سرحد اَرَن از اینکه کمیسیون، آموزش به زبان مادری و حقوق اساسی را به بحث نمیگذارد، انتقاد کرد و گفت: «این مسئله کورد است؛ مسئلهای است که به زبان، فرهنگ و اراده یک خلق مربوط میشود. اگر آن را به چارچوب ‘ترور’ محدود کنید، راهحل ممکن نخواهد بود.»
بحثهای مربوط به روند «صلح و جامعه دموکراتیک» که با ابتکار عمل رهبر آپو آغاز شده، از طریق «کمیسیون راهحل» که در مجلس تشکیل شده است، ادامه دارد.
سرحد ارن، نماینده حزب برابری و دموکراسی خلقها (دَم پارتی)، با ارزیابی مسیر این روند برای خبرگزاری فرات (ANF)، یادآور شد که بزرگترین مشکل در روند راهحل قبلی (۲۰۱۳-۲۰۱۵) این بود که به صورت «آکپمحور» (با محوریت حزب عدالت و توسعه) اداره میشد. او تأکید کرد که امروز یک روند متفاوت و یک وضعیت متفاوت در جریان است؛ اما هنوز کمبودهای حیاتی وجود دارد.
اَرَن با اشاره به اینکه در روند ۲۰۱۳-۲۰۱۵، میز صلح اجتماعی نشد، به مجلس منتقل نشد و حزب عدالت و توسعه این روند را برای منافع قدرت خود ابزاری کرد، گفت:
«آکپ قصد به رسمیت شناختن حقوق مردم کورد را نداشت. روند را بر اساس این پیش برد که آیا به نفع قدرت خودش هست یا نه. به محض اینکه دید مفید نیست، میز را واژگون کرد. آقای عبدالله اوجالان، به ویژه در آن دوره، بر اجرای روند در زمینهی مجلس اصرار داشت؛ اما قدرت (حاکم) نسبت به این موضوع بسته بود.»
اَرَن با یادآوری اینکه روند صلح جدید که با فراخوان رهبر آپو در ۲۷ فوریه آغاز شده، از یک مرحله متفاوت شروع شده است، خاطرنشان کرد که تصمیم مستقیم حزب کارگران کوردستان (پکک) برای کنار گذاشتن سلاح، وضعیتی است که حتی در تجربیات جهانی در روندهای مشابه به ندرت دیده میشود.
اَرَن گفت: «این بار روند از مسیر معکوس آغاز شد. ابتدا تصمیم به کنار گذاشتن سلاح گرفته شد. پکک کنگره تشکیل داد، و اراده به پایان دادن به فعالیتها تحت نام خود و کنار گذاشتن سلاح نشان داده شد. این، شروع روندی شد که حمایت اکثریت مردم را پشت سر خود دارد.»
سرحد ارن تأکید کرد که مهمترین تفاوت روند «صلح و جامعه دموکراتیک»، اجتماعی شدن آن است و اینکه اکثریت احزاب سیاسی در مجلس در این روند شرکت داده شدهاند، اعتماد ایجاد کرده است. اَرَن همچنین فعالیتهای کمیسیون راهحل که زیر سقف مجلس تشکیل شده است را ارزیابی کرد و با اشاره به اینکه کمیسیون نقش مهم و تاریخی ایفا میکند؛ اما محدودیتهایی از نظر صلاحیت و دیدگاه دارد، موارد زیر را بیان کرد:
«کمیسیون مأموریت محدودی برای خود تعریف کرده است. مسئله را تنها به خلع سلاح پکک و ایجاد زمینه حقوقی آن محدود میکند. در حالی که این مسئله بسیار گستردهتر است. باید کاری را در چارچوب بحث و گفتگو درباره شهروندی برابر، زبان مادری، هویت، حقوق فرهنگی و مدیریتهای محلی دموکراتیک آغاز میکرد. کمیسیون، آموزش به زبان مادری، هویت و حقوق اساسی کوردها را به بحث نمیگذارد. این یک مسئله کورد است؛ مسئلهای است با قدمت صد ساله که به زبان، فرهنگ و اراده یک خلق مربوط میشود. اگر آن را به چارچوب ‘ترور’ محدود کنید، راهحل ممکن نخواهد بود.»
قوانین انتگراسیون دموکراتیک
اَرَن با تأکید بر اینکه «قوانین انتگراسیون دموکراتیک» که رهبر آپو مطرح کرده است، باید فوراً در دستور کار قرار گیرد، به اهمیت هموار کردن راه برای پیوستن کادرهای پکک به زندگی اجتماعی و سیاسی بر اساس روند اشاره کرد و پیشنهادهای زیر را ارائه داد:
«در چارچوب انتگراسیون سیاسی، سیاستمداران در زندان باید فوراً آزاد شوند. همچنین باید شرایطی فراهم شود تا سیاستمدارانی که در خارج از میهن در تبعید هستند، بتوانند بازگردند. برای اعتماد اجتماعی به روند، به رسمیت شناختن زبان کوردی به عنوان زبان آموزش و تضمین حقوق فرهنگی و اجتماعی ضروری است.»
اَرَن با تأکید بر اینکه آزادی رهبر آپو برای پیشرفت سالم روند و تضمین مکانیسم کنترل، اجتنابناپذیر است، گفت: «آقای عبدالله اوجالان که روند را به بلوغ رسانده و برای صلح اراده نشان داده، نه تنها باید شرایط کاری او فراهم شود، بلکه باید به طور کامل آزادی وی تأمین شود. این همچنین نشانهای از صداقت دولت خواهد بود.»
سرحد ارن با تأکید بر اینکه برای دائمی شدن روند، اصلاحات قانون اساسی نیز ضروری است، به نکات زیر اشاره کرد: «تغییر قوانین کافی نیست. در قانون اساسی باید زندگی همه خلقها در شرایط برابر و آزاد تضمین شود. وجود کوردها و سایر خلقها باید به رسمیت شناخته شود. اختیارات مدیریتهای محلی باید گسترش یابد؛ مردم باید خودشان در مورد فرهنگ، طبیعت و زبانشان تصمیم بگیرند. روند نباید تنها به سکوت سلاحها محدود بماند. جامعه دیگر به مسئله فقط از زاویه پایان درگیریها نگاه نمیکند، بلکه دموکراتیزاسیون در هر زمینهای از زندگی، از آموزش تا فرهنگ، از پروژههای اجتماعی تا به رسمیت شناختن حقوق را میخواهد. بدون این، صلح دائمی نخواهد شد.»