بینندگان من و تو بعد از سیزده سال ناگهان با تصویری قرمز در تلویزیون مواجه شده‌اند: «با پایان پخش ماهواره‌ای تلویزیون منوتو می‌توانید تازه‌ترین‌ها را از صفحات مجازی منوتو دنبال کنید». از میان ده‌ها هزار کامنت برای آخرین تصاویر اینستاگرامی شبکه، اکثرا ابراز تاسف کرده و شماری نوشته‌اند از دیدن صفحه قرمز اشک ریخته‌اند
آخرین تصویری که از منوتو پخش شد صحنه خداحافظی کارکنان شبکه با مخاطبانش بود
شادی ملک‌پور – بی بی سی
مدیران منوتو می‌گویند در هدف‌شان برای ارتباط با جوانان موفق بوده‌اند و توانسته‌اند نگاه نسل جوان را به بخشی از تاریخ ایران دگرگون کنند؛ نسلی که بی‌اعتماد به گفته‌های حاکمان ایران، کنجکاو شنیدن روایتی متفاوت از دهه‌های پیش از تولدشان بود.
بسیاری باور دارند شعار «رضا شاه روحت شاد» که در اعتراضات شنیده شده، حاصل عملکرد این شبکه تلویزیونی است که روی دیگر سکه خاندان پهلوی را به تصویر کشید. روی اول سکه، رسانه‌ها و کتاب‌های درسی آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران بود که به کودکان دیکته می‌کرد خاندان پهلوی «طاغوتی، فاسد و غارتگر» بوده‌اند.
در کتاب‌های آموزشی مدرسه نکته مثبتی درباره دوره سلطنت دو پادشاه پهلوی گفته نشده و حتی نکات مثبت گذشته هم انکار می‌شد. در کتاب تاریخ سوم راهنمایی چاپ ۱۳۶۲، درباره ساخته شدن دانشگاه و مدرسه در دوره رضاخان چنین نوشته شده بود: «نباید فراموش کرد که در همین مدارس و نیز دانشگاه سعی می‌شد که فرهنگ غربی جای فرهنگ اصیل اسلامی و ملی را بگیرد بطوری که گرفتاری و بلای غربزدگی بطور جدی و خطرناک از همان زمانها شروع شد.»
در همین کتاب تاریخ راهنمایی، درباره ساخت راه‌آهن نوشته شده بود: «خط آهن سراسری با سرمایه ملت ایران بصورت اخذ مالیات مستقیم و غیرمستقیم کشیده شده و با سروصدا و تبلیغات فراوان افتتاح شد، درحالی‌که بیشتر برای استفاده بیگانگان احداث شده بود که این خود یکی از عوامل بزرگ پیروزی متفقین بر دولت آلمان در جنگ بین‌الملل دوم گردید.»
در مقابل، در مستندهای تاریخی و ماندگار شبکه منوتو، کم‌تر انتقادی از دوره پهلوی به چشم می‌آمد و محور بیشتر مستندها عظمت ایران در آن دوران و تلاش‌های دو پادشاه پهلوی برای ساختن ایرانی مدرن بود.
تصویری از گذشته باشکوه
یکی از انتقادهای اصلی از شبکه منوتو ارائه تصویری بسیار مثبت و بی‌نقص از سال‌های قبل از انقلاب اسلامی بوده که در آن نشانی از فساد، توزیع ناعادلانه ثروت و استبداد سیاسی وجود نداشت. حتی به گفته منتقدان، به زندانیان سیاسی جوان، سرکوب آزادی بیان و شکنجه اشاره‌ای نمی‌شد؛ یا علت انقلاب به «فریب مردم» از روحانیت، انقلابیون اسلامی و روشنفکران چپ تقلیل داده می‌شد و از نقص‌ها و اشتباه‌های منجر به انقلاب، خبری نبود.
تینا قاضی‌مراد، سردبیر خبر منوتو در برنامه خبری شصت‌دقیقه بی‌بی‌سی فارسی به این انتقاد پاسخ داد: «مستندهای من و تو راوی بخش سانسورشده تاریخ بودند. یعنی جماعتی که به پنجاه‌وهفتی معروف هستند به طور یک‌طرفه و ایدئولوژیک روایتی از تاریخ ارائه کردند که الزاما سند و مدرکی برای آن ندادند. اما منوتو با تصویر و سند قسمت‌های سانسورشده را نشان داد.»
البته همه انتقادها به منوتو فقط به طرفداری‌اش از سلطنت نبوده بلکه بعضی این شبکه را به «وارونه کردن» واقعیات تاریخی متهم می‌کردند.
از جمله اشارات به این عملکرد اخیرا به یکی از پربیننده‌ترین مستندهای منوتو، درباره پرویز ثابتی، مدیر امنیت داخلی سازمان اطلاعات و امنیت ایران در دهه ۵۰، وارد شد. پخش این مستند با تصاویر دست‌اول و کم‌تر دیده شده‌اش، علاوه بر تحسین، انتقادهایی هم در شبکه‌های اجتماعی به دنبال داشت. منتقدان می‌گفتند در طول بیش از شش ساعت مستند، آقای ثابتی با سوال سخت و چالشی‌ای مواجه نشد. آنها همینطور گلایه داشتند که او «تمام واقعیت» را نمی‌گوید یا آن را «وارونه جلوه می‌دهد» و تلویزیون هم تلاشی برای کشف ناگفته‌ها نمی‌کند.
کیوان عباسی، بنیانگذار منوتو، برای اولین بار در یک مستند سه قسمتی، مقابل دوربین نشست و به انتقادها از جمله یک‌طرفه بودن رسانه، اتهام ربودن تصاویر از آرشیو صدا و سیما و نامشخص بودن منابع مالی این شبکه پاسخ داد.
«قبول ندارم»
کیوان عباسی که به همراه همسرش مرجان عباسی منوتو را تاسیس کرده، می‌گوید در ابتدای کار متوجه شده جوانانی که به این شبکه آمده‌اند، اطلاعات دقیقی درباره گذشته قبل از انقلاب ندارند یا شناخت‌شان تحریف‌شده و غیرواقعی است.
به گفته بنیانگذار منوتو، این تلویزیون سعی داشته با جوانان داخل ایران ارتباط برقرار کند. بهروز تورانی، کارشناس رسانه، موفقیت منوتو را در همین تعریف «درست و دقیق» مخاطب می‌داند که سعی کرده آنها را جذب کند.
میزان موفقیت ارتباط منوتو با جوانان را می‌توان از ویدئوهای پرشماری دید که مردم برای برنامه «سالی تاک» می‌فرستادند.
اما مستندهای به گفته منتقدان «یک‌طرفه» منوتو، آیا تصویری واقعی از گذشته به جوانان داد؟
کیوان عباسی می‌گوید به دنبال بی‌طرفی نبوده بلکه چیزی را نشان داده که مردم «تشنه دیدن» آن بودند: «مستندهایی که ما درست کردیم، مستندهایی بودند که فکر می‌کنم مردم می‌خواستند ما درست کنیم. هرکسی هر چیزی درست می‌کند، از دید خودش درست می‌کند. خیلی‌ها می‌گویند این بالانس نیست. من قبول ندارم. من دارم [مستند خودم را] درست می‌کنم. تو هم مستند خودت را بساز و داستان خودت را بگو… این داستان ما و زاویه ماست.»
آقای عباسی مستند رضا شاه را مثال می‌زند و می‌گوید تا قبل از آن مردم رضاخان را می‌شناختند، نه رضاشاه: «تصورشان پادشاهی قلدر بود که داشت مملکت را به دیگران می‌داد. وقتی دیدم دی‌وی‌دی مستندهای رضا شاه و ۳۷ روز در ایران پخش می‌شود، فهمیدم مردم می‌خواهند با چیزی که از دست داده‌اند، آشنا شوند. و می‌خواهند هویت خود را پیدا کنند؛ مثل عضو خانواده‌ای که قبلا از وجود آن خبر نداشتند».
مدیر منوتو اعتقاد دارد رسانه‌اش نباید از بیننده جلوتر باشد و خط بدهد، یا عقب‌تر باشد، بلکه باید همراه و هم‌قدم آنها جلو برود.
این استراتژی رسانه‌ای منتقدان زیادی دارد. از جمله کسانی که در بازبینی عملکرد روشنفکران و اهالی رسانه در جریان انقلاب ۱۳۵۷می‌گویند روزنامه‌نگاران مخالف انقلاب و روح‌الله خمینی، نباید همراه با موج مردم حرکت می‌کردند و باید مخالفت خود را نشان می‌دادند.
آرشیو جام جم چطور به لندن رسید؟
درباره پخش تصاویر ارزشمند آرشیوی تلویزیون ایران از شبکه منوتو شایعات و شنیده‌های زیادی وجود داشته است، از جمله شایعه بازداشت افرادی در تهران به اتهام فروختن تصاویر تاریخی به منوتو.
کیوان عباسی توضیح داد که مستندهای نخست تلویزیون مانند بختیار یا رضاشاه را با استفاده از آرشیو خبرگزاری‌های خارجی ساخت که در زمان رضاشاه و بعد آن در تهران بودند. او توانست «با پول اندکی» تصاویر آرشیوی را از خبرگزاری‌ها بخرد و دیجیتال کند.
اما به‌تدریج مخاطبان متوجه شدند بسیاری از تصاویری که منوتو در ساخت مستندهای سیاسی و تاریخی استفاده می‌کند، تصاویری از آرشیو صدا و سیما بوده است؛ تصاویری که تا قبل از آن در بایگانی بی‌استفاده مانده بود.
به گفته آقای عباسی، شروع شبکه مستند در تلویزیون ایران به دسترسی به این تصاویر کمک کرد. چون این شبکه مستندهایی به شرکت‌های خصوصی سفارش می‌داد و به این ترتیب این شرکت‌ها به آرشیو صدا و سیما دسترسی داشتند. می‌گوید «یک عده‌ای برای فروش تصاویر تماس گرفتند» و با خرید این تصاویر آرشیو منوتو غنی‌تر شد.
مدیر تلویزیون منوتو اعتقاد دارد بینندگان برنده این کار بودند: «من فکر می‌کردم دارم کار ارزشمندی می‌کنم که تاریخ قبل ۱۳۵۷ که به نوعی از حافظه ما پاک شده بود، دوباره زنده شود.»
سرمایه منوتو از کجا می‌آمد؟
پخش ماهواره‌ای منوتو از اکتبر ۲۰۱۰ شروع شد و در آخرین روز ژانویه ۲۰۲۴ پایان یافت. در مدت سیزده سال و نیم، «سرمایه منوتو از کجاست؟» یکی از سوال‌های بی‌پاسخ درباره این شبکه بود.
کیوان عباسی در مستند سه‌قسمتی منوتو در پاسخ به سوال همکارش درباره سرمایه‌گذار، باز هم نامی از آن نبرد. اما توضیح داد یک شخص نبوده بلکه یکی از شرکت‌هایی بوده که به امید سوددهی در استارت‌آپ‌های پرریسک سرمایه‌گذاری می‌کنند.
در اطلاعیه تعطیلی این شبکه گفته شده که «بی‌ثباتی سیاسی و نابسامانی اقتصادی در منطقه» باعث شده منوتو نتواند رشد و درآمدزایی داشته باشد.
کیوان عباسی می‌گوید ۱۴ سال پیش که تلویزیون را شروع کرد، بازار ایران بازار پررونقی بود و حتی شخصی مثل روپرت مرداک به آن بازار علاقه نشان داد و فارسی‌وان را راه انداخت. چون شرکت‌ها و تبلیغ‌دهندگان بزرگ در بازار ایران حضور داشتند. آن زمان به گفته آقای عباسی برای سرمایه‌گذار «راه‌انداختن یک تلویزیون با ۷ میلیون دلار پول زیادی نبود.»
او توضیح داد که شرکت‌های بزرگ مانند سامسونگ یا یک شرکت تولید نوشابه‌های انرژی‌زا برای تبلیغ خودشان تماس گرفتند. سامسونگ اسپانسر اولین برنامه نوروزی منوتو بود. شرکت نوشابه‌های انرژی‌زا هم درخواست کرده بود وقتی درِ یخچال در برنامه باز می‌شود، داخل آن نوشابه‌ها دیده شود.
می‌گوید بعد از آکادمی گوگوش دو تبلیغ‌دهندگان کم‌کم عقب کشیدند: «می‌گفتند به خاطر برنامه‌هایی مانند ‘دکتر کپی’ یا ‘سالی تاک’ تحت فشار هستند.»
آکادمی گوگوش، یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیونی در زمان خود بود.
با تغییر شرایط و حساس شدن حکومت ایران، مدیران منوتو تصمیم گرفتند با شرکت‌های خارج از ایران مانند شرکت‌های هوایی و گردشگری وارد مذاکره شوند. اما به گفته آقای عباسی، با جدی شدن تحریم‌ها شرکت‌های خارجی یک به یک از بازار ایران بیرون آمدند و دیگر آن بازار برای شرکت‌های خارجی جذابیتی نداشت.
آقای عباسی توضیح داد که برنامه مالی او تامین درآمد از آگهی بعد از دو سال کار تلویزیون بود، تا در نهایت بتواند تلویزیون را با مخاطبان میلیونی بفروشد و سرمایه‌گذار سرمایه اولیه‌اش را به دست آورد. این برنامه نتیجه نداد.
با این حال هم کیوان عباسی و همکارانش از عملکرد خود در ارتباط با مخاطب راضی هستند. تینا قاضی‌مراد می‌گوید میراث منوتو به دلیل «تحولات عمیق سیاسی، فرهنگی و تاریخی» که در این سال‌ها ایجاد کرد، باقی خواهد ماند.