🔍 ایران در آستانه بحران فراگیر آب و برق؛ تهران در وضعیت هشدار
تهران فقط دو هفته آب دارد؟
این پرسشی بود که در روزهای اخیر فضای رسانهای را تحت تأثیر قرار داد. محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران، در پاسخ گفت: «خیر، این خبر صحیح نیست، اما وضعیت ذخایر آب و سدهای تهران مناسب نیست». این جمله هرچند برای کاهش نگرانی عمومی مطرح شده، اما اعترافی تلویحی به شرایط بحرانی ذخایر آبی پایتخت است.
🔵 واقعیت بحران آب در ایران
ایران بهعنوان کشوری نیمهخشک، از دههها پیش با چالش کمآبی مواجه بوده، اما در سالهای اخیر این بحران به مرحلهای بحرانی رسیده است. کاهش بارندگی، افزایش دمای زمین، رشد بیرویه جمعیت، توسعه نامتوازن شهرها و کشاورزی غیراصولی از جمله عوامل اصلی این بحران هستند.
وضعیت سدهای تهران:
بر اساس آخرین دادهها، حجم آب ذخیرهشده در سدهای لار، لتیان، کرج، طالقان و ماملو که پنج سد اصلی تأمین آب شرب تهران هستند، در مقایسه با سالهای قبل بهشدت کاهش یافته است. برخی گزارشها از پر بودن تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد ظرفیت این سدها خبر میدهند.
سفرههای آب زیرزمینی:
به دلیل برداشت بیرویه طی دهههای اخیر، بخش بزرگی از سفرههای آب زیرزمینی ایران دچار فرونشست، شورشدگی و آلودگی شدهاند. در مناطق اطراف تهران، فرونشست زمین بهطور متوسط سالانه بیش از ۳۰ سانتیمتر گزارش شده که یکی از بالاترین نرخهای جهان است.
⚡ بحران برق؛ بازتاب خشکسالی و سوءمدیریت
تابستان ۱۴۰۴ در حالی آغاز شده که مصرف برق به رکوردهای تازهای رسیده و همزمان تولید برق تحت تأثیر کاهش تولید نیروگاههای برقآبی با افت محسوسی روبهروست. بیش از ۲۰ درصد برق ایران از طریق نیروگاههای برقآبی تأمین میشود که با کاهش ذخایر سدها عملاً دچار بحران شدهاند.
خاموشیهای پراکنده و اضطراری:
در هفتههای اخیر، گزارشهای متعددی از قطعیهای برق در استانهای مختلف منتشر شده که در غیاب شفافسازی رسمی، نشانهای از نبود برنامهریزی و بحران مدیریتی تلقی میشود.
🌍 ابعاد اجتماعی و اقتصادی بحران
- افزایش مهاجرت از مناطق خشکشده:
شهرهایی مانند زابل، یزد، کرمان و خوزستان در خط مقدم خشکسالی قرار دارند و مهاجرتهای داخلی از این مناطق رو به افزایش است. - افزایش تنشهای اجتماعی:
قطع برق و آب، بهویژه در مناطق محروم، موجب افزایش اعتراضات مردمی شده است. این اعتراضات گاه به خشونت کشیده شده و نارضایتی گستردهای در پی داشته است. - تهدید امنیت غذایی:
بخش عمدهای از آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی (بیش از ۸۵٪) استفاده میشود. کاهش منابع آبی منجر به کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش قیمت مواد غذایی و در نهایت ناامنی غذایی خواهد شد.
📉 ریشههای بحران: سیاستگذاری نادرست و نگاه امنیتی به محیط زیست
کارشناسان بارها نسبت به سوءمدیریت منابع آبی، تمرکز بر پروژههای انتقال آب به جای احیای منابع محلی، تخریب تالابها، توسعه سدسازی و نبود نظارت بر مصرف آب هشدار دادهاند. نهادهای دولتی به جای استفاده از دانش بومی و مشارکت مردمی، اغلب با رویکرد امنیتی با مسئله برخورد کردهاند.
راهحلها؛ از شعار تا واقعیت
برای عبور از بحران، اقدامات زیر ضروری است:
- اصلاح ساختار مصرف آب در کشاورزی با آبیاری مدرن و تغییر الگوی کشت
- کاهش اتکا به سدسازی و تمرکز بر احیای سفرههای زیرزمینی
- آگاهیبخشی به مردم و مشارکت آنان در کاهش مصرف
- توسعه انرژیهای تجدیدپذیر برای کاهش فشار بر نیروگاههای برقآبی
- پرهیز از انتقال بحران از استانی به استان دیگر از طریق پروژههای انتقال آب
تهران ممکن است فعلاً فقط “دو هفته آب” نداشته باشد، اما نشانههای فروریزش یک بحران گسترده بهوضوح پیداست. اگر مسئولان کشور همچنان از مواجهه جدی، علمی و مشارکتی با بحران زیستمحیطی پرهیز کنند، آیندهای تاریک برای امنیت آب و برق میلیونها نفر در ایران رقم خواهد خورد.