ترکیه در گذشته مذاکرات صلح با اوجالان رهبر پ.ک.ک انجام داد، اما شکست خورد و مسئله کردها همچنان تهدیدی برای ثبات ترکیه است
مروه کارا-کاسکا
- بی‌بی‌سی
آیا امکان دارد ترکیه با رهبر زندانی پ‌ک‌ک برای انحلال این گروه و حل مناقشه چند ده ساله با کردها به توافقی دست یابد؟
به نظر می‌رسد دولت ترکیه در تلاش است تا «مسئله کردها» را حل کند و خشونت‌های داخلی را متوقف سازد، اما آیا این تلاش‌ها برای نفوذ در کل خاورمیانه نیز هست؟
اظهارات رهبر بزرگترین حزب ملی‌گرای ترکیه در خصوص دعوت از رهبر زندانی گروه شبه‌نظامی کرد پ‌ک‌ک برای رسیدن به یک توافق احتمالی، برای تمام کسانی که سیاست ترکیه را دنبال می‌کردند غافلگیرکننده بود.
دولت باحچلی، رهبر حزب حرکت ملی و متحد اصلی رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان، در اقدامی غافلگیرکننده اعلام کرد که عبدالله اوجالان، رهبر گروه پ‌ک‌ک، می‌تواند به شرط انحلال این گروه شبه‌نظامی، اجازه سخنرانی در پارلمان ترکیه را داشته باشد.
دولت باحچلی گفت: «اگر انزوای رهبر تروریست‌ها پایان یافته، بگذارید بیاید و صحبت کند. بگذارید با صدای بلند اعلام کند که تروریسم به طور کامل پایان یافته و این سازمان منحل شده است.»
باحچلی گفت که در عوض آن، احتمالاً اوجالان می‌تواند آزاد شود.
دولت باحچلی همواره با هرگونه امتیازدهی به اقلیت کرد ترکیه مخالفت کرده است. او حتی یک بار در یک تجمع، طنابی را به نشانه درخواست بازگشت مجازات اعدام پرتاب کرد تا رهبر پ‌ک‌ک اعدام شود.
این اقدام غیرمنتظره، گمانه‌زنی‌هایی را در مورد تلاش‌های پنهانی برای دستیابی به توافقی جهت پایان دادن به فعالیت‌های پ‌ک‌ک به وجود آورد.
پ‌ک‌ک چیست و اوجالان کیست؟
پ‌ک‌ک (حزب کارگران کردستان) یک سازمان شبه‌نظامی است که در سال ۱۹۷۸ تأسیس شد. این گروه شش سال پس از تأسیس، شورشی جدایی‌طلبانه را در جنوب شرقی ترکیه آغاز کرد.
پ‌ک‌ک از سوی ترکیه، آمریکا و اتحادیه اروپا به عنوان یک گروه تروریستی معرفی شده است
مبارزات مسلحانه این گروه شامل حملات انتحاری و عملیات چریکی علیه اهداف نظامی، تأسیسات دولتی و نمایندگی‌های دیپلماتیک ترکیه در خارج از این کشور بوده است. در این درگیری‌ها بیش از ۴۰ هزار نفر کشته شده‌اند.
ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا، پ‌ک‌ک را گروهی تروریستی اعلام کرده‌اند.
عبدالله اوجالان، رهبر ۷۵ ساله پ‌ک‌ک، شخصیتی تأثیرگذار در سیاست کردها بوده است. او از نظر اکثر ترک‌ها منفور و از دیدگاه دولت ترکیه دشمن کشور محسوب می‌شود، اما اکثر ملی‌گرایان کرد او را می‌ستایند.
اوجالان در سال ۱۹۹۹ توسط نیروهای ویژه ترکیه در کنیا دستگیر شد و از آن زمان تاکنون در حال گذراندن حکم حبس ابد در زندانی جزیره‌ای واقع در جنوب استانبول است.
اوجالان در سال ۱۹۹۹ به اتهام خیانت به اعدام محکوم شد، اما در نتیجه لغو مجازات اعدام در سال ۲۰۰۲ حکم او به حبس ابد تغییر یافت
کردها بزرگترین اقلیت قومی در ترکیه هستند و حدود یک پنجم از جمعیت ۸۵ میلیونی این کشور را تشکیل می‌دهند.
کشورهای همسایه ترکیه یعنی عراق، ایران و سوریه نیز دارای اقلیت‌های کرد هستند.
«فرصتی طلایی»
یک روز پس از پیشنهاد بی‌سابقه دولت باحچلی، پس از ۴۳ ماه انزوای کامل و عدم دسترسی به وکلا یا خانواده، به اوجالان اجازه ملاقات در زندان داده شد. او در اولین واکنش خود گفت می‌تواند «روند را از خشونت به سیاست تغییر دهد».
اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه از پیشنهاد «شجاعانه» متحد ملی گرای خود حمایت کامل کرد و گفت که این پیشنهاد «فرصت طلایی» است و او را به عنوان یک رهبر آینده‌نگر ستود
اما در همان روز دو عضو پ‌ک‌ک به یک شرکت هوافضای دولتی در نزدیکی آنکارا، پایتخت ترکیه، حمله کردند که منجر به کشته شدن پنج نفر و زخمی شدن ۲۲ نفر شد.
پ‌ک‌ک مدعی شد که این حمله «هیچ ارتباطی» با پیشنهاد اخیر نداشته و از مدت‌ها پیش برنامه‌ریزی شده بوده است.
با این وجود، ترکیه با حملات هوایی فرامرزی به مواضع پ‌ک‌ک در سوریه و عراق واکنش نشان داد.
این حملات می‌توانست فرآیند صلح احتمالی را در نطفه خفه کند، اما چنین تأثیری نداشت.
حمله پ‌ک‌ک به تأسیسات هوافضای ترکیه در آنکارا، تنها یک روز پس از پیشنهاد به عبدالله اوجالان، انجام شد که طی آن، پنج نفر کشته شدند
رئیس‌جمهور اردوغان از پیشنهاد «شجاعانه» متحد ملی‌گرای خود حمایت کامل کرد و آن را «فرصتی طلایی» خواند و دولت باحچلی را به عنوان رهبری آینده‌نگر ستود.
اما گفتگوها درباره احتمال دستیابی به توافق، چند روز بعد با برکناری شهرداران سه شهر جنوب شرقی ترکیه با اکثریت جمعیت کرد، مسیر دیگری به خود گرفت.
شهرداران حزب طرفدار کردهای «برابری و دموکراسی خلق‌ها» در شهرهای ماردین، باتمان و هالفتی به اتهام ارتباط احتمالی با پ‌ک‌ک از سمت خود برکنار شدند و مدیران منصوب دولت جایگزین آن‌ها شدند. این اقدام موجب اعتراضات گسترده در جامعه کرد شد.
اعتراض کردها به تازه‌ترین برکناری شهرداران حامی کردها در شهرهای جنوب شرقی با پارچه‌نگاری که روی آن نوشته شده بود: «اراده مردم از بین نمی‌رود»
حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها، که سومین حزب بزرگ در پارلمان ترکیه است، این برکناری‌ها را محکوم کرد.
حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها در بیانیه‌ای اعلام کرد: «در حالی که انتظار داشتیم دستی برای حل مسئله و برقراری صلح دراز شود، به اراده مردم بی‌احترامی شد.»
در گذشته نیز ده‌ها شهردار طرفدار کرد با اتهامات مشابه از سمت خود برکنار شده بودند.
تحولات منطقه‌ای
در هفته‌های اخیر، سؤال اصلی این بوده که چه عاملی باعث پیشنهاد غیرمنتظره آنکارا به اوجالان شده است.
یکی از دلایل اصلی این امر، تغییر در موازنه قدرت در خاورمیانه و آسیب‌پذیری اخیر ایران و نیروهای نیابتی‌اش در برابر اسرائیل تصور می‌شود.
مسعود یگن، کارشناس ترک، به بی‌بی‌سی ترکی گفت: «ترکیه و ایران با ایجاد توازن در رقابت خود، وضعیت فعلی را در رابطه با اقلیت‌های کرد در عراق و سوریه به وجود آورده بودند.»
آسیب‌پذیری اخیر ایران و نیروهای نیابتی‌اش در برابر اسرائیل می‌تواند عامل تماس غافلگیرکننده آنکارا با رهبر پ‌ک‌ک تعبیر شود
او افزود: «اکنون این توازن در معرض خطر است و به نظر من ترکیه با آغاز یک فرآیند حل و فصل، سعی در انطباق خود با شرایط جدید دارد.»
یگن همچنین معتقد است که کاهش نفوذ ایران در سوریه و عراق می‌تواند به تقویت پ‌ک‌ک و گروه‌های وابسته به آن در منطقه منجر شود و ترکیه احتمالاً قصد دارد اقدامی پیشگیرانه انجام دهد.
او اضافه کرد که پ‌ک‌ک نیز ممکن است تمایل به توافق با آنکارا داشته باشد، زیرا «نمی‌خواهد در صورت ایجاد خلأ قدرت احتمالی در خاورمیانه با ترکیه رو در رو شود».
رئیس جمهور اردوغان سال گذشته برای سومین بار به سمت ریاست جمهوری انتخاب شد و بر اساس قانون اساسی، واجد شرایط نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۸ نیست
تحولات سیاست داخلی ترکیه نیز از عوامل مهم در ارائه پیشنهاد اخیر آنکارا برای حل مسئله کردها تلقی می‌شود.
برخی بر این باورند که انگیزه اصلی دولت، حفظ قدرت اردوغان برای یک دوره دیگر است و به همین منظور در پی جلب حمایت کردها هستند.
اردوغان بیش از دو دهه است که بر ترکیه حکومت می‌کند؛ ابتدا به عنوان نخست‌وزیر و سپس در مقام رئیس‌جمهور.
او سال گذشته برای سومین دوره به این سمت انتخاب شد و طبق قانون اساسی، واجد شرایط شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۸ نیست، مگر اینکه پارلمان انتخابات زودهنگام برگزار کند.
برای ایجاد تغییر در قانون اساسی، ائتلاف حاکم به حمایت حزب طرفدار کردهای برابری و دموکراسی خلق‌ها نیاز دارد.
تغییر در قانون اساسی در صورتی می‌تواند به همه‌پرسی گذاشته شود که ۳۶۰ نماینده از مجموع ۶۰۰ نماینده پارلمان از آن حمایت کنند. ائتلاف حاکم ۳۲۱ کرسی و حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها ۵۷ کرسی در اختیار دارد.
مذاکرات قبلی صلح
دولت ترکیه پیش از این در سال ۲۰۱۲ مذاکرات صلح را با عبدالله اوجالان و پ‌ک‌ک آغاز کرده بود.
این فرآیند و آتش‌بس به مدت سه سال ادامه یافت، اما در ژوئیه ۲۰۱۵ فروپاشید و منجر به دوره‌ای از درگیری‌های شدید میان پ‌ک‌ک و نیروهای دولتی در جنوب شرقی ترکیه شد.
در جریان سرکوب‌های همراه با این درگیری‌ها، هزاران سیاستمدار طرفدار کرد به اتهام ارتباط با گروه‌های تروریستی دستگیر و زندانی شدند.
قره‌بِکر آق‌قویونلو، از مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی (سواس) دانشگاه لندن، می‌گوید: «فرآیند پیشین با نادیده گرفتن پارلمان و بدون ایجاد حداقل سطح اعتماد میان طرفین انجام شد.»
او به بی‌بی‌سی ترکی می‌گوید: «مسئله کردها را نمی‌توان جدا از فرآیند دموکراتیزاسیون ترکیه مورد بررسی قرار داد.»
در حالی که آنکارا محتاطانه عمل می‌کند و از ارائه هرگونه سرنخی درباره جزئیات نقشه راه صلح خودداری می‌کند، هنوز مشخص نیست که آیا امکان دستیابی به یک توافق بالقوه وجود دارد یا نه.
علاوه بر این، حمله ماه گذشته پ‌ک‌ک، میزان نفوذ و تسلط عبدالله اوجالان بر این گروه را پس از ۲۵ سال حبس زیر سؤال برد.
به نظر نمی‌رسد افکار عمومی ترکیه از توافقی با پ‌ک‌ک که منجر به آزادی رهبر این گروه از زندان شود، حمایت کند.
نظرسنجی اخیری که توسط اندیشکده مطالعات اجتماعی آنکارا انجام شده، نشان می‌دهد که نزدیک به ۷۵ درصد از پاسخ‌دهندگان با سخنرانی عبدالله اوجالان در پارلمان ترکیه مخالف هستند.
بی بی سی