، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، نقطهی آغاز فروپاشی تدریجی قدرت جمهوری اسلامی در منطقه بوده است.
زمینه و پیام سیاسی اظهارات ترامپ
اظهارات اخیر ترامپ در شرایطی بیان میشود که او بار دیگر در آستانه انتخابات ریاستجمهوری آمریکا قرار دارد و سیاست خارجی، بهویژه در قبال ایران و خاورمیانه، یکی از محورهای اصلی تبلیغات او محسوب میشود. ترامپ تلاش دارد تصویری از دوران ریاستجمهوری خود ارائه دهد که در آن آمریکا با اعمال فشار حداکثری توانسته «تهدید ایران» را مهار کند و موازنهی قدرت در خاورمیانه را به سود خود تغییر دهد.
از منظر سیاسی، این گفتهها ادامهی همان گفتمان بازدارندگی و فشار اقتصادی و نظامی است که دولت ترامپ پس از خروج از برجام در سال ۲۰۱۸ دنبال کرد. او با ترور قاسم سلیمانی در دی ۱۳۹۸، تحریمهای شدید اقتصادی و انزوای دیپلماتیک ایران، میکوشید نشان دهد که سیاست «فشار تا فروپاشی» مؤثر بوده است.
پاسخ تند رهبر جمهوری اسلامی
چند روز پیش از این گفتوگو، علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، در واکنشی کنایهآمیز به سخنان ترامپ و مقامات اطلاعاتی آمریکا گفت: «رئیسجمهوری آمریکا افتخار میکند که صنعت هستهای ایران را بمباران کردیم و از بین بردیم. خیلی خوب، به همین خیال باش!» این واکنش نشان میدهد که تهران همچنان در پی نمایش نوعی اقتدار نمادین است، حتی در حالی که با بحرانهای داخلی، فشارهای اقتصادی و چالشهای منطقهای دستبهگریبان است.
خامنهای در سخنرانی خود تلاش کرد پیام «تسلیمناپذیری» جمهوری اسلامی را به مخاطبان داخلی منتقل کند؛ اما همزمان، لحن دفاعی و طعنهآمیز او از افزایش فشار واقعی بر ساختار قدرت در ایران حکایت دارد.
تغییر موازنه در منطقه
از منظر تحلیلی، گفتههای ترامپ بازتاب تحولی عمیق در خاورمیانه است:
در سالهای اخیر، نفوذ منطقهای جمهوری اسلامی در عراق، سوریه و لبنان با چالشهای جدی مواجه شده است. همزمان، روند عادیسازی روابط میان کشورهای عربی و اسرائیل با حمایت ایالات متحده، ایران را بیش از پیش منزوی کرده است.
توافق احتمالی صلح غزه، که ترامپ به آن اشاره کرده، اگر تحقق یابد، میتواند یکی از بزرگترین ناکامیهای سیاسی تهران در دو دهه گذشته باشد؛ زیرا ایران همواره از «محور مقاومت» و درگیری با اسرائیل به عنوان ابزاری برای مشروعیتسازی داخلی و منطقهای بهره برده است.
جمعبندی
اظهارات دونالد ترامپ، هرچند در چارچوب رقابت انتخاباتی آمریکا مطرح شده، بازتاب واقعیتی است که حتی در داخل ایران نیز انکار آن دشوار است: جمهوری اسلامی بیش از هر زمان دیگری با بحران مشروعیت و فرسایش قدرت منطقهای روبهروست.
در مقابل، واکنش تند و طعنهآمیز رهبر جمهوری اسلامی بیشتر از موضع قدرت، نشانهای از اضطراب سیاسی و ضعف در روایتسازی داخلی به نظر میرسد.
به نظر میرسد این رویارویی لفظی تازه، نه فقط جدالی سیاسی میان دو رهبر، بلکه نشانهای از مرحلهای جدید در پایان دوران نفوذ منطقهای ایران است؛ دورانی که با کشته شدن قاسم سلیمانی آغاز شد و اکنون به نقطهای رسیده است که حتی واشنگتن نیز آن را «مبارزه برای بقا» توصیف میکند.