از زمان آغاز اعتراضات مردمی علیه دولت عراق تا کنون بیش از ۳۰ فعال سیاسی و مدنی در این کشور ترور شده‌اند. کنشگران سیاسی انگشت اتهام را به سوی گروه بسیج مردمی “حشدالشعبی” که مورد حمایت جمهوری اسلامی است نشانه گرفته‌اند.
از سال ۲۰۱۹ که اعتراضات و تظاهرات مردم علیه دولت عراق آغاز شد، ترور مخالفان و فعالان و روزنامه‌نگاران هم شروع شد. نهادهای حقوق بشری محلی می‌گویند تنها در ۱۸ ماه گذشته بیش از ۳۵ قتل و ۸۲ تلاش برای ترور و حمله تروریستی در عراق روی داده است.
دولت عراق همواره وعده داده که عاملان و آمران این ترورها را شناسایی، دستگیر و دادگاهی کند اما تا کنون حتی یک نفر هم در این ارتباط دادگاهی نشده است.
هفته گذشته برای اولین بار قاسم مصلح از فرماندهان ارشد گروه حشد الشعبی به اتهام برنامه‌ریزی برای ترور دو فعال سیاسی دستگیر شد. پشت پرده اما تلاش برای آزادی او در جریان است و گفته می‌شود دولت عراق زیر فشار این گروه شبه‌نظامی برای آزاد کردن مصلح است.
یکی از قربانیانی که قاسم مصلح متهم به برنامه‌ریزی ترور اوست، ایهاب الوزنی، فعال سیاسی کرد و مخالف دولت است که ۹ مه در کربلا ترور شد. او یکی از سازماندهان تظاهرات ضد دولتی در کربلا بود.
در ماه ژوئن سال گذشته نیز هشام الهاشمی، تحلیلگر برجسته مسائل امنیتی به قتل رسید. او یکی از مخالفان سرسخت دخالت ایران در عراق بود. تعداد زیادی از فعالان سیاسی نیز دراین مدت مفقود شده‌اند و بغداد هیچ تلاشی برای یافتن آنها نکرده است.
علی جاسب هتاب عبود یکی از مفقودشدگان است. او یک وکیل حقوق بشری است که ربوده شده و هیچ اثری از او نیست. پدر این وکیل که برای یافتن فرزندش و تعقیب قضایی عاملان ربایش او تلاش می‌کرد در مارس ۲۰۲۰ با شلیک گلوله افراد ناشناس به قتل رسید.
قتل در روز روشن و در فضای عمومی
لحظه انجام برخی از این قتل‌ها توسط دوربین‌های مداربسته ثبت شده‌اند. فیلم‌های ضبط شده نشان می‌دهند که اکثر این قتل‌ها توسط موتورسوار و یا سرنشینان یک خودرو و مقابل منزل قربانیان انجام شده است.
قتل‌ها در فضایی کاملا عمومی و مقابل چشمان رهگذران صورت گرفته و برخی از آنها حتی در روز روشن بوده است.
این شواهد نشان می‌دهند که قاتلان ترسی از شناسایی و دستگیری ندارند.
یادبود هشام الهاشمی در اربیل، او در ژوئیه ۲۰۲۰ در بغداد ترور شد
قتل توسط “بسیج مردمی”
بسیاری از قربانیان تنها مخالف فساد در دولت عراق نبودند بلکه با دخالت و نفوذ گروه‌های شبه نظامی در عرصه سیاسی عراق به شدت مخالفت می‌کردند.
این گروه‌ها که به “نیروهای بسیج مردمی” معروفند در اصل برای مقابله با داعش تشکیل شدند اما با وجود آنکه داعش در عراق تقریبا به طور کامل شکست خورده، این نیروها همچنان به فعالیت‌هایشان ادامه می‌دهند.
نیروهای موسوم به بسیج مردمی “حشد الشعبی” در عراق از نظر مالی و لجستیک از سوی جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌شوند.
بسیاری از فعالان سیاسی معتقدند که ترورهای اخیر از سوی “بسیج مردمی” و دیگر گروه‌های وابسته به آن صورت گرفته است. دو نفر از این فعالان که به دلیل تهدید به ترور در حال حاضر مخفی هستند حاضر به گفت و گو با دویچه وله بدون ذکر نام‌شان شدند.
یکی از آنها به دویچه وله گفته است: «من می‌دانم که کمپینی علیه من تشکیل شده و در آن خواستار قتل من شده‌اند. خانواده من در خطر است و از این موضوع در رنجند و این برای من یک بار بزرگ است اما من نمی‌گذارم که یکی دیگر از کشته‌شدگان باشم.»
هر دوی فعالانی که با دویچه وله گفت‌وگو کرده‌اند گفته‌اند که فعالیت‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی را به طور کامل متوقف کرده و آدرس ایمیل و شماره تلفن‌شان را تغییر داده‌اند.
کنشگران دیگر نیز از ترس دستگیری مجبور هستند خارج از خانه‌های خود و در خانه دوستان و اقوام و فامیل به سر برند. برخی نیز در تلاشند تا از کشور خارج شوند. بسیاری از اکتیویست‌ها نیز در این مدت به کردستان عراق رفته‌اند. در اقلیم خودمختار کردستان، قدرت در دست ارتش و دستگاه قضایی آنجاست و به همین دلیل نیروهای بسیج مردمی حشدالشعبی نمی‌توانند آزادانه فعالیت کنند.
دو منبع دویچه‌وله تایید کرده‌اند که هزاران مخالف سیاسی به دلیل تهدید به ترور به شمال عراق و منطقه اقلیم کردستان گریخته‌اند. در میان آنها شرکت‌کنندگان در تظاهرات ضد دولتی، وکلا، روزنامه‌نگاران و حتی چندین قاضی وجود دارند که به مرگ تهدید شده‌اند.
یکی از مسئولان دیده بان حقوق بشر در عراق به دویچه‌وله می‌گوید: «کاملا مشهود است که از میان تظاهرکنندگانی که ما در اکتبر ۲۰۱۹ با آنها در تماس بودیم تعداد بسیار کمی همچنان در عراق هستند و آنها هم سکوت پیشه کرده‌اند. آنها از این می‌ترسند که اعتراض به قیمت زندگی‌شان تمام شود.»
تظاهرات ضد دولتی در میدان تحریر بغداد، ۲۵ مه ۲۰۲۱
امید و ترس
دستگیری قاسم مصلح از فرماندهان حشد الشعبی، امید زیادی در میان مخالفان ایجاد کرده‌است. یک روزنامه‌نگار سابق که اکنون در بغداد مخفی شده به دویچه‌وله گفت: «این خبر خوبی است و می‌تواند به این معنی باشد که رژیم حالا واقعا می‌خواهد کاری انجام دهد. اما ترس همچنان حاکم است و به همین دلیل تا حالا اعتراضات کمی روی داده است.»
طلال الحریری موسس حزب “۲۵ اکتبر” به دویچه‌وله می‌گوید که از انتقام‌گیری گروه‌های بسیج مردمی واهمه دارد. او می‌گوید “ما قبلا دیده‌ایم که آنها چگونه از دولت انتقام گرفته‌اند”.
الحریری به اتفاقی که در ژوئيه ۲۰۲۰ افتاد اشاره می‌کند که ۱۴ مظنون به شلیک موشک به فرودگاه بغداد و سفارت آمریکا که عضو بسیج مردمی بودند، به دلیل فشاری که شبه‌نظامیان بر دولت وارد کردند، کوتاه مدتی پس از دستگیری آزاد شدند.
او از این واقعه به عنوان یک “شکست قطعی برای ما” یاد می‌کند و می‌گوید: «این رخداد به ما نشان داد که ما هیچ وقت امنیت نخواهیم داشت و کشور عراق توسط آنها بی‌ثبات شده است.»
پس از دستگیری قاسم مصلح نیز حشدالشعبی خواهان آزادی او شد و اعضای آن در حرکتی تحریک‌کننده با خودروهای نظامی در منطقه سبز بغداد مانور دادند. این در حالی است که نیروهای نظامی عراق این منطقه را که محل استقرار سفارت‌خانه‌ها و دفاتر خارجی است بسته بودند.
مصطفی حبیب، تحلیلگر ساکن بغداد به دویچه‌وله می‌گوید که گروه بسیج مردمی حشدالشعبی هر روز طرفداران خود در میان مردم را بیش از پیش از دست می‌دهد. او می‌گوید: «آنها نام نیکی را که در مبارزه علیه داعش به دست آورده بودند، باخته‌اند.»
به نظر او اگر انتخابات بدون تقلب و دستکاری برگزار شود احزابی که با این گروه‌های شبه‌نظامی همکاری می‌کنند “مسلما” شکست خواهند خورد.
نویسنده: کاترین شر، بخش انگلیسی دویچه‌وله