هشت مارس روز جهانی زنان است که به مناسبت آن به طور خاص همیشه از تاریخ مبارزه زنان علیه نابرابری جنسیتی یاد می‌شود. این تاریخ در رابطه با زنان در ایران به طور خاص به فرمان حجاب اجباری و لغو قانون حمایت از خانواده بلافاصله پس از حضور خمینی در ایران بر می‌گردد که پس از آن زنان علیه این فرمان و در آستانه و به مناسبت هشت مارس روزها در تهران تظاهرات کردند. تظاهرات‌هایی که با سرکوب مواجه شدند و این سرکوب‌ها فصل جدیدی در زمینه نقض گسترده حقوق زنان در ایران را آغاز کرد.
گزارش پیش رو که به مناسبت ۸ مارس، روز جهانی زنان، با موضوع نقض حقوق زنان در ایران طی سال ۲۰۲۳ میلادی آماده شده است، آماری از نقض گسترده حقوق زنان در سال ۲۰۲۳ بر اساس اسناد بررسی شده در سازمان حقوق بشری هه‌نگاو ارائه می‌شود.
با استناد به آمار به ثبت رسیده در مرکز آمار و اسناد سازمان حقوق بشری هه‌نگاو، در سال ۲۰۲۳ میلادی دست‌کم حکم اعدام ۲۲ زن در زندان‌های جمهوری اسلامی ایران اجرا شده است. ۳۲۵ فعال زن توسط نهادهای امنیتی بازداشت و ۱۴۷ فعال زن نیز توسط دستگاه قضایی به حبس، شلاق و اعدام محکوم شده‌اند. همچنین دست‌کم ۱۲۲ مورد زن‌کشی در شهرهای مختلف ایران ثبت شده است.
لازم به ذکر است که به دلیل برون‌سپاری بخشی از سازوکارهای نقض فاحش حقوق بشر زنان توسط قانون به نهاد خانواده پدرسالار/مردسالار، بسیاری از موارد نقض پایه‌ای حقوق زنان در ایران ثبت نمی‌شود. نهاد خانواده در بسیاری از موارد با کنترل زنان مانع از اطلاع‌رسانی در مورد بازداشت، احکام، خشونت دولتی و اجتماعی و حتی موارد زن‌کشی و اعدام زنان می‌شود.
حکم اعدام دست‌کم ۲۲ زن در سال گذشته اجرا شد
بر طبق این گزارش، طی سال گذشته میلادی حکم اعدام دست‌کم ۲۲ زندانی زن در زندان‌های مختلف ایران اجرا شده است که معادل ۲.۷٪ کل موارد اعدام طی سال گذشته است.
با استناد به آمار به ثبت رسیده در مرکز آمار هه‌نگاو، ۱۵ نفر (۶۸٪) از زنانی که سال گذشته اعدام شده‌اند به اتهام قتل عمد توسط دستگاه قضایی جمهوری اسلامی ایران به اعدام محکوم شده بودند. یک زن به اتهام جاسوسی برای اسرائیل و ۳ زن به اتهام جرایم مرتبط با مواد مخدر به اعدام محکوم شده بودند و اطلاع دقیقی از اتهامات سه زن دیگر که حکم آنها اجرا شده در دسترس نیست.
همچنین بیشترین زنان در زندان‌های دستگرد اصفهان و بیرجند اعدام شده‌اند که در هر کدام از این زندان‌ها ۴ زن اعدام شده‌اند. در زندان‌های مشهد، رجایی شهر کرج و کرمان نیز هر کدام دو زن و در زندان‌های رشت، زاهدان، قم، کهنوج، همدان، یاسوج، ارومیه و قزلحصار نیز هر کدام یک زن اعدام شده‌اند.
بر اساس قوانین حاکم در جمهوری اسلامی در مورد زنان، زنان در ایران نه تنها از هیچ نوع قوانین حمایتی در رابطه با خشونت خانگی برخوردار نیستند، بلکه خود متن قانون زمینه انواع خشونت‌ها از جمله خشونت جنسی، فیزیکی، اقتصادی و روانی به زنان را فراهم کرده است.
بازداشت دست‌کم ۳۲۵ زن در سال ۲۰۲۳
با استناد به آمار، هه‌نگاو، در سال ۲۰۲۳ میلادی دست‌کم ۳۲۵ شهروند زن در شهرهای مختلف ایران توسط نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران بازداشت شده‌اند که هویت کامل آنها برای هه‌نگاو احراز شده است. این آمار معادل ۱۴٪ کل بازداشتی‌های سال گذشته می‌باشد.
از مجموع زنانی که در سال ۲۰۲۳ توسط نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران بازداشت شده‌اند ۹۲ نفر معادل ۲۸.۵٪ زنان کُرد بوده‌اند. همچنین دست‌کم ۵۲ فعال زن بهایی معادل ۱۶.۵٪ آمار کل بازداشت زنان در سال گذشته بازداشت شده اند.
بیشترین فعالین زن سال گذشته در شهر تهران بازداشت شده‌اند که شامل ۶۸ مورد است. پس از آن شهر سنندج (سنه) با ۳۶ مورد، اصفهان با ۲۲ مورد و کرج ۲۰ مورد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. همچنین در شهر رشت ۱۷ فعال زن، سقز ۱۳ فعال، مشهد ۱۰ فعال، شیراز، همدان و بوکان هر کدام ۷ فعال و ایلام و ایذه نیز هر کدام ۵ فعال زن توسط نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران بازداشت شده‌اند.
در سال گذشته و بر طبق این گزارش، ۱۸ زن دانشجو، ۱۷ فعال روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای زن، ۱۰ هنرمند و بازیگر سینما و ۷ معلم زن توسط نهادی امنیتی در ایران بازداشت شده‌اند.
صدور حکم اعدام، حبس و شلاق برای ۱۴۷ فعال زن در سال ٢٠٢٣
با استناد به آمار به ثبت رسیده در مرکز آمار و اسناد سازمان حقوق بشری هه‌نگاو، در سال ۲۰۲۳ میلادی دست‌کم ۱۴۷ فعال زن در شهرهای مختلف ایران توسط دستگاه قضایی جمهوری اسلامی ایران محاکمه و به حبس و شلاق و در یک مورد نیز به اعدام محکوم شده‌اند.
بر طبق این گزارش، دست‌کم یک فعال زن به نام نسیم نمازی اهل ارومیه به اتهام “جاسوسی برای اسرائیل” به اعدام محکوم شد که اواخر سال گذشته حکم اعدامش در زندان مرکزی این شهر اجرا شده است.
همچنین ۱۳۹ فعال زن نیز توسط دستگاه قضایی جمهوری اسلامی ایران جمعاً به ۵۵۳ سال و ۱۰ ماه حبس تعزیری محکوم شده‌اند و ۱۰ نفر از آنها علاوه بر حکم حبس جمعاً به ۵۵۷ ضربه شلاق محکوم شده‌اند.
در سال گذشته دست‌کم ۸ فعال زن نیز جمعاً به ۱۷ سال و ۶ ماه حبس تعلیقی محکوم شده‌اند.
قابل ذکر است که ۴۲ نفر از زنانی که حبس محکوم شده‌اند از اقلیت دینی بهایی بوده و ۲۰ نفر از فعالین زنی که به حبس و شلاق محکوم شده‌اند از فعالین زن کُرد بوده‌اند.
بازداشت زنان و محکومیت زنان یک روند تبعیض معمول در جمهوری اسلامی است. در جریان جنبش انقلابی ژن ژیان ئازادی فشارها برای فعالین زن ابعاد شدید‌تری به خود گرفته بود. جمهوری اسلامی به شکل سازماندهی شده‌ای همواره از ابتدای ظهورش تلاش کرده است که عرصه ظهور فعالیت اجتماعی، سیاسی و حقوق بشری را برای زنان تا جای ممکن تنگ کند. سیاست‌های جداسازی جنسی و جنسیتی و همینطور به حاشیه بردن هر چه تمام جامعه اقلیت‌های جنسی و جنسیتی از طریق جرم‌انگاری هویت آنها یکی از سیاست‌های جدی آپارتاید جنسیتی در ایران است.
ثبت ۱۲۲ مورد زن‌کشی در سال ۲۰۲۳
با استناد به آمار به ثبت رسیده در مرکز آمار و اسناد سازمان حقوق بشری هه‌نگاو، طی سال ۲۰۲۳ میلادی دست‌کم ۱۲۲ مورد زن‌کشی در شهرهای مختلف ایران ثبت شده است که ۳۹ مورد این قتل‌ها معادل ۳۲٪ کل موارد با انگیزه ناموسی انجام گرفته است.
بیشترین موارد زن‌کشی در سال گذشته توسط همسران (۶۰ مورد) و همسران سابق (۹ مورد) انجام گرفته است که ۵۶.۵٪ کل موارد را شامل می‌شود. همچنین ۱۶ زن توسط پدر، ۱۰ زن توسط برادر، ۲ زن توسط پدر همسر و ۱۱ زن نیز توسط افراد نزدیک نظیر دایی، عمو، داماد و… به قتل رسیده‌اند. دو مورد از قتل‌ها نیز توسط خواستگار و ۵ مورد نیز توسط نامزد انجام گرفته و بقیه موارد که ۷ مورد می‌باشد توسط افراد نامعلوم به قتل رسیده‌اند.
بر طبق این گزارش، در سال گذشته دست‌کم ۸ زن قربانی کودک‌همسری در شهرهای اهواز (۲ مورد)، سردشت، پیرانشهر، زابل، خرم‌آباد، مشهد، الشتر و دهگلان هر کدام یک مورد کشته شده‌اند که ۴ نفر از آنها با انگیزه ناموسی به قتل رسیده‌اند. ۵ نفر از این کودک‌همسرها توسط همسران، ۲ نفر توسط برادر و یک نفر نیز توسط پدر خود به قتل رسیده‌اند.
تفکیک موارد زن‌کشی در سال ۲۰۲۳ بر حسب استان
۱ـ استان تهران: ۲۴ مورد (۷ مورد ناموسی)
۲ـ استان ارومیه (آ.غ): ۱۵ مورد (۹ مورد ناموسی)
۳ـ استان کرمانشاه (کرماشان): ۱۰ مورد (۲ مورد ناموسی)
۴ـ استان فارس: ۸ مورد (۱ مورد ناموسی)
۵ـ استان کُردستان(سنه): ۸ مورد (۴ مورد ناموسی)
۶ـ استان البرز: ۷ مورد (۲ مورد ناموسی)
۷ـ استان خراسان رضوی: ۷ مورد (۲ مورد ناموسی)
۸ـ استان مرکزی: ۶ مورد (۲ مورد ناموسی)
۹ـ استان مازندران: ۵ مورد (۲ مورد ناموسی)
۱۰ـ استان گیلان: ۵ مورد (۲ مورد ناموسی)
۱۱ـ استان خوزستان: ۴ مورد (۳ مورد ناموسی)
۱۲ـ استان ایلام ۴ مورد
۱۳ـ استان‌های لورستان و آذربایجان‌شرقی: هر کدام ۳ مورد (هر کدام ۱ مورد ناموسی)
۱۴ـ استان‌های سیستان و بلوچستان، بوشهر، اصفهان و زنجان : هر کدام ۲ مورد (سیستان و بلوچستان ۱ مورد ناموسی)
۱۵ـ استان‌های سمنان، قم، کرمان، هرمزگان و یزد: هر کدام یک مورد (هرمزگان ۱ مورد ناموسی)
زن‌کشی بالاترین سطح بروز زن‌بیزاری و زن‌ستیزی در جامعه است. قتل‌های منتسب به قتل‌های ناموسی تنها بخشی از زن‌کشی‌ها را شامل می‌شوند. ریشه اصلی زن‌کشی در جوامع تاریخ، مناسبات و قوانین مردسالار و زن‌ستیزانه است. بر اساس گزارش‌های حقوق بشری هه‌نگاو تنها در سال گذشته ۱۲۲ زن‌کشی در ایران به ثبت رسیده است که بخش قابل توجهی از این قتل‌ها توسط اعضای خانواده نزدیک زن انجام شده‌اند. قوانین وتفکر زن‌ستیزانه نفرت عمیق علیه زنان را عادی‌سازی می‌کند و این خود باعث می‌شود که کشتن زنان ساده‌تر و بی‌هزینه‌تر باشد.