خبرگزاری رویترز روز پنجشنبه ۲۸ بهمن در یک گزارش اختصاصی از قول دیپلمات‌های غربی خبر داد که در پیش‌نویس ۲۰ صفحه‌ای احیای برجام که مذاکرات آن در وین در جریان است، اقدامات دو جانبه‌ای برای بازگشت گام به گام ایران و آمریکا به اجرای تمامی تعهدات خود در نظر گرفته شده است ولی معافیت ایران از تحریم‌های نفتی شامل گام‌های اول نمی‌شود.
دور هشتم مذاکرات با هدف احیای برجام با شرکت نمایندگان ایران، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا، آلمان و اتحادیه اروپا و آمریکا در وین ادامه دارد و دولت‌های غربی در روزهای اخیر هشدار داده‌اند که برای رسیدن به توافق فقط چند روز وقت باقی مانده است.
روسای هیات‌های نمایندگی کشورهای شرکت‌کننده در مذاکرات می‌گویند بخش اعظم پیش‌نویس این توافق تکمیل شده ولی هنوز چند موضوع اختلاف برانگیز باقی مانده است.
روند بازگشت گام به گام ایران و آمریکا به برجام
سه دیپلمات غربی مطلع از روند گفت‌وگوهای وین به خبرگزاری رویترز گفتند که در پیش‌نویس توافق مورد مذاکره که بیش از ۲۰ صفحه است روند دقیقی برای بازگشت گام به گام ایران و آمریکا به اجرای تعهدات خود در قبال برجام ترسیم شده است که مهمترین مورد آن توقف غنی‌سازی اورانيوم با غلظت بالاتر از پنج درصد است.
گام‌های دیگری که در پیش‌نویس توافق ذکر شده است آزاد کردن حدود هفت میلیارد دلار از دارایی‌های ایران است که به دلیل تحریم‌های آمریکا در بانک‌های کره جنوبی مسدود شده‌اند و آزادی تمامی شهروندان غربی از زندان‌های ایران است که رابرت مالی، مسئول هیات مذاکره‌کننده آمریکا، آن را به عنوان یک شرط الزامی برای رسیدن به توافق تعیین کرده است.
سایت «نور نیوز» که نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران است، ساعاتی پس از انتشار گزارش رویترز به طور تلویحی آن را تایید کرد ولی مدعی شد که آزادی زندانیان آمریکایی و اروپایی زندانی در ایران «اساسا هیچ ارتباطی به مذاکرات وین ندارد»
به گفته دیپلمات‌های غربی، فقط در صورت اجرای این شروط و تایید آن از سوی تمامی طرف‌های دخیل در مذاکرات برجام، اجرای گام‌های بعدی از جمله لغو تحریم‌ها علیه ایران و یا به عبارتی دیگر اجرای مجدد روح برجام آغاز خواهد شد.
دوره زمانی اجرای هر یک از این گام‌ها هنوز مورد توافق قرار نگرفته است ولی برخی از مقامات مطلع از مذاکرات وین می‌گویند فاصله زمانی بین اجرای گام‌های مقدماتی توافق تا روز اجرای روح اصلی برجام يعنی برداشتن تحریم‌ها ممکن است بین یک تا سه ماه طول بکشد.
در آن مرحله ایران موظف خواهد شد غنی‌سازی اورانیوم را به زیر۳.۶۷ درصد که در توافق اصلی برجام در نظر گرفته شده بود، کاهش دهد.
در این توافق جدید نیز دولت آمریکا به جای لغو کامل و بلادرنگ تحریم‌های نفتی علیه ایران، با صدور معافیت‌های سه ماهه شرایط لازم برای فروش نفت ایران در بازار جهانی را فراهم خواهد کرد.
هدف نهایی این مذاکرات بازگشت به روح توافق هسته‌ای تیرماه سال ۱۳۹۴ بین ایران و قدرت‌های جهانی یعنی لغو تحریم‌ها علیه ایران، از جمله تحریم‌های مهم صنایع و صادرات نفت در ازای محدود کردن فعالیت‌های هسته ای تهران و طولانی کردن زمان لازم برای تولید اورانیوم غنی شده مورد نیاز ساخت سلاح هسته‌ای است.
دولت دونالد ترامپ در اردیبهشت ۹۷ از برجام خارج شد و پس از چند ماه تحریم‌های شدید علیه ایران را از سر گرفت. حکومت ایران در واکنش به این اقدام آمریکا اجرای بخشی از تعهدات خود در قبال برجام را متوقف کرد و حجم و حد نصاب غنی‌سازی اورانیوم را افزایش داده است.
حد نصاب تعیین شده در برجام برای غنی سازی اورانیوم ۳.۶۷ درصد بود ولی طبق شواهدی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی جمع‌آوری کرده است ایران درصد غنی‌سازی را به ۶۰ درصد افزایش داده که تا غلظت مورد نیاز برای تولید سلاح هسته‌ای (۹۰ درصد) فاصله چندانی ندارد.
حکومت ایران بارها تاکید کرده که در پی تولید سلاح هسته‌ای نیست و تنها هدف آن کشور از توسعه فعالیت‌های هسته‌ای تولید انرژی برای مصارف صلح‌آمیز است. اما دولت‌های غربی می‌گویند غنی‌سازی ۶۰ درصدی برای تولید انرژی لازم نیست و فقط کشورهای صاحب سلاح‌های هسته‌ای درصد غنی‌سازی را تا این حد افزایش داده‌اند.
یکی دیگر از نگرانی‌های غرب این است که در نتیجه زیر پا گذاشتن مفاد برجام توسط ایران در سال‌های اخیر، توانایی هسته‌ای تهران به حدی پیشرفت کرده است که توافق هسته‌ای سال ۹۴ در آینده نزدیک بی‌فایده خواهد شد.
«از سرگیری روند صدور معافیت نفتی»
یک دیپلمات خاورمیانه‌ای که از جزئیات مذاکرات برجام اطلاع دارد به خبرگزاری رویترز گفت: «در مورد صادرات نفت ایران طبق توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، روسای‌جمهوری آمریکا هر ۹۰ یا ۱۲۰ روز معافیت‌ها را تمدید می‌کردند تا این‌که دونالد ترامپ تصمیم گرفت از برجام خارج شود و ایران را تحریم کند. در مذاکرات وین توافق شده که همین روند صدور معافیت دوباره اجرا شود».
مذاکرات احیای برجام که حدود ۱۰ ماه پیش آغاز شد، پس از وقفه‌ای در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، از حدود چهار ماه پیش از سر گرفته شد. دیپلمات‌های مطلع از مذاکرات می‌گویند هنوز رسیدن به توافق نهایی قطعی نیست و گفت‌وگوها براساس این اصل پیش می‌رود که تا زمان رسیدن به یک توافق همه‌جانبه هیچ یک از مواردی که مورد توافق قرار گرفته است قطعی تلقی نمی‌شود.
ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، روز چهارشنبه گفت ایران برای رسیدن به توافق نهایی چند روز بیشتر فرصت ندارد و سایر دولت‌های غربی از جمله وزارت خارجه آمریکا نیز اعلام کرده‌اند چند روز آینده سرنوشت‌ساز است.
موارد اصلی اختلافاتی که باقی مانده است درخواست ایران از آمریکا برای دادن تضمین در خصوص عدم خروج مجدد از این توافق است. مقامات آمریکایی و سایر کشورهای غربی گفته‌اند که این مقدور نیست چون از پیش نمی‌توان در مورد تصمیم دولت آینده آمریکا در این خصوص تضمین داد.
یک دیپلمات خاورمیانه‌ای و یکی از مقامات ایرانی در وین به خبرگزاری رویترز گفتند ایران حاضر است یک شرط ساده‌تر را بپذیرد به این معنا که در صورت نقض مفاد این توافق از سوی واشینگتن، ایران اجازه داشته باشد حد نصاب غنی‌سازی اورانیوم را به ۶۰ درصد افزایش دهد.
حکومت ایران و قدرت‌های غربی در گذشته نیز در خصوص حق ایران برای نقض تعهداتش در صورت خروج آمریکا از توافق اختلاف‌نظر داشتند. کما این‌که از سال ۹۸ به بعد که ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام حجم و درصد غنی‌سازی را افزایش داد مورد اعتراض دولت‌های اروپایی قرار گرفت و در این کشمکش‌های دیپلماتیک مشخص شد که درک هر یک از طرفین از نقض تعهدات متفاوت است.
چند تن از دیپلمات‌های غربی یادآوری کردند که برداشتن برخی از تحریم‌های حساس علیه ایران مستلزم دیدار و مذاکره مستقیم بین نمایندگان ایران و آمریکاست. حکومت ایران تاکنون مذاکره رو در رو با آمریکا را رد کرده است. یک مقام ایرانی و یک دیپلمات خاورمیانه‌ای گفتند چنین ملاقاتی ممکن است در مرحله پایانی مذاکرات انجام شود.